ኣማኑኤል ሳህለ

ኣብ መብዛሕትኡ ክሽነታት (መግቢ ዚስርሓሉ ክፍሊ-ቤት) ምዕራብ ኤውሮጳን ኣመሪካን: ትኪ ኣለሊያ ጢጥ እትብል መሳርሒት ኣላ። ኣብቲ ክሽነ: እቶን ወይ ጋዝ ወሊዕካ ምስ እትርስዖ: እቲ ኽፍሊ ብትኪ ይመልእ እሞ: እታ መሳርሒት ጢጥ ወይ ጭር ብምባል ንኣኻን ንኽፍሊ መጥፋእቲ ሓውን ትሕብር። ቤትካ ከይተሃሞኸ ኸሎ ኸኣ ቦምቤረ መጺኦም የድሕኑዎ።

ገለ ኣብ ምዕራባውያን ሃገራት ዚቕመጣ ኣንስቲ ሃገርና: እታ መሳርሒት: መዓልታዊ ቡነን ከፍልሓ ኸለዋ ትኪ ርእያ ስለ እትውጭጭሞ ኣብቲ ኣወል ቡነን ስለ እትህውኸን: ምሕየን እየን ዚድርብያኣ። ክሽነ ብገለ ምኽንያት ሓዊ እንተ ተቓጺሉ ግን: ዘእውይ ስለ ዘየሎ: እታ ቤት ምቅጻላ ኣይተርፋን። ኣቐዲመን ኢንሹራንስ ዘይኣተዋ ኣዴታት ድማ ደኒነን ይነብዓ።

ብሓደ መገዲ: ንሕልና (conscience) በዛ መሳርሒትዚኣ ክንምስሎ ንኽእል ኢና። እቲ ጌጋ ክትገብር ከሎኻ ኣብ ውሽጥኻ ኮይኑ ግደፍ ወይ ስቕ ኣይትበል: ተዋሳእ: ዚብለካ ትሑት ድምጺ ወይ ድራኸ: ንሱ ሕልና እዩ ዚብሃል። ኣብ ኩሉ ወድሰብ ከኣ ኣሎ። ነዚ ሕልናዚ ምሒኻ ምስ እትድርብዮ ድማ ነቲ ዓገብ ዚብል ውሽጣዊ ድምጺ ብንጹር ክትሰምዖ ስለ ዘይትኽእል: ናብቲ ጭውነትን ክብረትን ስነምግባርን ዝጎደሎ ደልሃመት ከም እትኣቱ ይገብረካ።

ንምዃኑ ሕልና እንታይ እዩ: ብምንታይከ ይግለጽ?

ሕልና: ሃይማኖታውን ስነፍጥረታውን መበቆል ኣለዎ። ይኹንምበር: ኣብቶም ሃይማኖት ዘይብሎም ኣብ ጫካታት ዚነብሩ ሰባትውን ከይተረፈ: ካብ ናይቲ ምዕቡል ሕብረተሰብ ይፈለ ደኣምበር: ሕልናስ ኣሎ። ገለ ሊቃውንቲ ስነፍጥረት: ሕልና ነቲ ዓሌት ወይ ማይቤት ከይጠፍእ ወይ ከይጸንት ብማለት ኣብቲ መስርሕ ዘገምታዊ ምዕባለ ወድሰብ ዝሰረጸ ናይ ምትሕልላይን ምትሕግጋዝን ድራኸ እዩ ይብሉ።

ነዚ መራጎዲ ዝኸውን እቲ ኣብ እንስሳታት እንርእዮ ናይ ምርህራህ ባህርያት እዩ። ደርሆ ንደቃ ትኣሊ: ኣብ ማእከል ባርዕ ሓዊ ድማ ንነብሳ ሰዊኣ (ተቓጺላ) ንጨጨውታ ተድሕን። ላም ንውላዳ ርእሰ ተኣማንነት ንኸሕድር ትልሕሶ። ሓረምዝ ነቲ ኣብ ጕዕዞ ተሰኒፉ ምኻድ ዚስእን ውላደን ብንጎተን ገይረን ሓፍ የብላኦ። ነቲ ብኣንበሳ እተጎብጠ ጎባይ: ብጾቱ መጺኦም: የናግፉዎ ወዘተ.።

ናይ እንስሳታት ሕልና ግን ኣብ ምድንጋጽ ወይ ኣብ ምርህራህን ምሕጋዝን ጥራይ እተሓጽረ ይመስል። ኣእምሮ ሰለ ዘይብሎም: ንነገራት መዚኖም እዚ ቅኑዕ እዩ: እዚ ጌጋ እዩ: ኪብሉ ኣይክእሉን። እቲ ዘርእዩዎ ተግባራት ወይ ግብረመልሲ ብደመነፍሲ (instinct) ደኣምበር ብምሕሳብ ወይ ብስነመጎት ስለ ዘይጽሎ: ኣይጠዓሱን እዮም: ኪጠዓሱውን ኣየድልን። ንቐጻልነት ዘርኦምን ዓሌቶምን ንምውሓስ ግን: ርህራሀን ምትሕግጋዝን ጥራይ ይኣኽሎም እዩ።

ኣብቲ ናይ ምሕሳብ ሓይሊ እተዋህቦ ሰብ ግን: ሕልና ካብ ርህራሀ ሓሊፉ ናብ ሞራልን ስነምግባርን ደረጃታት ኪሓልፍ ብምኽኣሉ: ሕማቕን ጽቡቕን ኣለሊዩ መልሲ ኪህብ ክኢሉ። ኣብ ፍጥረት: ጽቡቕ ማለት እቲ ንቐጻልነት ማሕበራውን ሰብኣውን ህልውናና ዘውሕስ ኪኸውን ከሎ: ሕማቕ ግን: ንቐጻልነት ማሕበራውን ሰብኣውን ህልውናና ዚፈታተንን ካብኡ ሓሊፉ ድማ ዘፍርስን ዘዕኑን ተግባር ወይ ሓሳብ እዩ።

ከምዚ ኪኸውን ዝገበሮ ድማ: እቲ ናይ ወድሰብ ወትሩ ዚምዕብል ማሓበራዊ ናብራን ምትእስሳርን እዩ። ብመሰረቱ ግን: ሕልና ኪብሃል ከሎ: ኣብ እንስሳታት ይኹን ወይ ኣብ ሰብ: ማሕበራውን ዘርኣውን ቀጻልነት ንምውሓስ ዚለዓል ድርኺት ምዃኑ ክንርስዕ ኣይግባእን።

ግን ኩሉ ሰብ ሕደ ዓይነት ሕልና ድዩ ዘለዎ? ማለት: እቲ ንፍርድና ኣብ ሕልናና ብምምስራት ጽቡቕ ወይ ሕማቕ እንብሎ ነገራት: ኣብ ኩሉ ሰብ ሕደ ድዩ? ብሓጺሩ: ኣድማሳዊ ወይ ዩኒቨርሳላዊ ሕልና ዚብሃል ኣሎ ዲዩ?

ንኣይ ከም ዝመስለኒ: ኣብ ምምንጫውን ምቕራጽን ምምስራትን ሕልና: ሃይማኖትን ባህልን ዓቢ ተራ እዮም ዚጻወቱ። ካብኡ ሓሊፉውን ኣተዓባብያ ንሕልና ይጸልዎ እዩ። ግን ዩኒቨርሳላዊ ሕልና ብዚምልከት: ሕጂውን ማሕበራውን ዘርኣውን ቀጻልነት ንምውሓስ ዚለዓል ኢቮሉሽናዊ ድርኺት ካብ ምዃን ኣይሓልፍን።

ኣብ ሃገር ቺና ብጥንቲ: ሓደ ሰብ ንሞት ምስ ዚፍረድ: ሃብታም እንተ ነይሩ: ንሓደ ወዲ ድኻ ቤተሰብ ገንዘብ ይኸፍሎሞ: እቲ ድኻ ድማ ንስድራቤቱ ኪዕንግል ብማለት: ገንዘቡ ወሲዱ ኣብ ክንድቲ ሃብታም ይመውት ነይሩ ይብሃል። ኣብቲ ሃብታምን ኣብቲ ናይቲ ድኻ ቤተሰብን ኣብቲ መንግስትን ዝነበረ ናይ ሕልና ደረጃ ክትገልጾ ኣሸጋሪ እዩ: ግን ከኣ ኩሉ ናይ ባህሊ ጉዳይ እዩ።

ወዲ ዓሰርተ ዓመት: ሰሪቑ ሰራሪቑ ገንዘብ ሒዙ ንገዛ ምስ ኣተወ: ስድራቤቱ ወድና ደጊም ዓቕሚ ኣዳም በጺሑ: ብገዛእ ርእሱ ሓዲሩ ብምባል ፌስታ ዚገብሩ ሕብረተሰብ ኣለዉ። ንሰብ ኣደንዚዞም ኮላሊቱ ሰሪቖም ዝሸጡውን ኣብ ቦቦታኦም ኣለዉ። ኣባላት ማፍያ: ሰብ ቀቲሎም ኢዮም ቤትክርስትያን ዝሳለሙ… ግልቡጥ ሕልና ኣብ ኩሉ እዩ ዘሎ። ዘይሩ ዘይሩ ግን: ብቐጥታ ይኹን ብተዘዋዋሪ መገዲ ካብቲ ክሊ ናይቲ ኣብ ላዕሊ እተጠቕሰ ኢቮሉሽናዊ መግለጺ ኪወጽእ ኣይክእልን።

እስከ ኣብ ሃገርና ድማ ቍሊሕ ንበል። በቲ ሰብ ይስደድ:.. ከበሮ። ሰብ ይርሸን:…. ኩዳ። ሰብ ይጥሕል:… ስብራ። ሰብ ይእሰርን ኮላሊቱ ይውሰድን ሃገር ድማ ትበርስን: ….ዲቕ ዝበለ ጓይላን ዳንኬራን። ካብ ኩሉ ዘገርም ግን: ኣብዚ ሕልና እተቐትለሉ ናይ ዳንኬራ መድረኽዚ: እተን ህጻናት ዝወልዳ ኣዴታት ብወግዒ ምሃላወን እዩ።

ኣብ ፍጥረት: ኣደ ወላዲት ብምዃና: ናይ ሕልና ደረጃኣ ካብ ናይ ሰብኣይ ንላዕሊ ክብ ዝበለ እዩ። ኣደ ወይ ጓለንስተይቲ: ኣብ ከብዳ ሰብ ስለ እትፈጥር: ብጥንቲ: ወድሰብ ኣማልኽቱ ኣንስቶት እየን ነይረን። ኣደ: ናይ ርህራሀን ድንጋጸን ዩኒቨርሳላዊት ኣብነት ኮይና ኣብ ብዙሕ ባህልታት ክብረት ዘለዋ ፍጥርቲ እያ።

እምበኣር: ሕልና ውጽኢት ናይቲ ቀጻልነት ዘርእን ዓሌትን ንምውሓስ ዚካየድ ኢቮሉሽናዊ ድራኸ ካብ ኮነ: እታ ንሰብ ኣብ ማህጸና ን9 ኣዋርሕ ደኲና ንዓለም እተቕርብ ኣደ ደኣ ከመይ ኢላ እያ ኣብዚ እዋንዚ ነቲ ዩኒቨርሳላዊ ሕልናኣ ከተጥፍኦ ዝኸኣለት?

ደርሆኳ ኣብ ግዜ ባርዕ ደቃ ከይሞቱዋ ብኣኽናፋ ብምሽፋን ንርእሳ ነዲዳ ንደቃ ተድሕን እያ ይብሃል። ሰብ ደኣ ካብ ደርሆ ኣይበልጽን ዲዩ?

እቲ ኣብ ካልኣይ ውግእ ዓለም ን5 ሚልዮን ኣይሁዳውያን ኣብ ፎርኖ ንምድጓን ጠንቂ ዝነበረ ኣዶልፍ ኣይኽማን: ኣብ ቤትፍርዲ እስራኤል ቀሪቡ ፍርዱ ኪቕበል ከሎ: ዕድመ ንሂትለር ኢሉ ንምጭራሕ ሕልናኡ ኣይዓንቀፎን። ኣይኽማን: ከምዚ ኪብል ዝኸኣለ: ነቲ ሕማቕ ከም ጽቡቕ ገይሩ ካብ ዚርእይ ማሕበረሰብ ስለ ዝመጸ እዩ። ንኣኡ: ኣይሁድ ምቕታል ጽቡቕ እዩ ነይሩ። እወ: ነቲ ሕልናኡ እዩ ጠውዩዎ። ሂትለርውን እታ ዝፈትዋ ናይ ጋብያ ዑፍ ምስ ሞተቶ: ነቢዑ ይብሃል። ሕልናኡ ብምግልባጥ። ምጽናት ሓምሽተ ሚልዮን ኣይሁድ ግን ኣየንበዖን። እቲ ድራኸ ኣሎ: ግን እተገልበጠ እዩ። ጥምዙዝ ወይ እተገልበጠ ሕልና እምበኣር ከምዚ እዩ።

ኣደታት (ኩለን ኣይኮናን): ኣብ መቓብር ደቀን ጓይላ ኪተኽላ ከለዋ: ሕልናአን ተዋቒዑወን እዩ ክንብል ንኽእል። እቲ ዩኒቨርሳላዊ ሕልናኮ ምስአን ኣሎ፡ ግን ኣብ ክንዲ ናብ ደቀንን ህዝበንን ዝቐንዕ: ናብ ህግደፍ እዩ ቀኒዑ። ኣብ ኣእምሮአን: ሃገር ማለት ህግደፍ: ህዝቢ ማለት ህግደፍ: ብሩኻት ደቂ ማለት ከኣ ንህግደፍ ዚኣምኑ ማለት እዩ። ስለዚ ህግደፍ ንኸይጠፍአን ነቲ ግልቡጥ ሕልናአን የስርሓኦ ኣለዋ ማለት እዩ።

እዚ: ነቲ ኣብ ሓደ ንመስሓቒ ተባሂሉ እተዳለወ መጽሓፍ ዘንበብኩዎ ኣጋጣሚ የዘክረኒ። ሓደ ሰብኣይ ኣብ ናይ ቅብኣ-ስእሊ መርኣያ ወይ ኤግዚቢሽን ይኸይድ። ኣብኡ ቅብኣታት እናረኣየ ኸሎ፡ ሓንቲ ስእሊ ግን ዝተገልበጠት ኮይና ተሰሚዓቶ። ሽዑ ነቲ ኣጋፋሪ: እዚ ደኣ ከመይ እዩ: ኣይተረደኣንን: እተገልበጠ ይመስል…እንተ ዘይተጋግየ… ብምባል ይውከሶ። እቲ ኣጋፋሪ ግን: እቲ ስእሊ ኣይኮነን ተገልቢጡ: ንሱስ ጥዑይ ኣሎ: ንስኻ ኢኻ ተገልቢጥካ ዘሎኻ ይብሎ። እቲ በጻሓይ ገሪሙዎ: ካልእ ድማ ከይሰምዕ ካብቲ ስእሊ የልግስ።

እተን ኣብ መቓብር ደቀን ዚስዕሳዓ ዘለዋ ኣዴታት: እቲ ናይ ደቀን ሓሳረ-መከራን ስቓይን ውርደትን ሞትን ቅሩብ ከይተሰቖረን ይሓልፍዶ ትብሉ? ብሱሩዶ ቀልቢ ዘይብለን ኮይነን እየን? ግን ህግደፍ: እቲ ስእሊ ናይ ደቀን ዘይኮነስ: ንሳተን ባዕላተን ተገልቢጠን ከም ዘለዋ ምስ ኣእመነን: መታን ነቲ ምስሊ ከስተኻኽላ ግድን ኪግልበጣ ወሲነን። ተገልቢጠን ከኣየን ዚስዕስዓ ዘለዋ እምበር: ምስ ቅኑዕ ሕልናአንስ ዓድን ሰብን እናበረሰ ኸሎ ኣይምሳዕሳዓን።

ብሓቂ የሕዝና እየን። እቶም ኣቦታትውን ከምኡ። ግን ግዜ ኪመጽእ እዩ። ኩሉ ቀኒዑ ዝረኣየሉ። በቲ እዋንቲ: ሕልናአን ናብ ቦታኡ ምስ ተመልሰ: ዘይሓልፍ ጣዕሳ ኪጸቕጠንን ኪጸቕጦምን እዩ።