ኣማኑኤል ሳህለ

ብቱርኪ እዩ ጀሚሩ እቲ መግዛእቲ ኤርትራ። ጸኒሑ ናይ ዓረብ፡ ግብጺ፡ ጣልያን፡ እንግሊዝ፡ ናይ ኢትዮጵያ መግዛእትታት ተኸታቲሉ መጺኡ። ርግጽዩ እቲ መግዛእቲ ንኹላ እዛ ሎሚ ኤርትራ ኢልና እንጽውዓ ዘሎና ሃገር ዚጥርንፍ ኣይነበረን። ገሊኡ ኣብ ከባቢ ምጽዋዕ ተሓጺሩ ተሪፉ፡ ገሊኡ ድማ ናብ ከበሳ ደዪቡ ነይሩ። እቲ ጽልዋኡን ጽላሎቱን ግን ሓያልን ነዊሕን እዩ ነይሩ።

ኮሎንያል መንታሊቲ ዚብል ኣዘራርባ ኣሎ። ናይ ግዙእነት ባህርያት ምዝውታር ወይ ምንጽብራቕ ማለት እዩ። ናይቲ ዚመርሕ ወይ ዚገዝእ ዘሎ ሓይሊ፡ ናቱ ኣረኣእያን ኣተሓሳስባን ምቕባልን ንኣኡ ድማ ካብ ዝግባኦ መጠን ኣልዒልካ ምርኣይ ከም ባህሊ ትወስዶ። ከምዚ ክትገብር ከሎኻ፡ ነቲ ብጥንቲ ዘጥረኻዮ ወግዕን ክብርታትን ከም ዘይናትካ ትርእዮ፡ ንባህልኻን ንማሕበረሰብካን ለኪሙ ኪፈርስ ከሎ ድማ ትም ኢልካ ትርእይ። ነቲ ናትካ ክትንዕቆ ስለ ዝመሃሩኻ።

እዚ ባህርይዚ ኣብ መብዛሕትአን ሃገራት ኣፍሪቃ ሰፊኑ ይርከብ። እዘን ሃገራት እዚኣተን ብስነኣእምሮኣዊ መገዲ ካብቲ ባዕዳዊ መግዛእቲ ኣይተላቐቓን ኪብሃል ይከኣል። ብፍላይ እተን ኣብ ትሕቲ ፈረንሳ ዝነበራ ሃገራት ኣፍሪቃ፡ ሕጂውን እንተ ኾነ፡ ኩሉ ዕዮ ገዝአን ፈረንሳ ክትገብረለን እየን ዚጽበያ። ኣብ ገሊአን ሃገራት ኣፍሪቃ ከኣሞ፡ እቲ ንፈረንጂ ’’ጎይታይ’’ ኢልካ ምጽዋዕ ክሳዕ ሕጂ ኣየቋረጸን።

እዘን ኣብ ላዕሊ ዘልዓልናየን ሃገራት ግሩም ዝኾነ ከተማታትን ትሕተቅርጽን ኣለወን። ናይ ኣእምሮአን ትሕተቅርጺ ግን ፍሩስ እዩ። ብደገ ደኣየን ናጻ ዚመስላ እምበር፡ ብውሽጠንሲ ገና ሞግዚነት ባዕዲ ሃሰው ዚብላ ዘለዋ እየን ዚመስላ።

ኣነ ኣብ ኤርትራ ሰለስተ መግዛእቲ ርእየ። ናይ እንግሊዝ፡ ናይ ኢትዮጵያ፡ ናይ ደርጊ። ብመሰረት ባህርያቱ ሰለስቲኡ መግዛእቲ ዳርጋ ፈላሊኻ ኪረአ ዘለዎ ኩነት እዩ። ናይ ጥልያን መግዛእቲ እኳ እንተ ዘይረኣኹ፡ ነቲ ሓያል ጽልዋኡ ግን ኣርኪበሉ እየ። ብሩታ ራሳ ኪብሃል ከሎ እሰምዕ ነይረ። ክፉእ ዓሌት ማለት እዩ። ኣብ ኤርትራ ክሳዕ ሃይለ ስላሰ ዝወርድ (1974) ናይ ጣልያን ብድዐ ይረአ ነይሩ እዩ። ኣብ ኣስመራ ኣብቲ ቦውሊን ዚጽወተሉ ዝነበረ ናይ እንዳ ደናዳይ ክላብ፡ ሓበሻ ወይ ኤርትራውያን ኪኣትዉ ዳርጋ ኣይፍቀድን እዩ ነይሩ (1960ታት)። ኣብቲ ቺርኮሎ ኢታልያኖ ዚብሃል ዝነበረ መጻወቲ ጠላዕ ከኣሞ፡ ሓበሻ ረኣኹ ሸይጣን ረኣኹ ማለት እዩ ነይሩ (1960ታት)።

ኣምሓርኛ ብዘይምኽኣልና፡ ኢትዮጵያውያን ኣይኮንኩምን ንብሃል ኔርና። ኣብ ግዜ ሃይለስላሰ ማለተይ እየ። መጻሕፍቲ ነዲዱ፡ እቲ ቋንቋና ድማ ቋንቋ ጨራሩ ተባሂሉ። መግዛእቲ ኢትዮጵያ፡ ናይ ባዕድን ናይ ፊውዳልን ቅድታትን ብምሕዋስ ኣብቲ ህዝቢ ዓቢ ኣሉታዊ ስምብራት ገዲፉ እዩ።

ኣብዘ እተጠቕሳ መግዛእትታት እቲ ኣብ ላዕሊ ዝጠቐስኩዎ ኮሎንያል መንታሊቲ ኣብ ኤርትራውያን ነይሩ ድዩ? ብመጠኑስ ነይሩ እዩ። ግን ኣይትጋነነን። ግን ከኣ፡ ነቲ ድሒሩ ዝመጸ ባዕዳዊ ይኹን ዘቤታዊ መግዛእትታት መሰረት ንምዃን ኣይሓመቐን።

ህዝቢ ኤርትራ ንነዊሕ ግዜ እዩ ንነጻነቱ ተቓሊሱ። እቲ ፍረ ናጽነት ዝኾነ ማሕበራውን ፖለቲካውን ቁጠባውን ለውጥታት ኣብቲ ኣእምሮኡ ዓቢ ጽገና ኪገብር ከም ዝኾነ ብምትእምማን ድማ ብተስፋ ይጽበ ነይሩ። ግን ኣብቲ መሪሕነት ዘይነበረ ሃናጺ ናይ ኣተሓሳስባ ለውጢ ኣብቲ ህዝቢ ምንም ሃናጺ ናይ ኣተሓሳስባ ለውጢ ከምጽእ ኣይከኣለን። ኣብ ክንዳኡስ እቲ ኣብ ሜዳ ዝነበረ ድሩቕን ኣኽራርን ናይ ኻልእ ርእይቶን መደባትን መድረኽን ዘይቅበልን ኣመለኻኽታ ኣብቲ ህዝቢ ከም ዚሰፍን ደኣ ኮነ። ብኻልእ ኣዘራርባ፡ እቲ ኣብዛ ሃገርና ንነዊሕ እተጓዕዘ ባዕዳዊ መግዛእቲ ቀጻልነቱ ከረጋግጽ ክኢሉ ማለት እዩ።

ናጽነት ኣብ ኣተሓሳስባ ኤርትራውያንን ኣብ ኤርትራ ባዕላን ለውጢ ኣምጺኡዶ? እወ፡ ግን እቲ ለውጢ ብዝኾነ ይኹን መምዘኒ ኣወንታዊ እዩ ኪብሃል ኣይከኣልን።

እቲ ካብ ዝሓለፈ ባዕዳዊ መግዛእቲ ዘይፍለ ዘቤታዊ መግዛእቲ፡ ነቲ ኣብ ላዕሊ እተጠቕሰ ኮሎንያል መንታሊቲ ንኸይጠፍእ ዓቢ ኣስተዋጽኦ ገይሩ እዩ። እዚ ኮሎንያል መንታሊቲዚ ድማ ኣብቲ ህዝቢ ናይ ልኡምነትን ናይ ክቱር ተኣዛዝነትን ባህርያት ንኺሰርጽ ኣበርክቶ ገይሩ እዩ።

ኣብ ማሕበራዊ ናብራ እንተ ረኣና እቲ ሶሻል ፋብሪክ ወይ ማሕበራዊ ኣውታር ተበታቲኹ እዩ። ኣብ ቝጠባ እንተ ሓለፍና፡ ሃገርና ምስተን ዝደኸያ ሃገራት ክትስራዕ ክኢላ ኣላ። ኣብ ፖለቲካዊ መዳይ እንተ ተዓዘብና፡ ካብተን ኣብ ዓለምና ደሞክራስያዊ ኣንፈት ዘይብለን ሃገራት፡ ኤርትራ ሓንቲ እያ። ልዕሊ ዕስራ ዓመት ንኸንቱ። ብስደተኛታትን ጽግዕተኛታትን ብዝሒ፡ ኤርትራ ድሕሪ ሶርያ ተሰሪዓ ኣላ። እሞ ድሕሪ ናጽነት ከኣ። ናይ ህዝብና ተጻዋርነት ተወዳዳሪ ይስእን ኣሎ።

ኣብ ኣተሓሳስባ እንተ ረኣና፡ እታ ሃገር ናብ ዓቢ መዓስከር ስለ እተለወጠት እቶም ኣብ ግዜ ንእስነቶም ኪምሃሩን ኪዕምብቡን ዚግባኦም ዝነበረ መንእሰያትና፡ እቲ ከፍርዩሉን ከልምዑሉን ዚግባኦም ዝነበረ ግዜ ኣብ ውግእን ልምምድ ውግእን ኣብ ከርተትን ስደትን ስቓይን መከራን ኣሕሊፎምዎ። ኣብ ከምዚ ዝበለ ኩነታት እቲ ኣእምሮ ሰብ ኣነጺሩ ኪሓስብ ኣይክእልን። ኣብ ሰንኮፍ ኩነታት ስለ ዚርከብ፡ እቲ ዝመጾ ሓሳባት ሃናጺ ኪኸውን ኣይክእልን።

ብጓህን ጽልእን ጥርጠራን ዝመልአ ኣእምሮ፡ ብስቓይን መከራን ዝላደየ ህይወት፡ ኣርሒቑ ንምሕሳብ፡ ኣዚሩ ንምርኣይ፡ ንምጽዋር፡ ንምስማዕ፡ ንምምካር ወዘተ..ግዜን ሓይልን የብሉን። ነዚ ኹሉ፡ ናይ ተስፋ ምቝራጽ መንፈስ ምስ ተሓወሶ፡ እቲ ኣእምሮ ሰብ ኣብቲ ንግዜኡ ውሕስነትን ከንቱ ዕግበትን ዚህቦ ነገራት ጥራይ እዩ ዘድህብ። ስደትን፡ ኣብኡ ኴንካ ድማ ነቲ ኣብ ሃገራካ ከሎኻ ብተደጋጋሚ እትሰንቆ ዝነበርካ ናይ ጽልእን ፍልልይን ምህሮታት ምንጽብራቕ፡ ናብቲ ንኣእምሮኻ ተዛማዲ ዕረፍቲ ዝህቦ እምነታትን ኣተሓሳስባን ምጕያይ፡ ሕልማዊት ዓለም ንምፍጣር ምዕልባጥ ወዘተ…

ካብቲ ክፉእ ዝገብሩኻስ ክፉእ ዝምህሩኻ ዚብል ብሂል ንኩነታት መንእሰያትና ጽቡቕ ገይሩ እዩ ዚገልጾ። እቲ ሕጂ ዘሎ መንግስቲ፡ ካብቲ ዘካይዶ ዘሎ ናይ ሃገር ዕንወት፡ እቲ ፈጺሙዎ ዘሎ ናይ ኣእምሮ ዕንወት ዝለዓለ ምዃኑ ኪፍለጥ ይግባእ።

ምስዚ ኩሉ ግን እቲ ልኡማዊ ናይ ኮሎንያል መንታሊቲ መንፈስ ይቕጽል ኣሎ። ህዝቢ ምስ መግዛእቲ ተሳኒዩ ይነብር ኣሎ። ማይ፡ ሉቸ.. መጺኣ ኢልካ እትሕጎሰሉ ግዜ መጺኡ። ማይን ሉቸን ደኣ ግቡእካ እንድዩ? እንታይ ኪወቅጥ ድዩ እቲ መንግስቲ ኣብ ላዕሊ ተኾዲሙ ዘሎ? ድሕሪ ሽድሽተ ኣዋርሕ ሉቸ ክትመጽእ ከላ፡ ድሕሪ ዓመታት ጻዕዳ ባኒ ኪዕደል ከሎ፡ እልል ኪብሃል ቅሩብ እዩ ዚተርፎ። እዚ ከኣ እቲ ህዝብና ክሳዕ ክንደይ ኣእምሮኣዊ ማህሰይቲ ወሪዱዎ ከም ዘሎ ይገልጸና።

ሓደ ሰብኣይ ንሓደ ካልእ ሰብኣይ ብበትሪ ገይሩ ኣብ ርእሱ ይዘብጦ ነበረ። እቲ ዝህረም ዝነበረ ሰብኣይ ከኣ ጸጸኒሑ ’ኣሰይ…ኣሰይ’ ይብል። ሽዑ እቲ ሃራማይ ገሪሙዎ፡ ስለምንታይ ኢኻ እናሃረምኩኻ ከለኹስ ኣሰይ እትብል ብምባል ተወከሶ። ሽዑ እቲ ተሃራማይ፡ ኣሰይ ዝብለሉ ዘለኹ ነቲ ማህረምቲ ዘይኮነስ ነቲ ኣብ መንጎ ማህረምቲ ዘሎ ሓጺር ናይ ዘይማህረምቲ ህሞት እየ ብምባል መለሸ ይብሃል። ከምዚ ኪብል ከሎ ነቲ ናይ ምህራም ቃንዛ ኣብ ክንዲ ምዝካር፡ ነቲ ኣብ መንጎ ማህረምቲ ዝነበረ ቃንዛ ዘይብሉ ህሞት ብምዝካር ደስ ይብሎ ነይሩ ማለት እዩ።

ምናልባት ኣብ ከምዚ ዝበለ ደረጃ ፈጺምና ኣይኣቶናን ንኸውን፡ ግን ናብኡ ገጽና ከይንዝምብል ክንጥንቀቕ ይግባኣና።