ኣብ’ዛ ካብ ተኸታታሊ ባዕዳዊ ዕብለላ ድሕሪ ነዊሕ ናጻ ዝወጽአት ሃገር: ንሕብረተ-ሰብ ኤርትራ ጋኖት ዝኾኑ ኣብ 1993 ስልጣን ዓቲሮም::ንሳቶም ድሮ ግንቦት 24 1993 ንዝጀመረ ምህናጽ ሃገርን ተስፋ ብስርዓተ ማኪያቨሊ ኣዕነውዎ:: ኤርትራ ብርኡይ ክትመውት ትደሚ’ላ:: ድሮ እውን ቆሲላ’ያ::

ብስንኪ ብርሰትን ጊላነትን ቀጻልነታን ህላዌኣን ዝተሓረመት ሃገር :ብዛዕባ’ቶም  ብዘይሕጋዊ ህግደፍን መራሒኡ ኢሳያስ ኣፈወርቅን ዝተጨውዩን ዝተመቁሑን ይትረፍ: ብዛዕባ መጻኢ መንእሰያታ እውን ክትርኢ ኣይትኽእልን’ያ:: መንእሰያት ኤርትራ ኣብ ገዛእ ሃገሮም ብፍርሂ’ምበር ብሕጊ ከምዘይነብሩን: ተገዲዶም ድማ በሽሓት ንሂወቶም ኣብ ሓደጋ ብምእታው ብሰንኮፍ ጃላቡ ማእከላይ ባሕሪን ብምስጋርን: ብመሬትን ኤውሮጳ ከምዝኣትው ኮሚሽን ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት ደምዲሙ:: ኣብ ደቡባዊ ኢጣልያ ደሴታት ላምፐዱሳን ካልኦት ደቡብኤውሮጳን ገማግምን ዘጋጥሞም ኣይፈልጡን:. ኣብ’ተን እግረን ዘንበሩለን ሃገራት ብፖሊስን ሓለዋን ውርደትን ኣደራዕን የጋጥሞም:: እዚ ነቶም ኣብ ገማግም ከይበጽሑ ኣብ ባሕሪ ዝጠፍኡ ከይጸብጸብካ’ዩ::

እቶም በቲ ስርዓት ዝተዳህሉን ኣብ ትሕቲ ጀነራላትን መኮነናትን ሚኒስትሪ ምክልኻል ብገደብ ኣልቦ ኣገልግሎት ዝተቐየዱ-

ኣብ ኤርትራ ሃገራዊ ኣገልግሎት ምስ ዘመናዊ ጊላነት ዝመሳሰል’ዩ:: ብዘይ ሰብኣዊ ኩነታት: ብ450 ናቕፋ(42 ዶላር) ንወርሒ ይነብሩ:: ምስ ክብሪ ናብራን ዝቕባበ ባጤራ ናቕፋን በዚ ክነብሩ ኣይክእሉን’ዮም:: ምስ’ዚ ስቓይ ተወሲኽዎ ኩሎም ድሕሪ ስቓይ ብዝፍጠር ነውጺ ድሕረ ስቓይ ይጥቅዑ(post traumatic stress disorder):: ኣብ’ዚ ደረጃ’ዚ ርእሰ- ምትእምማን ከማዕብሉን ኣብ ዝነብሩሉ ቦታ ምሉኣት ዜጋታት ክኾኑን ስነ-ኣእምሮኣውን ማሕበራውን መምርሒ ኣዝዩ ኣገዳሲ’ዩ::እንተኾነ 23 ዓመት ጊላነት ነዞም መናሰያት ተስፋ ኣቑሪጹን: ንዝኾነ ዝሕግዞም ሰብ ኣብ ዘይምእማን ደረጃ ኣብጺሕዎም::እዚ ማለት ግን ኣብ ዝሓለፈ 60 ዓመት ንናጽነት ኣብ ዝተገብረ ተጋድሎ ኣነን መዛኑየን ካብ ከም’ዚ ዓይነይ ተሞክሮን ነውጽን ናጻ ኢና ንምባል ኣይኮነን::

ህጹጽ ጻዋዒት ንኤርትራውያን ኣብ ወጻኢ

ኣብ እንነብረለን ሃገራት ብተዛማዲ ብሰላምን ውሑስ ሂወትን ንመርሕ ከምዘሎና ኩልና ንፈልጥ ኢና:: ሃገርና ግን ብሰንኪ ኢሳያስን ጉጅለኡን ትሳቐ’ላ:: እታ እነፍቅራን እንውድሳን ሃገርና ኣብ ቀራና ረጊጻ ኣላ:: መንእሰያትን ቆልዑን ህጹጽ ሓገዝ የድልዮም:: ዝሓለፈ ወርሒ ብመርማሪ ኮሚስዮን ሕ.ሃ. ኣብ ጀነቫ ዝቐረበ ጸብጻብ ንዓለም ኣርሚሙ’ዩ::ጸብጻብ መበል 29 ኣኼባ ባይቶ ሰባኣዊ መሰል ተወከስ:: ኣቦመንበር ኮሚሽን ንሰብኣዊ መሰል ኤርትራ ሚስተር ማይክ ስሚዝ::

” ሓደ ምስክር ዝጠቐሶ: ኣዲኡ መውጻኢ ቪዛ ክትሓትት ናብ ኣመሓደርቲ እቲ ከባቢኣ ብምኻድ ዝርዝር ሓበሬታ ስድራቤታ ሃበት:: እቲ ምስክር ካብ ሃገር ከምዝወጽአ ምስ ተፈልጠ ኣዲኡ ተኣሲራ”::

ካልእ ምስክር ዝሃቦ ቃል ” ኣብ ታዓሊም ወተሃደራዊ ሚሊሽያ ምስ ዘይትኸይድ ኩፖን ትኽልከል: ናብ ካልኦት ሃገራት ከይዶም ዝነግዱ ክወጽኡ ኣይክእሉን’ዮም:: ጸብጻብ ተዓለምቲ ኣብ ምምሕዳር ተታሒዙ’ይ:: እንተዘይፈጺምካ መውጽኢ ቪዛ ኣይውቃዓልካን’ዩ::”

”  መውጽኢ ቪዛ ክትሓትት ኣቲ ኩፖን የድልየካ:: ሓደ ሰብ ብዘይሕጊ ምስ ዝወጽእ ኩፖን ይስሓብ:: ብመሰረት ሃገራዊ ሕጊ እቲ ንኢመግረሽን ዝቆጻጸር ቤት ጽሕፈት ሃገራዊ ጸጥታ: ንዝኾነ ብዘይሕጊ ሃገር ክለቅቕ ዝተጠርጠረ ሰብ ክምርምር ስልጣን ኣለዎ:: ኣብ ኩሉ’ቲ ነቑጣታት መውጽኢ: ከም መዓርፎ ነፈርቲ: ወደብ ኣባላት ጸጥታ ኣለው::”

እቲ ኮሚሽን ብተወሳኺ መውጽኢ ቪዛ ተዋሂቦም ኣብ መዓርፎ ነፈርቲ ኣስመራ ዝተኣስሩ ከምዘለው ጸብጻብ ረኺቡ::

”ምስ’ታ ኮሚሽን ዝተዛረበ ሓደ ግዳይ: ንረድዮ ወጋሕታ ሓበሬታ ብምትሕልላፍ ተኸሲሱ ክምእተኣስረ ድሕሪ 6 ወርሒ ማእሰርቲ ከምዝፈለጠ ገሊጹ:: ኣብቲ መርመራ ኩሎም እቶም ጋዜጠኛታት ምስ’ታ ኣብ ወጻኢ ዝመደበራ ራድዮ ወጋሕታ ምትእስሳር ከምዝነበሮም ምሂዞም ነጊሮምኒ:: ንሕና ድማ ንራድዮ ወጋሕታ ብምብርካት ተኸሲስና::”

” ብዘይሕጋዊ መጠንቀቕታ ሓደ ጋዜጠኛ ናይ ኢመይል ኣድራሻኡ ክኸፍት ከምእተኣዘዘ ገሊጹ::”

”ሓደ ምስክር ከይእሰር ክብል ክሃድም ከምእተገደደ ገሊጹ:: ምስ’ተን ናይ ኤርትራውያን መርበባት ሓበሬታ ኣብ ወጻኢ ከም ኣሰና: ዓዋተ ንተሓባበር ነበርና:: ብዛዕባ ኤርትራ ነተን መርበባት ነመሓላልፍ ነበርና:: መሓዙትና ንሰባት ቃለመጠይቕ ሂቦም( ኣብ ወጻኢ):: ምስ’ተን ኣብ ወጻኢ ዘለዋ መርበባት ሓበሬታ ኤርትራውያን ንተሓባበር ነበርና:: መፍትሒ ኣድራሻይ (password) ሓቲቶምኒ ሓንቲ ኣይረኸቡን:: ይደልዩኒ ከምዘለው ኣዕሩኽተይ ምስ ሓበሩኒ ኣምሊጠ:: ክወጽእ ወሲነ”::

ኩሉ’ቲ ኣብ ላዕሊ ተገሊጹ ዘሎ ስቓይ: ምስ’ቲ በቲ ስርዓት ኣብ ልዕሊ ኤርትራዉያን ዝፍጸም ዘይተገልጸ ግፍዒ ንጣብ ማይ ኣብ ባሕሪ’ዩ:: ካብ’ቲ ኣካላዊ ስቅያት ንላዕሊ ግን እቲ ከም ሰብ ንምሕሳብን ንቡር ዜጋ ንኽትከውንን ዘኽእለካ ብቕዓት ንምስባር ዝግበር ስነኣእምሮኣዊን ሞራላውን መርመራ’ዩ::እቲ መርመራ ኣብ ቀጻሊ ራዕድን ነውጽን የንብሮም::

ህጹጽ ጻዋዒት ንኩሎም ክኢላታት ሕክምናን ስነኣኣምሮን

ድሕሪ ሰፊሕ ኩናት: ሰባት ካብ ነውጽን ምስኡ ዝተኣሳሰር ካልእ ምልክታት ምዝንባል ኣእምሮን ክፍወሱ ከምዘለዎም ኩላትና ክንግንዘብ ይግባእ::ንነውጺ ድሕረ ስቓይ ዝወሃብ መድሃኒት ብሓኪም ስነኣእምሮ ክእዘዝ ኣለዎ:: ክኢላታት ሕክምና ነቶም ብሓደ መድሃኒት ዘይሓሾም ብጭንቀት ድሕረ ስቓይ ዝተጠቕዑ ክልተ መድሃኒት ኣብ ሓደ እዋን ክእዝዙ ይኽእሉ’ዮም:: ካልኦት ቀጥታዊ ኣድማዕነት ዘይብሎም ግን ከኣ ሓገዝቲ መድሃኒት ንምቁጽጻር ነውጺ ድሕረ ስቓይ: እቶም መዐገስቲ ባህርያት(mood stabilizers)ኢዮም::

ንምንታይ ብዛዕባ’ዚ ተገዲሰ?

ኣነ ኣቦ ኢየ:: ኣብ መርከብ ንግዲ ድማ  ሓኪም ኢየ::ኣብ መንጎ ስቓይ ድሕሪ ነውጺን ንሰሙናት ኣዋርሕን ኣብ ባሕሪ ዝግበር ጉዕዞን ዘሎ ዝምድና ይርኣየኒ’ዩ:: ኣብ ዓሚቑ ባሕሪ ብዘንሳፍፋ መራኽብ ብምንባረይ: እቲ ጽንኩር ክውንነት ጽምዋ ዘስዕቦ: ባሕረኛታት ኣብ ወደባት ክበጽሑ ከለው ነቲ ስልጡን ዓለም ኣጋይሽ ኮይኖም ክቐርቡ ተዓዚበ::

እቲ ምንጽጻር ዘይምኽኑይ ይኸውን:: እንተኾነ መብዛሕትና ኣብ ወጻኢ ንነብር ኤርትራውያን ካብ ምልኪ ዝሃደምና: ብሓደ ወይ ካልእ ኣገባብ በቲ ነውጺ ተሞኩርና ከምእንኸውን ርግጸኛ ኢየ::

ኣብ መደምደምታ እቲ ክእለትና’ዩ ነዚ መንእሰያት ዝርከቡሉ ዘለው ጭንቀት ክፈትሕ ዝኽእል::

ደረጃ ትምህርቲ ኤርትራ ምስ ደረጃ ምዕቡላት ሃገራት ተነጻጺሩ ዘዕግብ ኣይኮነን:: እቲ ስርዓትን ጉጅለኡን ዘገድሶም ወተሃደራዊ ኣገልገልቲ ዝኾንዎ ትሑት ደረጃ ትምህርቲ ዘለዎም መንእሰያት ኢዩ:: ውልቃዊ ምዕባለ ሰባት ነቲ ስርዓት ኣይደልዮን’ዩ:: ኣብ ፕሮፕጋንዳ ግን ነቲ ደረጃ ትምህርቲ ዝበለጸ ብምባል ይንእድዎ:: ብተግባር ግን ኣይኮነን::

ህጹጽ ጻዋዒት ንኤርትራውያን ምሁራትን ሰብ ዕድልን

እቶም ዝተማህሩን ዕድለኛታትን ነዚ ህዝቢ ኤርትራ ዝሓልፎ ዘሎ መከራ ኣብ ምፍታሕ መደብ ኣውጺኦም ብሓባር ዝሰርሑሉ ሕጂ’ዩ:: እቶም ቅድምን ድሕርን ናጽነት ዝለዓለ ትምህርቲ ዝቐሰሙን ኣብ ዝተፈላለየ ዓውዲ ብሉጻት ዝኾኑን ነታ ትጥሕል ዘላ መርከብ ከድሕኑ ሓላፍነት ክወስዱ ኣለዎም::እቶም ብዝለዓለ ዲግሪ ብብቕዓት ዝተመረቑ: ሃገሮም ኣብ’ዚ ኣንፈታ ዘየፍለጠ ህላዌኣ ኣብ ሓደጋ ዘለውሎ እዋን ትጽውዖም ኣላ:: ብፍላይ ድማ እቶም ዕድል ትምህርትን ውልቃዊ ዓወትን ከይረከቡ ሃገር ገዲፎም ዝጠፍኡ መንእሰያት ይደልይዎም ኣለው::

ዝኾነት ሃገር ካብ ከም’ዚ ንኤርትራ ኣጋጢምዋ ዘሎ ዕንወት ብዘይተሳትፎ ምሁራት ክትሰርር ኣይትኽእልን’ያ:: ነዚ መንእሰይ ወለዶ ስትራተጂ ምቕዳድን መምርሒ ምሃብን ሓላፍነት ምሁራትን ሰብ ጸጋን ዕድልን’ዩ:: ዋላካ ኩሉ ሓላፍነት እንተለዎ እቲ ጾር ግን ብቐንዱ ኣብ ዝባን እቶም ክመሃሩን ፍልጠት ክቐስሙን ዕድል ዝረኸቡ’ዩ::

ኣብ መደምደምታ ኣብ ትሕቲ ህግደፍን መራሒኡን ኣብ’ዘን 23 ዓመታት 2-3 ወለዶ ኣጥፊእና ከምዘሎና ኩላትና ንፈልጥ ኢና::

እንተደኣ ኩላትና ከም ክእለትና ህዝብን ሃገርን ንምድሓን ዘይሰሪሕና ኩነታት ኣስጋኢ ከምዝኾነ ክንግንዘብ ኣሎና::

ኣብ’ዚ ተሃዋሲ ናይ ህላዌን ወይ ምንባር እዋን እቲ መንእሰይ ክሕገዝ/ ክትሕገዝ ይጠልብ ኣሎ::እንተደኣ ተሓጋጊዝና መንእሰይ ኣብ ሃገር ለውጢ ንምምጻኣ ሓላፍነት ከምዝወስድ ሰላማዊ ሰልፊ ጀነቫ 26 ሰነ ተስፋ ሂቡና’ዩ::

ንህዝቢ ዘድሕን ዲሞክራስያዊ ለውጢ ሕጂ’ዩ::

ክብሪ ንሰማእታት

ተ. ይትባረኽ

ትርጉም ዳኘው ኣስፍሃ

ኦስሎ ኖርወይ