ኣማኑኤል ሳህለ

ክንደይ ሰብ ድዩ ኪቕተል ዘለዎ፡ ህዝቢ ብሓባር ንኺለዓል? ክንደይ ገዛውቲ ድዩ ኪፈርስ ክንጽበ ዘሎና ግቡእ ስጉምቲ ንኽንወስድ? ክንደይ መንእሰያት ድዮም ኪስደዱን ኣብ መዓስከራት ጎረቤት ሃገር ድማ ኪሰፍሩን ዘድሊ ህዝብና ካብ ድቃሱ መታን ኪበራበር? ክንደይ ኤርትራውያን ድዮም ኣብ ማእከላይ ባሕሪ ኪጥሕሉ ዚግባኦም እቲ የዋህ ክፍሊ ህዝብና ኪስቈሮ መታን ኺጅምር? ክንደይ መሳኪን ድዮም ኣብ ኣብያተማእሰርቲ ማሲኖም ኪጠፍኡ ዘለዎም እቲ ዘጣቕዕ ክፋል ህዝብና ናብ ልቡ ንኺምለስ? ኣንጻር ዘይፍትሓውነት ንምምካት ደረትን ዋጋ ዕዳጋን የድልዮ ድዩ? ኣብ ገለ ሕብረተሰብ ዘድልዮ ይመስል።

ኣብ ምዕራባውያን ሃገራት እሞ፡ እቲ ደረት ሓጺር ስለ ዝኾነ ሓደ እኳ ምኣኸለ ይመስለኒ። ኣብተን ሰብ ከም ከብቲ ምስ ሓራዲአን ዚውዕላሉ ሃገራት ግን እቲ ናይ ክንደያት መጠን ደረት ዘለዎ ኣይመስልን።

ኣብ ሳየንስ ተነቃፊ ስፍሪ (critical mass) ዚብሃል ኣምር ኣሎ። ተነቃፊ ስፍሪ ኪብሃል ከሎ ብሓፈሻዊ ኣዘራርባ ሓደ ነገር ኣብ እተወሰነ ደረጃ ምስ በጽሐ ባህርያቱ ኪቕይር ምስ ዚጅምር እዩ። ወይ ከኣ ሓደ ነገር ክሳዕ ውሱን መጠን ይመልእ እሞ ካብኡ ንላዕሊ ኪስከም ወይ ኪሕዝ ስለ ዘይክእል ገለ ምስ ዚውሰኾ ይትኮስ ወይ ይግንፍል ማለት እዩ። እዚ ተርእዮዚ ኣብ ሕብረተሰብ እውን ይኽሰት እዩ።

ይኹንምበር፡ እቲ ተነቃፊ ስፍሪ ካብ ሰብ ናብ ሰብ፡ ካብ ህዝቢ ናብ ህዝቢ ይፈላለ እዩ። እዚ ድማ ብግደኡ ኣብቲ ናይቲ ህዝቢ ሕሉፍ ታሪኽን፡ መጻኢ ራእይን፡ ባህልን ያታን ቁጠባውን ፖለቲካውን ኣቃውማ እተመርኮሰ እዩ። እቲ ናይ ኤርትራውያን ተነቃፊ ስፍሪ ንብዙሕ ጸገማትን መከራን ኪጻወር ዚኽእል ይመስል። ስቓይ ኣብ ልዕሊ ስቓይ እናተኣከበ ኸሎስ፡ ምግንፋል ይኣቢ። ግን ከኣ ናይ ግዜ ጉዳይ እዩ። እቲ ምትኳስን ምግንፋልን ዝተርፍ ኣይኮነን።

እንታይ እዩ ግን ነቲ ኩነታት ሃገርና ኣብቲ ህዝቢ ሰሪጹስ ኣብ ተነቃፊ ስፍሪ ንኸይበጽሕ ዚኽልክሎ ዘሎ? እንታይ እዩኸ ኣብዚ እዋንዚ ንኸይግንፍል ዚዓግቶ ዘሎ?

ኣብ ሃገርና ኣብዘን ዝሓለፋ መዓልታት ንጹሃት መንእሰያት ከም እተቐትሉ ሰሚዕናን ኣረጋጊጽናን ኣሎና። ግን ገለ ሰባት ነቲ ናይ ቅትለት ተግባር ከም ዘይተፈጸመ ኣምሲሎም ይዛረቡ ኣለዉ። ነቲ ሓበሬታ ዘቕርብን ዓገብ ዝብልን ሰብ ከኣ ከም ጸላእ ሃገሩ ገይሮም ይርእዩዎ ኣለዉ። ገለውን ነቲ ናይ ላምፐዱሳ ህልቂት ብዓይኒ ክሕደት ኪርእዩዎ ዚፍትኑ ኣለዉ። ነቲ ኣብ ሃገርና ዚካየድ ዘሎ ዕንወት ከም ልምዓት ገይሮም ዚውድሱዎ ኣለዉ። ከልቅሱ ዚግባኦም ጓይላ ዝኸፍቱ፡ ኪጕህዩ ዚግባኦም ዘላግጹ፡ ሰብ ልቡ ሓሪሩ ኸሎ ዘሽካዕልሉ ብዙሓት እዮም።

እዚኣቶም ካብቶም ነቲ ኩነታት ኣብ ተነቃፊ ስፍሪ ንኸይበጽሕ ነዃላትን ቀዳዳትን ዘብዝሑ ረቛሒታት እዮም። ኣእምሮኦም ኣብቲ ብሕታዊ ናይ ህግደፍ ፋብሪካ ስለ ዚስናዕ፡ ብናይቲ ስርዓት ኣዒንቲ እምበር ብናይ ገዛእ ርእሶም ኣዒንቲ ኪርእዩ ኣይደልዩን። ብናይ ህግደፍ ኣእዛን እምበር ብናይ ገዛእ ርእሶም ኣእዛን ኪሰምዑ ኣይመርጹን። ስለዚ ነቲ ዕንወት ከም ልምዓት ገይሮም ካብ ረእዩ፡ ነቲ ኣውያት ደኣ ከም እልልታ ገይሮም ካብ ምስማዕ እንታይ ኪኽልክሎም ይኽእል?

ግን ከኣ ኣብ ኩሉ ቃልሲ ኸምኡ እዩ። ህዝባዊ ቃልሲ ወይ ተቓውሞ፡ ብጸማማትን ዓዋናትን ኪዕገት፡ ብብልህታትን ውፉያትን ድማ ኪግስግስ እዩ ዚነብር። እቲ ሓደ ንቕድሚት ይደፍእ፡ እቲ ሓደ ድማ ንድሕሪት ይጎትት። እቲ ካብ ኩሉ ዘገርም ግን፡ እቲ ዚጎትት ዘሎ፡ ይስሕብ ከም ዘሎ ኾይኑ ኪስምዖ ኸሎ እዩ። ኣብዚ ሃገርና ብስቓይን መከራን እትሓልፈሉ ዘላ እዋንዚ፡ ከምዚ ዝበለ ንኣእምሮ ሰብ ዘደንጹ ሓሳባትን ተግባራትን ፍጻመታትን ኪግሃድ ኸሎ፡ ንኽፋል ተቓላሳይ ህዝቢ ብመጠኑ ኣብ ምድንጋርን ተስፋ ምቝራጽን ሃሚሙዎ ከም ዘሎ ንኹሉ ንጹር እዩ።

ኣብ መንጎቲ ናይ ምድፋእን ምጕታትን ፍጻመታት፡ እቲ ኩነት ደው ኪብል ይግደድ። ናህሩ ዝጎደለ ቃልሲ ድማ ከምቲ ኣብ ተነቃፊ ስፍሪ ዘይበጽሐ ኩነት፡ ንግዜኡ ፍረ ከይሃበ ይቕምስል።

ናብቲ ተነቃፊ ስፍሪ ንምብጻሕ ግን ሕብረት ወይ ስምረት ኣማራጺ ዘይብሉ ረቛሒ እዩ። ብዘይ ሕብረት ሓይሊ ኪፍጠር ኣይክእልን። ሓደ ካብቲ ነቲ ህዝቢ ከይለዓል ዝኽልክሎ ዘሎ ረቛሒ እምበኣር ኣብ ውሽጥን ኣብ ደገን ሓባራዊ ራእይን ሓባራዊ ዕላማን ዘይምህላው እዩ።

ኣብ ሓደ ፋሕ-ፋሕ ዝበለ ወይ ዘይተኣርነበ ነገራት፡ እቲ ብደገ ዚመጽእ ጸቕጢ ወይ ጠንቂ (cause)፡ ምንም ሳዕቤን (effect) ከምጽኣሉ ኣይክእልን። እቲ ስቓይውን ህዝባዊ ስቓይ ካብ ምዃን ገዲፉ፡ ውልቃዊ ወይ ብሕታዊ ስቓይ ጥራይ ኮይኑ ይተርፍ። ውልቃዊ ወይ ብሕታዊ ስቓይ ድማ ንኣኡ ዘርብሖ መፍትሒ ጥራይ እዩ ከናዲ ዝደሊ።

እቲ ስቓይ ህዝባዊ ንኺኸውንን ነቲ ኩነታት ድማ ናብቲ ተነቃፊ ስፍሪ ንኸብጽሖን፡ ሕብረት ካብ ኣድለየ፡ እቲ ሕብረትከ ብኸመይ መገዲ ይምጻእ?

ነዚ ጉዳይዚ ኣቐዲሙ ብምስትሃብል ስጉምቲ ዚወስደሉ ዘሎ ኣካል፡ እቲ ነዚ ኹሉ ስቓያት መንስኤ ዝኾነ ህግደፍ እዩ። እቲ ስቓይን መከራን ሓባራዊ መታን ከይከውን እሞ ናብ ጥርኑፍ ተቓውሞ ንኸይልወጥ ብምሉእ ሓይሉን ዓቕሙን እዩ ዚሰርሕ።

ክልተ ሰባት ሞይቶም ኣብቲ፡ ኣርባዓ መንነቶም ዘይፍለጥ ጥሒሎም ኣብቲ፡ ጥቕሞም እተተንከፉ ባእታታት ብዝገበሩዎ ጸረ-ህዝቢ ተቓውሞ ተኣሲሮም በዚ፡ ብወያነ እተዓስቡ ወይጦታት ኪሰግሩ ኸለዉ ተቐቲሎም በቲ…ወዘተ ብምባል ነቲ ስቓይ ህዝባዊ መልክዕ ንኸይሕዝ ይቃለስ። እቲ ዝኸፍአን ነቲ ስርዓት ድማ ከም ዚዕወት ዚገብሮን ግን እቲ ክፋል ህዝቢ ነዚ ኣሚኑ ነቲ ስቓይ ከም ዘይናቱ ገይሩ ኪወስዶ ኸሎ እዩ። እዚ ንባዕሉ እቲ ቐንዲ ኣንጻር ስምረት ዝሰርሕ ባህርያት እዩ።

በዚ መሰረትዚ እቲ ናይ ምሕባር ዕማም ሓደ ካብቲ ቀዳምነት ኪውሃቦ ዘለዎ መደባት ሰልፍታት ኪኸውን ይግባእ። ናብ ስምረት ዚመርሕ ጻዕርታትን ሜላታትን እንተ ዘየልቦ፡ ዝኾነ ካልእ ኣጀንዳታት ዋጋ ኪህሉዎ ኣይክእልን፡ ከመይሲ ተነቃፊ ስፍሪ ኺፍጠር ዚኽእል፡ ፍጹም ሕብረት ምስ ዚህሉ ጥራይ እዩ። ሕብረት ኣብ ስራሕ፡ ሕብረት ኣብ ራእይ፡ ሕብረት ኣብ ዕላማ፡ ሕብረት ኣብ ተቓውሞ፡ ሕብረት ኣብ ስቓይ፡ ሕብረት ኣብ ዓወት ኪህሉ ይግባእ።

ኣብቲ ናይ ሕብረት ዕማም ሓደ ካብቲ ነቲ ህዝባዊ ሞቶረ ከም ዘይቲ ኾይኑ ብውሑስን ጽፉፍን መገዲ ከስርሖ ዚኽእል እቲ ናይ መንእሰያትና ስነምግባር እዩ። መንእስያትና ካብቲ ናይቲ ስርዓት መፈንጠራታት ከምልጡን ናይ ጥንቲ ናይ ኣቦታቶም ክቡር ባህርያት ከጥርዩን ይግባእ። ኣቦታትና ንጉዳያቶም ኣብ ባይቶ ተኣኪቦም ብልዙብ ዘረባታትን፡ ስነስርዓትን፡ ብናይ ዕርቅን ምርድዳእን ህድኣት ብዝሰፈኖ መንፈስን እዮም ኣብ መዕለቢ ዘብጽሑዎ ነይሮም። በትሪ እናወጣወጡ ወይ ንሰብ እናዘለፉን እናዘንጠሉን ኣይኮኑን ዝዝትዩ ነይሮም።

ስምዒት ተጻይ ስነመጎት እዩ። ብስምዒት ምስራሕ ማለት ከኣ ነቲ ኣምላኽ ዝዓደለካን ካብ እንስሳ ዚፈልየካን ኣእምሮ ዓጺኻ፡ ብደመነፍስ (instinct) ምምራሕ ማለት እዩ። ስምዒት፡ ንኣረኣእያ ይጠውዮን የቕንኖን እዩ። ነቲ ብደገ ዝመጽእ ሓበሬታ ሕብርታት ብምልካይን ሚዛኑ ብምቕያርን ዘይመልክዑ የልብሶ፡ ዘይቅርጹ የትሕዞ፡ ዘይክብደቱ ድማ ይህቦ። ስምዒት ንርድኢት የጋግዮ፡ ኣብ ዘይምርድዳእ ድማ ልዑል ተራ ኣለዎ። ብስምዒት እተነድቀ ዕላማን ራእይን፡ ከም ሕልሚ ንግሆ በኒኑ ይተርፍ። ብስምዒት እተሃንጸት ሃገር ድማ ብስምዒት ንኽትጠፍእ ዘሎዋ ተኽእሎ ዓቢ እዩ።

ኣብቲ ህዝቢ ብሓፈሻ፡ ኣብቶም መንእሰያት ድማ ብፍላይ፡ ናይ ኣተሓሳስባ ለውጢ ኪህሉ ይግባእ። እቲ ኣብ መዓስከራት ህግደፍ እተበላሸወ ሓንጎል ኪሕደስ ግዜኡ እዩ። እቲ ብፍርሂ ይኹን ብናይ ሚኒስትሪ ዜና መደናገሪ ሓበሬታታት እተዘናበለ ኣእምሮ ክፋል ህዝብና ኪዕረ እዋኑ እዩ። ነዚ ንምግባር ድማ እተን ሰልፍታት ወይ ድማ ካልኦት ሲቪካዊ ማሕበራት ኣበርክቶ ክገብራ ይግባእ።

እቲ ህዝቢ ኣእምሮኡ ፈትሹን ኣዓርዩን ሕብረቱ ወይ ስምረቱ ምስ ኣረጋገጸን ራእዩ ምስ ኣነጸረን ጥራይ እዩ እቲ ተነቃፊ ስፍሪ ኪሰርሕ ዚጅምር። ሓንሳእ ምስ ተባረዐ ድማ መዕገቲ ኣይኪህሉዎን እዩ።

ይኹንምበር፡ እቲ ጸገም ማሕበራዊ ወይ ፖለቲካዊ ጥራይ ድማ ኣይኮነን። ሞራላዊ ወይ ስነምግባራዊ እውን እዩ። ስነምግባር ምስ ዚህሉ ኸኣዩ እቲ ነቲ ተነቃፊ ስፍሪ ዚፈጥር ስምረት ህዝቢ ዝያዳ ዚድልድል። ስለዚ ሞራል ወይ ስነምግባር ዘይብሉ ፖለቲካ ብምኽታል ግዳይ ህግደፍ ከይንኸውን ወትሩ ክንጥንቀቕ ይግባእ።