“እቲ ናይ ቅድሚ ናጽነት ሓድነትኩም፡ ነዚ ናይ ድሕሪ ናጽነት ጉዕዞኹም ውሕስነት ኣይከውንን ኢዩ”

ቃል ናይ ሓደ ምሁር፡ ኣብ ጽባሕ ናጽነት

ታደሰ ኪዳነ

እዚ ከም ኣርእስቲ ናይ ጽሑፈይ ተጠቂመሉ ዘለኹ ጥቕሲ፡ ነቲ ኣብዚ ዝሓለፈ 24 ናይ ናጽነት ዓመታት፡ ብዛዕባ`ቲ ድሕሪ ናጽነት ንሓልፎ ዘለና ኣሰቃቒ ኩነተ-ህላወ ክሓስብ ከለኹ፡ ኩሉ ግዜ ዝመላለሰኒ ቃላት ኢዩ። ንናጽነት ዝነበረና ባህግን፡ ምእንትኡ ዝኸፈልናዮ ዋጋን ከመዛዝኖ ከለኹ፡ ዘይቀራረብ ኮይኑ መልሲ ምስ ሰኣንኩሉ ኢየ፡ ንቃላትን ኣስተምህሮን ናይ ሓደ ፕሮፈሰር ዝዝክር።

ኩሎም መለኽቲ ስርዓታት፣ ናይ ስልጣን ዕድሜኦም ንምንዋሕ፣ ነቲ ‘ነመሓድረካ ኣለና’ ዝብልዎ ህዝቢ፣ ሓንሳብ ሓለይቲ ናይቲ ሓደ ወገን፣ ሓንሳብ ድማ ናይቲ ካልእ ኣናመሰሉ፣ ነንሕድሕዱ ከባእስዎ ተራኣዮም ኢዮም። እዚ – ኣብ ዝተፈላለየ ክፋላት ናይ ዓለምና ዝተራእየን ዝረአ ዘሎን ናይ ዓሌት፣ ሃይማኖት፣ መበቆልን ከባብን ሓድሕድ ምንቛት ድማ መንቀሊኡ ንሱ ኢዩ። ንሎሚ ድማ፡ ብኣጋጣሚ መበል 24 ዓመተ ናጽነት ሃገርና፡ ንኣስተምህሮ ናይ ሓደ ፕሮፈሰር ጠቒሰ ክዛረብ መሪጸ ኣለኹ።

ኣብተን ክልተ-ሰለስተ ናይ ናጽነት ዓመታት፣ ገለ መማህራን ዩኒቨርሲቲ ኣስመራን ካልኦት ምሁራትን፣ ንገለ ሞያውያን እናዓደሙ “ድሕሪ ናጽነት… ” (Post-independence) ኣብ ዝብል ኣርእስቲ፣ ኣስተምህሮ ከም ዝህቡ ይገብሩ ነይሮም። ገለ ካብ ደገ ዝመጹ፣ ኣብ መጽናዕቲ ዝተሞርኮሰ ጭቡጥ ኣብነታት እናኣሰነዩ፣ ኣብቲ ኣርእስቲ ርእይቶኦም ዘቕረቡ ሓያሎ ምሁራት ምንባሮም እዝክር። እዚ ኣስተምህሮ’ዚ፣ ኣብ ከተማ ኣስመራ ጥራይ ዝተሓጽረ ብምንባሩ፣ እቶም ካብ ኣስመራ ወጻኢ ዝነበርና፣ ኣብዚ ኣኬባታት’ዚ ንምስታፍ ዝነበረና ዕድል ሳሕቲ ኢዩ። ኣነ ብኣካል ዝተሳተፍኩላ፣ ኣብ ኦፊሰርስ ክለብ (Officers’ club) ከባቢ ቤተ-መንግስቲ (ጣባ)፣ ኣብቲ እዋንቲ ዝተዋህበት ኣስተምህሮ ከኣ፣ ሓንቲ ካብተን ነቲ ድሕሪ ናጽነት፡ ኣብ ኤርትራ ክመጽእ ዝነበሮ ፖለቲካውን ቁጠባውን ኩነታት፣ ብልክዕ ዝገምገመት ነይራ ዝብል ርእይቶ ኣለኒ።

ሽዑ ሓደ ፕሮፈሰር (‘ግሪኻዊ መበቆል ኣለኒ’ ዝበለ እመስለኒ) መንቀሊ ናይቲ ኣብ ዝተፈላለያ ሃገራት ዝረአ ፖለቲካውን ማሕበረ ቁጠባውን ኣድልዎ ዝመንቀሊኡ ብሀራውን ከባቢኣውን ምንቅስቓሳት ኣመልኪቱ፡  ነዚ ዝስዕብ ሕጽር ዝበለ መግለጺ ሂቡ።

“ኣብቲ ናጽነት ንምምጻእ ዝካየድ ኲናት፣ እቶም ነተን ውድባት ዝመርሑ ሰባት፣ ኣብ ማእከል’ቲ ህዝቢ ተሰዂዖም፣ ቋንቋ ናይቲ ህዝቢ እናተዛረቡ፣ ምስቲ ህዝቢ እናዘመሩን ነቲ ህዝቢ መሲሎምን ኢዮም ዝመጹ። ኣብታ፣ እቲ ዝዋግእዎ ዝነበሩ ጸላኢ ዝተሳዕረላ መዓልቲ ግን፣ ካብቲ ህዝቢ ተፈልዮም፣ ሩባ ሰጊሮም ገጾም ብምግምጣል፣ ምስቲ ዝመርሕዎ ዝነበሩ ህዝቢ ይፋጠጡ። መዝገበ ቃላት ናይቲ ዝሰዓርዎ ጸላኢ እናገናጸሉ ድማ፣ ነቲ ኣብ ጎድኖም ዝነበረ ህዝቢ ንምፍልላይን ንምድቋስን ይጥቀሙሉ።

“ንኹሉ ቁጠባዊ መትንታት ናይታ ሃገር፣ ማለት መጓዓዝያታት ባሕርን ምድርን ኣየርን፣ ባንክታት፣ ናይ ውሕስና (insurance) ማሕበራት፣ ዕደናን ካልእ ቀንዲ ቁጠባዊ ትካላትን ብምህጋር (nationalise ብምግባር) ድማ፣ ንኹሉ ኣታዊታት ናይታ ሃገር ብምቁጽጻር፣ ስልጣኖም ንምሕላው ይጥቀምሉ። መንግስታዊ ቁጠባ እቲ ዝሓየለ ኮይኑ፣ ብውልቂ ይኹን ብጉጅለ፣ ንዕኡ ዝወዳደር ቁጠባ ኣብታ ሃገር ክህልው ኣየፍቅዱን። ብኸምዚ ድማ ኩሉ’ቲ ዝርካቡ ኣታዊታት ናይታ ሃገር፡ ዋንነቱ ናይ መንግስቲ ኮይኑ፣ ኣብ ስለያን ጸጥታን ተዋፊሩ፣ ኣብ ምሕላው ስልጣን ውልቀ-ሰባት ይውዕል።

“እቲ ኣብ እዋን ሓርነታዊ ቃልሲ ዝነበረ መብጽዓታት ብምሉኡ ስለ ዝጥለም ድማ፣ እቶም መብጻዓታት ሰኒቖም ዝቃለሱ ዝነበሩ ወገናት ተስፋ ስኢኖም ይበታተኑ። ብዙሓት ድማ ብሕማም ሽኮር፣ ብዝሒ ደምን ብተስፋ ምቑራጽን ይሳቐዩ። ዳግማይ ንመሰሎም ክቃለሱ ዝብገሱ ወገናት ድማ፣ ግዳይ ናይቲ ብደሞም ዝተተኽለ ስለያዊ ትካል ናይቲ ሓድሽ ስርዓት ይኾኑ። ንኣብነት ብዙሓት ካብቶም ኣብ ዚምባብወ ኣንጻር ናይ ጸዓዱ ዓሌታዊ ኣድልዎ (ኣፓርታይድ) ዝቃለሱ ዝነበሩ ተጋደልቲ፣ ድሕሪ ናይ ዚምባብወ ናጽነት፣ ኣብ መዐደኒ ጎዳጉዲ ናይታ ዝዋግእዋ ዝነበሩ ደቡብ ኣፍሪቃ ከይዶም ክሰርሑ ተገዲዶም ኢዮም። ብዙሓት ካብኣቶም’ውን ኣብቲ ናይ መዐደኒ ጎዳጉዲ ተደፊኖም ተሪፎም።

“ሃብቲ ሃገር፣ ኣብ ክንዲ ሓደስቲ ፋብሪካታትን ዓበይቲ ናይ ሕርሻ ትካላትን ኣብ ምኽፋት ውዒሉ፣ ነቲ ሓድሽ ትምህርቲ ዝወድአ ወለዶ ዝኸውን ስራሕ ዝፈጥርን ኣብ ህዝባዊ ረብሓ ዝውዕልን፣ እቲ ዝርካቡ ኣታዊታት ናይታ ሃገር፣ ነቲ ህዝቢ ኣብ ምጭፍላቕን፣ ኣብ ስለያን ጸጥታን ስለ ዝውዕል፣ ቁጠባ ሃገር የንቆልቁል። ዘይዕግበት ናይቲ ህዝቢ ይዓቢ። ስግኣት ናይቲ ስርዓት እናዓበየ ኣብ ዝኸደሉ እዋን ድማ፣ እቶም ነቲ ስርዓት ዝመርሑ ውልቀ-ሰባት፣ ነብሶምን ስልጣኖምን ንምሕላው፣ ነቲ ወሳኒ ዝበሃል ስልጣን ናይታ ሃገር፣ ማለት ወታደራዊ፣ ስለያዊ፣ ቁጠባዊ፣ ጸጥታውን ካልእን፣ ብኣዝማዶም፣ ደቂ-ከባቢኦም ወይ ብናቶም ዓሌት ከም ዝተሓዝ ይገብሩ። እቲ ዝበዝሐ ህዝቢ ካብ ፖለቲካዊ ስልጣን ይግለል። እዚ ኣብ ከባቢኹም ዝረአ፣ ምንቅስቓስ ብሀረ-ኦሮሞ፣ ምንቅስቓስ ህዝቢ ትግራይ፣ ናይ ኣምሓራ ምንቅስቓስ  ይኹን ናይ ህዝቢ ሶማል ምክፍፋል ድማ ጠንቁ እዚ ኢዩ” ብምባል፣ ኤርትራ ትብል ቃል ከየውጸአ፣ ነቲ ሽዑ እዋን ኣብ ሃገርና ዝቀላቐል ዝነበረ ፖለቲካውን ቁጠባውን ሃዋህው ብዝተጾምቈ መንገዲ ኣቕሪቡዎ።

ብመንጽር’ቲ መግለጺ፣ ሽዑ ዝነበረ ኩነታት ሃገርና እንተርኢና ድማ፣ ኩሉ ቁጠባዊ ትካላት ኤርትራ (ባንክታት፣ ኢንሹራንስ፣ ኩሉ ዓይነት መጓዓዝያ ወዘተ) ተሃጊሩ፣ ናይ መንግስቲ ኮይኑ ነይሩ። እተን ‘ብናይ ወዲ ቫካሮ’ ዝፍለጣ ዝነበራ ቀያሕቲ፣ ዓበይቲ ኣውቶቡሳት ከተማ ኣስመራ፣ ኣብ ትሕቲ ምምሕዳር ከተማ (መንግስቲ) ዝኣተዋሉ፣  እተን ብውልቂ ዝውነና ብጫ ዝሕብረን ታክስታት፣ በተን ‘ብ6ይ ወራር’ ዝፍለጣ ሚኒ-ባሳት (ናይ መንግስቲ) ዝተዓብለላሉ፣ ኣብታ ኣነ ዝሰርሓላ ዝነበርኩ ሚኒስትሪ ትምህርቲ’ውን፣ እቶም ምስ ወፍርታት ወዶ-ገባን ናይ ጸላኢ ስልኳታትን እናተቖራቖሱ፣ ክሳብ ናጽነት ነቲ ትምህርታውን ወታደራውን ስራሕ ዝመርሑ ዝነበሩ ተጋደልቲ ተኣልዮም፣ እቲ ምምሕዳር ብዝመረጾም ሰባት ዝተተክእሉ እዋን ኢዩ ነይሩ። እቲ ፕሮፈሰር እምበኣር ‘ኤርትራ’ ትብል ቃል ከየውጸአ፣ ንጭቡጥ ኣንፈር ምዕባሌታት ሃገርና ብልክዕ ኢዩ ገሊጹዎ። ብፍላይ እቶም ተጋደልቲ ንነብሲ-ወከፍ ንሱ ዘውጽኦ ቃል፣ እንተላይ ምንቅስቓስ ከናፍሩ ኢና እንከታተል ዝነበርና።

እቲ ፕሮፈሰር መግለጺኡ ወዲኡ ሕቶ ምስ ኣፍቀደ፣ ኣባል ሚኒ/ ትምህርትን ሓላፊ ኮሚቴ ትግርኛን ዝነበረ ተጋ/ ተስፋይ ባርያጋብር ሓፍ ኢሉ፣ “ኣብተን ናይ ሓርነት ምንቅስቓስ ኣካይደን ዝተዓወታ ሃገራት፣ ድሕሪ ናጽነት ናይ ብሀር፣ ሃይማኖትን ወገንን ፍልልያት ይረአ ኢዩ’ ኢልካና። ንሕና ኤርትራውያን ግን፣ ፍልልያትና ቀቢርና፡ ሓንቲ ክሻ ተነጺፍና፣ ጅምዓን ኪዳነን ከይተረፈ (ስም ናይ ኣስላምን ክርስትያንን ጠቒሱ) ተመራዒናን ተሓቛቚፍናን ኢና ኣቲና” ምስ በሎ፣ እቲ ፕሮፈሰር ብውሑድ ቃላት፣ “ኩሉቲ ዝገለጽካዮ ቅድሚ ናጽነት ዝነበረኩም ሓድነት፣ ነዚ ናይ ድሕሪ ናጽነት ኩነታትኩም ውሕስነት የብሉን” ክብል መሊሱሉ። ኣብቲ ኣኬባ፣ ሚኒስተር ሚኒስትሪ ትምህርቲ ዝነበረ ተጋ/ በራኪ ገብረስላሴ’ውን ተሳታፊ ምንባሩ እዝክር።

እቲ ፕሮፈሰር ብተወሳኺ፣ ብዛዕባ’ቲ ኣብ ኣልጀርያ ብስም ምስልምና ዝካየድ ዝነበረ፣ ኣሽሓት ህይወት ዝቐዘፈ ዕግርግር ኣመልኪቱ፣ ከምዚ ክብል ገሊጹ። “ነቲ ኣብ ኣልጀርያ ብስም ‘ቅኑዕ ምስልምና’ ዝካየድ ዝነበረ ምቅትታል’ውን ቁሩብ ርእየዮ (ኣጽኒዐዮ) ነይረ። እቶም ዝመርሕዎ ዝነበሩ ውልቀ-ሰባት፣ ዩኒቨርሲቲ ወዲኦም፣ ስራሕ ምስ ሰኣኑ ዘለዓዓልዎ ኢዩ። ንሳቶም ካብ ቁርዓን ገለ ጥቕስታት እናወሰዱ፣ ህዝቢ ዘዋድኡ እምበር፣ ዓሚቍ ሃይማኖታዊ ፍልጠት ይኹን ሓቀኛ ተኸተልቲ ናይቲ ሃይማኖት ኣይነበሩን” ይብል። በዚ ድማ ጠንቂ ናይቲ ህልቂት፣ ሃይማኖት ጉልባብ ገይሩ ዝመጸ፣ ሓቀኛ መንቀሊኡ ግን ሽቕለተ-ኣልቦነት ዘበገሶ ቅልውላው ምንባሩ ኢዩ ገሊጹ።

ነዛ ኣብ ኣስመራ፣ ኣብ ኦፊሰርስ ክለብ፣ ብሓደ ወጻእተኛ ዝተዋህበት መግለጺ ዘምጻእኩዋ፣ ነቲ ቅድሚ ናጽነት ዝሓለፍናዮ ህይወት፣ ብፖሊሲ ደረጃ፣ ከመይ ኢሉ ከም ዝተባሕጎጕን፣ ድሕሪኡ ዝሰዓበ ናይ ጽልግልግ እዋንን፣ ‘ብግቡእ ትገልጽ ኢያ’ ኢለ ስለ ዝኣመንኩ ኢየ። እቲ ብስም ጥርኑፍነት ኣብ ልዕሊ ኣመንቲ ምስልምና ዝተገብረ ናይ ጸለመ ጎስጓስ ይኹን፣ እቲ ኣብ መንጎ ዝተፈላለዩ ወገናትና ዘይምትእምማን ንምፍጣር ዝተገብረ ዘመተ ድማ፣ ካብዚ ሓፈሻዊ ፖሊሲ’ዚ ዝብገስ እመስለኒ።

እዚ ኣስተምህሮ`ዚ ኣብ ዝተዋህበሉ እዋን፡ እዞም ሕጂ ኣብ ሃገርና ፖለቲካዊ ስልጣን ጨቢጦም ዘለዉ ተዃሉ፡ ብላዕሊ ቆርበት በጊዕ ተኸዲኖም፡ ብኣፎም ነቲ ገና ዘይተጸንቀቐ ተስፋታት እናደጋገሙ፡ ብውሽጢ ግን መሕረዲና ዝኸውን ካራሩ ይስሕሉ ምንባሮም ቀስ ኢሉ ኢዩ ተሰዊጡና። ፍረ ናይታ ብደም ኣሽሓት ዝጠለለት፡ ብኣዕጽምቶም ዝተነድቀት ናጽነት ድማ ብሓደ ንእሽቶ ጉጅለ ተጨውያ ዋንነት ውልቀ-ሰባት ኮይና ኣላ። እቲ ጉጅለ – ምሉእ ሃብቲ ሃገር ናቱ፡ ኩሉ`ቲ ህዝቢ ድማ ኣገልጋሊኡ ገይሩ ይገዝእ ኣሎ።  እቶም ብመስዋእትና ኣብ ዝተረጋገጸ ናጽነት፡ ርህዩናን ጥዒሙናን ክንነብር ዝተመነና ህዝቢ ድማ፡ እንዳና እሾኽ ተዘሪኢዎ ሃጽ ኢልና ንጠፍእ ኣለና። ሃገር ርእያ ስኢናትና። ጸጋታት ሃገርና ኣብ ክንዲ ንጥቕምና ዝውዕል መጥፊኢና ኮይኑ። እዚ ድማ ነቲ “ኩሉ`ቲ ዝርካቡ ኣታዊታት ናይታ ሃገር፡ ዋንነቱ ናይ መንግስቲ ኮይኑ፡ ኣብ ስለያን ጸጥታን ተዋፊሩ፡ ኣብ ምሕላው ስልጣን ውልቀ-ሰባት ይውዕል” ዝብል መግለጺ ናይቲ ፕሮፈሰ ጭቡጥ ይገብሮ።

ቀጺልና እቲ ብልሽው ኣጠቓቅማ ሃብቲ ሃገር ኣብቲ ኤርትራዊ ዓያዪ ጉልበት ዘምጽኦ ምዝንባልን ሕስረትን ንርአ፦

እቲ ምንባር ስኢኑ ሃገሩ ገዲፉ ዝወጸ መንእሰይ ፡ ኣብ በረኻታት ሱዳን ብራሻይዳ ተጨውዩ፡ ንባዕሉ ርእዩዎ ዘይፈልጥ ኣሽሓት ክኸፍል ተሓቲቱ። ኣብ ጎደናታት ሱዳን `ሓበሽ` ዝብል ናይ ቅጽል ስም ተዋሂቡዎ። ኣብ ሰሃራ ብጽምኢ ማይ ሓሪሩ፡ ሬስኡ ብጸሓይ ተጠቢሱ፡ ንፋስ ብዘምኦ ካምሲን ጥራይ ተቐቢሩ ተሪፉ። እቲ ሃገሩ ዝተፍኣቶ “ሕሱር” መንእሰይ፡ ሃይማኖቱ ክቕይር ብዳዕሽ ተሓቲቱ። “ኣይፋለይ” ንዝበለ ድማ፡ ከም ጠለ-በጊዕ ብኻራ እናሓረድዎ ከለዉ፡ መታን ክንርእዮ ብፊልም ቀሪጾም ዘርጊሖሙልና። ኣሕዋቱ ተዘሚተን ኣብ ሃይማኖታዊ ኮሎጃት ዳዕሽ ከይፈተዋ ቁርዓን ይቐርኣ ኣለዋ። እቲ መልእኽቲ ንጹር ኢዩ። ንሳቶም “መንግስትኹም ኮነ ናይ ገዛእ ርእስኹም ሰናይ ተግባር፡ ናብ ሕሱራት ቀይሩኩም እምበር ክብሪ ኣይሃበኩምን። ክትከብሩ ናባና ንዑ” ኢዮም ዝብሉና ዘለዉ። ንዓና ግን ኩሉ ሓደ ኢዩ። ካብቲ ብኣዋርቕን ማዕድናትን ሃገርና ዝሰወደ ኣብ ኣስመራ ዘሎ ናይ ሃገርና ዳዕሽ እንተ ሃደምና፡ ብናይ ኮንትሮባንዶ ሽያጥ ነዳዲ ዝሃብተመ ናይ ዓረብ ዳዕሽ ንቕተል ኣሎና። ትማሊ`ውን ብበደዊን ተቐቲልናን ናውቲ ኣካላትና ተሸይጡን ኢዩ። መወዳእትኡ ኣበይ`ኮን ይኸውን?

እቲ ጭውያ ረሻይዳ ሰጊሩ፡ ንጸሓይ ምድረ-በዳ በዲሁ፡ ካብ ካራሩ ዳዕሽ ተሞኽሊዩ ዝሓለፈ መንእሰይ፡ ባሕሪ ኣፉ ከፊቱ ይጽበዮ። ቀላይ`ውን ሓራስን ጠናስን፡ መንእሰይ ሽማግለ፡ ሃይማኖት`ውን ከይፈለየ ግዲኡ የትርፍ። ነዚ ኩሉ መሰናኽላት ሰጊሩ ምድረ -ኤውሮጳ ዝበጽሐ ኤርትራዊ፡ ድነ መልኣከ ሞት ይቕንጠጠሉ ኢዩ። ኣታ ኣብ ገዛእ ሃገሩን መረበቱን ዝሰኣና ክብረት ግን፡ ኣብ ምድረ- ኤውሮጳ`ውን ትርከብ ኣይኮነትን።

ብዙሓት ነቲ ኣብ መንጎ ሃገራዊ ናጽነትን ህዝባዊ ሓርነትን ዘሎ ፍልልይ ኣይርድእዎን ኢዮም። ኤርትራ ከም ኩለን ካልኦት ሃገራት ማለት ሱዳን፡ ኢትዮጵያ፡ ሶማልያ፡ ኬንያ፡ ጅቡቲ ወዘተ ነጻ ሃገር ኢያ። ህዝባዊ ሓርነትና ግን ካብተን ካልኦት ሃገራት ብዝኸፍአ ደርጃ ዝተባሕጎጐ ኢዩ። ኤርትራ ኣይተዓደለትን። ንኽነብር ካብ ሕሰረት ናብ ሕስረት ዝላጋዕ መንእሰይ እምበር፡ ንኽብራ ዝብጀዉ ጀጋኑ ዘፍረየት ኣይትመስልን። ኣብ ዘይውንኖ ዕጹው ክፍልታት፡ ኣብ ፓልቶክ ዝምድር እምበር፡ ኣብ በረኻታት ዓዱ ዝጓዝም፡ ካብን ናብን ዝናጠር መንእሰይ ኣይረኸበትን። ዝኣረጉ ወለዱ ንድሕሪት ገዲፉ ዝሃድም፡ ክብርን ጅግንነትን ኣቦሓጎታቱ ዘይኮነስ፡ ክብሪ ጓኖት ዝምነ፡ እቲ ዝኸፍአ ድማ ነቶም ኣብ እርጋኖም መታን ክጥውሮም `ታተ` ኣናበሉ ዘዕበዩዎ ወለዲ፡ ተመሊሱ ጥሪቶምን ምሉእ መዋእሎም ዘጥረይዎ ንብረትን ሓሪጆም፡ ኣደታቶም ሽልማተን ሸይጠን፡ ካብ ሃገር ከጥፍእዎ ዝሓትት፡ ኣብ ገለ`ውን ዘገድድ መንእሰይ ፈርያ ሃገር። ወለዲ`ውን ዝተመንዝዐ ክብሮም ዝመልስ፡ ጤሳን ያታን ዘውርስዎ ዘይኮነስ፡ ብዘብለጭልጭ ክብሪ ጓኖት ዝኾርዕ፡ ወይ ናብኡ ከመጣጠር ለኪሙዎም ዝጠፍእ ውላድ ወሊዶም። ጠንቂ ናይዚ ኩሉ ድማ፡ እቲ ብሃብቲ ሃገርና ዝምወል ርኹስ ፖሊሲታት ህግደፍ ኢዩ።

ወለዲ ደቆም ጥራይ ኣይኮኑን ኣጥፊኦም። ጤሳን መዘካርታን ክገድፉ`ውን ኣይተደልየን። ህግደፍ `ጨቐቅ` ኢሎም ንዘጥረይዎ ኣባይቲ፡ ዶዘራት ኣምሪሑ፡ መሰነይታ ዝኽውን ሰራዊት ኣኸቲሉ ናብ ድዂዒ ይቕይሮ ኣሎ። እቲ ምፍራስ ኣባይቲ`ውን ምስ ዓንቀጻት ሕጊ ዘተኣሳስር የብሉን። ህግደፍ ኣባይቲ ከፍርስ ከሎ ብዛዕባ ሕግን ቅጥዊ ኣሰራርሓ ኣባይትን ተገዲሱ ኣይኮነን።  “ኤርትራውያን፡ ንዓይ እናኣገልገልኩም ከም ባሮተይ ክትነብሩ እምበር፡ ክትወልዱን ክትዝምዱን፡ ክትጣየሱን ሓድጊ ክትገድፉን ኣይተፈጠርኩምን” ኢዩ ዝብለና ዘሎ። “ካብ መቁሐይ ዘምለጠ፡ ኣብ ግዝኣተይ ኣይጣየስን ኢዩ” ኢዩ ኣቲ መልእኽቲ። ነዚ ኩሉ ብርሰት፡ ከም መጋበርያ ዘገልግል ዘሎ ናይ ስለያ፡ ጸጥታን ወታደራዊ ትካላትን  ወጻኢታት ድማ ፡ በቲ ንድማዕና ክውዕል ዝግበኦ ሃብቲ ሃገርናን ካብ ከርሲ መሬትና ዝምዝመዝ ጸጋታትን ኢዩ።

ቁሩብ ዓመታት ይገብር፡ ህግደፍ ኣንጻር ሰለስተ ማሕበራውያን ቀጸላታት ማለት ተጋደልቲ፡ ምሁራትን መንእሰያትን ብስቱር ኲናት ከም ዝኣወጀ፡ ሰፊሕ ሓተታ ኣሰንየ ጽሒፈ ነይረ። ተጋደልቲ ነቲ ዝሓለፍዎ ተመኩሮን ኣገባብ ቃልሲን፡ ብዝተወደበን ብቅኑዕ መንገድን በቲ ንኡስ ወለዶ መታን ከይወረስ – ክብተኑን ከዋረዱን። ቀለም ዝጸገቡ ዓበይትን ምሁራትን ድማ፡ ነቲ ናይ ለውጢ ሓይሊ ዝኾነ መንእሰይ ወዲቦም፡ ምስቲ ናይ ቃልሲ ተመክሮ ዘለዎን ዝነበሮን ተጋዳላይ ከየተሓባብርዎ መታን – ክነዓቑን ክቋሸሹን። እቲ ሓይሊ እምበር ጥበብ ዘይወነነ መንእሰይ ድማ፡ ምስዞም ክብ ሊለ ዝጠቐስክዎም ክልተ ጉጅለታት ሓቢሩ ኣድማዕነት ዘለዎ ቃልሲ መታን ከየካይድ ኣብ ነንሕድሕዱ `ኛኽ` እናበለ ንኽነብር ኢዩ እቲ ዕላማ። ዝተዓወተ ድማ ኢዩ ዝመስል። ህግደፍ ነዚ ንምትግባር እዚ ዘይበሃል ገንዘብን ሓንጎልን ኢዩ ዘፍስስ። እቲ ገንዘብ ድማ ሽያጥ ወርቅን ማዕድናትን ሃገርና ኢዩ። እቲ ምሁራት ክፈርዩሉን፡ ህዝባዊ ኣገዳስነት ዘለዎም ናይ ሕርሻን ኢንዳስትሪን ፋብሪካታት ክትከለሉን ዝግበኦ ገንዘብ ኢዩ። ኤርትራውያን ብገንዘብና ንጠፍእ፡ ብሃብትና ሕስረት ንሽምት ኣለና። ሃገር ብገዛእ ሃብታን ጸጋታትን ትበርስ ኣላ። እቲ ፕሮፈሰር`ውን እዚ ክመጽእ ምዃኑ ኢዩ ኣንጊሁ ነጊሩና።

ብዙሓት ኣብ መሳርዕ ስለያን ጸጥታን ህግደፍ ዝነበሩ፡ ሎሚ ነቲ ስርዓት ራሕሪሖም ኣብ ስደት ዝነብሩ ሰባት በጨቕ ዘብልዎ ሓቂ ኣሎ። እቲ ስርዓት መተካእትኡ ዝኸውን ኣድማዒ ተቓዋሚ ሓይሊ ንኸይፍጠር፡ እዚ ዘይበሃል ገንዘብ ከም ዘፍስስ ኢዮም ዝዛረቡ። ብዙሓት ክኢላታት ፖለቲካ ድማ፡ ጠንቂ ድኻምን ምትርማስን ደምበ ተቓውሞ፡ እቲ ብባጀት ዘይመሓደር፡ ብሚልዮናት ዝግመት ሃብቲ ሃገርና፡ ደስ ብዝበሎ መንገዲ ኣብ ምብትታንን ምጭፍላቕን ዝተፈልየ ፖለቲካዊ ኣረኣእያ ዘለዎም ሃገራውያን ስለ ዝውዕል ኢዩ ይብሉ።

“እቲ ስርዓት ኣብ ምብትታንና ከይተሓጽረ፡ ዘረባና ዝዛረቡ፡ ልዕለና ዝምድሩ `ተቓወምቲ` መሰል፡ ግን ከኣ ብባጀት ናይቲ ምሳና ኮይኖም ክጸርፍዎ ዝውዕሉ ስርዓት ዝናበሩ ሰባት ከስሉኽ ስለ ዝኸኣለ ኢዩ” ክብሉ ይስምዑ። እቶም ተንተንቲ ፖለቲካ፡ ብዛዕባ`ዞም ሶሊኾም ዝኣተዉ ሃሱሳት ክዛርቡ ከለዉ “ንሳቶም ነቲ ደምበ ተቓውሞ ዝዛረቦ ቃላት ተጠቂሞም ኣብ ወሳኒ ኣኼባታት ደምበ ተቓውሞ ተወኪሎም ይኣትዉ`ሞ፡ ኣብቲ ወሳኒ እዋን፡ ገለ ዘየሰማምዕ ዛዕባታት እናኣምጽኡ፡ ደምበ ተቓውሞ ከም ዝብተንን ከም ዘይሰማማዕን ይገብሩ። ህግደፍ ዝሓሸ ወጻኢታትን ሓበሬታን ስለ ዘስንቖም ድማ፡ ድሕሪቲ ብውዲት ከም ዝፈሽል ዝገበርዎ ኣኼባታት፡ ኣንጻር`ቶም ብቅንዕና ንቃልሲ ዝተበገሱ ወገናትን ውልቀ-ሰባትን፡ እዚ ዘይበሃል ናይ ቅንጸላን ናይ ጸለምን ዘመተታት የካይዱ። እቲ ዝሰምዖ እምበር፡ ርግእ ኢሉ ክመሚ ዘይተዓደለ ህዝቢ ድማ ግዳይ ናይቲ ናይ ጸለመ ፕሮፖጋንዳ ስለ ዝኸውን፡ ብዙሓት ብቕንዕና ንድሕነት ህዝቦምን ሃገሮምን ዝተበገሱ ወገናት ንተበግሶኦም ተስፋ ይስእንሉ” ይብሉ። እዞም ናይ ፖለቲካ ተንተንቲ ወሲኾም “ዝኽነ ኣብ ፖለቲካዊ ተቓውሞ ኢዱ ክሕውስ ዝደሊ ወገን፡ ካብዚ ናይ ህግደፍ ስልኳታት ክድሕን እንተኾይኑ፡ ኣቐዲሙ ዘሰማምዖን ንኹሉ ግሉጽ ዝኾነን ንድፊ ሕጊ ከውጽእን፡ ንዕኡ ዓንዲ ማእከል ገይሩ ክኸይድ፡ ካብቲ ቀንዲ ዛዕባ ወጻኢ፡ ጎድናዊ ዘየሰማምዕ ነጥብታት ዘምጽእ ወገን ግን ደረት ክግበረሉ” ይመኽሩ።

“እዚ ኣገባብዚ እንተ ተኣታትዩ ጥራይ ከኣ ኢዩ፡ እቲ ብህግደፍ ደምበ ተቓውሞ ንምብታን ዝፈስስ ኣእላፍ ገንዘብ፡ ብሕጋዊ ኣካይዳ ዝብዳህ። እቲ ኮነ ኢልካ ዝናፈስ፡ ሱሩ ካበይ ምኻኑ ብንጹር ዘይፍለጥ፡ ጸለመን ቅንጸላን ድማ፡ ብመርትዖን ሕግን ዝትካእ” ይብሉ። እዚ ኣካይዳ`ዚ ድማ ነዚ ክበታተን ንርእዩ ዘለና ናይ ተቓውሞ ደምበ ዘሐይል ምዃኒ ይሰማምዑ።

ኣብ መደምደምታ ክብሎ ዝደሊ፡ እታ ውሑድ ህዝብን ውሱን ቁጠባን እትውንን ኤርትራ፡ ነታ ኣዝዩ ብዙሕ ህዝብን ዝተዓጻጸፈ ቁጠባን ዝውንን መግዛእታዊ ስርዓት ስዒራ ናጽነታ ክትጭብጥ ዝኸኣለት፡ እቲ ዝርካቡ ህዝቢ ብሓደ ድምጺ ንናጽነት ስለ ዝመረሸ ኢዩ። ኣብቲ ንናጽነት ዝተገብረ ጉዕዞ፡ ነቲ ኣብ ድሕሪ ናጽነት ክህልወና ዝነበሮ ሕጋውን ትካላውን ኣሰራርሓ ዝኸውን ትሕተ ቅርጺ ስለ ዘየንጸፍና ግን፡ ፍረን ምህርትን ናጽነት ብውልቀ ሰባት ተጨውዩ ኣሎ። ከምኡ ስለ ዝኮነ ከኣ ኢዩ፡ ኣብቲ ብደምና ዝተተኽለ ብልሽው ስርዓት ብገንዘብና ንብተን፡ ብገዛእ ሃብትና ንበርስ ዘለና። ሕጂ`ውን ኣብቲ ህግደፍ ንምእላይ እንገብሮ ቃልሲ፡ ነቲ ጽባሕ ክህልወና እንደልዮ ስርዓት ዘገልገል፡ ንብዙሕነትና ብልኽዕ ዘንጸባርቕ፡ ቅዋማውን ትካላውን ኣሰራርሓ ካብ ሕጂ ክንሓስበሉ ይግባእ።