ኤርትራ: ፍሉይ መንግስታዊ ተርእዮ

ኣማኑኤል ሳህለ

ሓደ ባምብልቢ ዚብሃል ዝነፍር ሓሰኻ ኣሎ። እንተ ዘይተጋግየ ሕንዚዝ እዩ ዚብሃል መስለኒ። ብመሰረት ሕጊ ኣየሮዳይናሚክስ: ወይ ከኣ ናይ በረራ ሳየንስ:  ሕንዚዝ ኪነፍር ኣይግብኦን እዩ ዚብሉ ሊቃውንቲ ኣለዉ። ስለምንታይ እንተ በልካዮም: እቲ ቅርጹን ኣኽናፉን ክብደቱን ኣብ ግምት ኣእቲኻ  ምስ እትቕምሮ: ኪነፍር ኣይፍቀደሉን እዩ ይብሉኻ። ግን ከኣ ይነፍር እዩ። ስለምንታይ ደኣዩሞ ዚነፍር?

ከምኡውን ብገለ ሳየንሰኛታት: ካንጋሩ እትብሃል እንስሳ ክትህሉ ኣይግባኣን እዩ ይብሃል: ከመይሲ እቲ መግባ ንኽትምእርር ብእናናሳዕ ዝላ ወይ ምዝላል እተጥፍኦ ጸዓት ካብቲ በሊዓ እትረኽቦ ጸዓት ይበዝሕ: ስለዚ ብስነፍጥረታዊ መገዲ ክትህሉ ኣይነበራን ይብሉ? እሞኸ ደኣ ከመይ ኢላ እያ እትነብር ዘላ?

ነቲ ሕንዚዝ ኪነፍር ዚገብሮ: ነታ ካንጋሩ ከኣ ክትነብር ዚገብራ ሓደ ምስጢር ኣሎ። ንሱ ኸኣ ሳየንሰኛታት ጸኒሖም ዝረኸቡዎ: ኣብቲ ቀመር (calculation) ኪኣቱ ዝነበሮ ግን ከኣ ዘይኣተወ ረቛሒ እዩ።

ብመሰረትንቡርን ኣህጉራውን ናይ ቁጠባን ምሕደራን ፖለቲካውን ማሕበረሰብኣውን ሕግን ኣቃውማን: መንግስቲ ኤርትራ ኪህሉ ኣይነበሮን። ግን ከኣ ኣሎ።

ሓደ ዓመታዊ ባጀት ዘይብሉ: ሳየንሳዊ ኣገባብ ምሕድራ ዘይጥቀም: ቀዋሚ ወትሃደር ዘይመስረተ: ፍሉጥ ናይ ውሽጥን ወጻእን ፖሊሲታት ዘየዘውትር: ንቡር ናይ ባንክ ኣሰራርሓ ዘይጥቀም: ህዝቡ ንወጻኢ ኪውሕዝ ዚውዕል: ቅዋም ዘየጽደቐ: ስማዊ ሚኒስተራት ዚሸይም : ዓለም ዚፈልጦ ዩኒቨርሲቲ ዘይብሉ: ንምሉእ ህዝቢ ዘዐስክር:  ሲቪካዊ ትካላት ዘይፈቅድ: ኣምባሳደራቱ ከም ካድረታት ዚቝጸሩ: ምስ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ኪብኣስ ዚውዕል: ከመይ ኢሉ እዩ ህላዌ ረኺቡ ዘሎ?

ኣብዚ ጉዳይዚ ናይ ፖለቲካ ምሁራት ዓቢ ኣተኩሮ ኪገብሩ ይግባኦም: ከመይሲ: መንግስቲ ኤርትራ ምስቲ ኪመሃሩዎን ኪምህሩዎን ዚውዕሉ ዓይነታት መንግስቲ ብፍጹም ዚራኸብ ኣይኮነን። ብርቂ ብምዃኑ: ንዶክቶረይት መዓርግ መውሰዲ ዓቢ ዕድል እዩ።

ግን ከኣ ክሳዕ ዶክቶረይት ንምውሳድ ዘብጽሕ ምስጢር ዘለዎ ኣይመስለንን። እቲ ምስጢር ቀሊል እዩ። ንሱ ኸኣ ካብ ልክዕ ዝሓለፈ ናይ ጸጥታ ኣውታራት ምውናን እዩ።

እቲ ኣቐዲምና ዝጠቐስናዮ ሕንዚዝ: ብሕጊ ኣየሮዳይናሚክስ ኪነፍር ዘይግባኦ እኳ እንተ ኾነ: ነዚ ጸገማትዚ ንምዕራይ ግን ፍሉይ ሜላታት ይጥቀም እዩ። ንሱ ነቲ ኣኽናፉ ከም ድላዩ ይጠዋውዮን ይገላብጦን እዩ። እዚ ኣብ ካልኦት ዚነፍሩ ሓሳኹ ዘየልቦ ፍሉይ ሜላ ኸኣዩ ንሕንዚዝ ከም ዚነፍር ዚገብሮ።

ብተመሳሳሊ መገዲ:  እታ ካንጋሩውን ደጋጊምካ ብምዝላል ብዙሕ ጸዓት ከተጥፍእ እኳ እንተ ነበራ:  ኣብቲ መራኽቦ ናይ ኣእጋራ ኣዕጽምቲ ግን ከም ባለስትራ/ስፕሪንግ ኾይኑ ዘንጥራ ኣካል ኣሎ። ስለዚ ከምቲ ብዘይ ባለስትራ ከተጥፍኦ ዝነበራ ጸዓት:  ነቲ ባለስትራኣ ብምጥቃም ብዙሕ ጸዓት ኣይተጥፍእን እያ። እቶም ፖጎ ስቲክ እንታይ ማለት ምዃኑ እትፈልጡ:  ነዚ ብልሃትዚ ንኽትርድኡዎ ቀሊል እዩ።

መንግስቲ ኤርትራ ልዕሊ ዕስራ ዓመት ከም ፍሉይን ብርቅን መንግስቲ ኾይኑ ኪጎዓዝ ዝኸኣለ: ሓድሓደ ሜላታት ብምጥቃም እዩ። ካብቲ ህልውናኡ ንምዕቃብ ዚገብሮ ብልሃት ገለ ንምጥቃስ፤

1. ብናይ መራኸቢ ብዙሃን ኣውታራት ጌርካ ግጉይ ስእሊ ኤርትራ ምቕራብ
2. ዘይተኣደነ ገንዘብን ናውትን ኣብ ስለላን ጸጥታን ፕሮፓጋንዳን ምጥፋእ
3. ሳዋ ፈጢርካ ኣእምሮ መንእሰያት ምብልሻውን ከም ዘይሓስቡ ምግባርን
4. ህዝቢ ነቲ ገበናት መንግስቲ ከየስተብህለሉን ከይሓስበሉን ብማለት ኣብ ልቢ ሰብ ኩሉ ግዜ ራዕዲ ምፍጣር
5. ንዘይተማህሩን ዘይበሰሉን ኪመዝኑ ዘይክእሉን ዜጋታት ትዅረትንሓለፋታትን ምሃብ
6. ህዝቢ ከይሓብር ኩሉ ግዜ ዚፈላሊ ኣተሓሳስባን ባህልን ከም ዚሰፍን ምግባር
7. ዘይሕጋዊ ናይ ኣታዊታት ሜላታት ምጥቃም: ከም ኣብነት 2 ካብ ሚእቲ: ናይ ሰባት ንግድን ካልእን።
8. ኣብ ከባቢኻ ርግኣት ከም ዘይሰፍን ምግባር።

ብመጀመርታ ግን ንምንታይ እዩ እዚ መንግስትዚ ከም ዚፍጠር ኮይኑ? እንታይ እዩኸ ብርቂ ወይ ጊንጢ ከም ዚኸውን ገይሩዎ?

ነዚ ሕቶዚ ክልተ መልስታት ኪወሃቦ ይኽእል።

1. ንድሕሪት ተመሊስና ነቲ ኣመጻጽኣ ናይቲ ውድብን መሪሕነቱም ምስ እንርእይ ከምዚ ንዕዘብ፤ እቲ ናይቲ ውድብ መሪሕነት በቶም ብባህርያቶም ኣብ ጭቁን ህዝቢ ሓልዮት ኪህሉዎም ዘይክእል ንኡሳን ቡርዣ እተመስረተ ኾይኑ: ነቲ ኣብቲ እዋንቲ ዝነበረ ዘይደሞክራስያዊ ፖለቲካዊ ሃዋህው እዩ ዘንጸባርቕ ነይሩ። እቲ መሪሕነት: ናይ ስልጣን ምኽዕባትን ንኻልኦት ውድባት ንምጥፋእን እምበር ናይ መጻኢት ኤርትራን ህዝባን ብሩህ ራእይ ኣይነበሮን። ንኸምስል ግን ነቲ ዓወት ንሓፋሽ ዚብል ጭርሖታት ከም መሸቀጢ ተጠቒሙሉ።

ኣብ ልዕሊዚ: እቲ ዝቐለለ ዓይነት ምምሕዳር: ደሞክራሲ ዘይኮነስ ውልቀመላኽነት ስለ ዝኾነ: እቲ መሪሕነት ነቲ ውድብ ከም ድላዩ ንኺመርሖን ንኺጠዋውዮን ኢደሞክራስያዊ ኣሰራርሓ ካብ ምጥቃም ሓሊፍካ ካልእ ኣማራጺ ኣይነበሮን። ከምዚ ባህርያት ዝነበሮ መሪሕነት: ካብ መጀመርታውን ኣህጉራዊ ምትእስሳሩ ኣብ ጎንጽን ቅርሕንትን እተመስረተ እዩ ነይሩ። በይኑ ኪግብሮ ዝነበሮ ኣጀንዳ ስለ ዝነበሮ: ህዝቢ ዓለም ኪነቕፎን ዓገብ ኪብሎም ይደሊ ኣይነበረን። ካብ ጥንቲ እዩ ብሕትውና ዝመረጸ።

2. ኣብዚ ዓለምና ርግኣት ስኢናትሉ ዘላ ዘመን: ኣብዚ ኣብ መንጎ ደሞክራስን ጭቆናን ፍልልይ ተሳኢኑሉ ዘሎ እዋን: ኣብዚ ናይ ጥቅሚ እምበር ናይ ህዝቢ ሓልዮት ካልኣይ ደረጃ ሒዙሉ ዘሎ ወቕቲ: ከምቲ ሕንዚዝ ኪነፍር ዘይግባኦ ኸሎ ግን ዝነፍር: ኪህሉዋ ዘይግበአን መንግስታት ድማ ይነብራ ኣለዋ። በተን ብርቅታት መንግስታት ብዙሕ ሜላታት ኣብ ተግባር ኪውዕል ከሎ: በተን ዓገብ ኪብላ ዚግባአን ዝነበረ ናይ ዓለምና መንግስታት ግን ድርብ-መዐቀኒታት (double standard) ይረአ ኣሎ። ኣብቲ ድርብ-መዐቅኒ ሰፊኑሉ ዘሎ ዓለም: ከም ኤርትራ ዝኣመሰላ ብርቂ ዝኾና መንግስታት ኪነብራ ይፍቀደለን እዩ።

ኣብ ርእስዚ: እቲ ንዓለም ጸገም ኮይኑዋ ዘሎ ኣተሓሳስባ እቲ ፖሊቲካዊ ተዛማድነት ዚብል ኣምር እዩ (political relativism)። ከምዚ ዓይነት ኣተሓሳስባ ነቲ ኣብ ዓለምና ዘሎ ዘይቅቡል ዓይነት ምሕደራ ሊቸንሳ ይህቦ ኣሎ ማለትዩ። ነቲ ፋሉል ዝኾነ መንግስቲ ኣብ ክንዲ ምዅናን: ጸገማቱን ራእዩን እናጸብጸብካ: ሸለል ምባል። ኣብ ክንዲ ነቲ ጨቋኒ መንግስቲ ከም ዚለግስ ምግባር: ረብሓታት ዚርከቦ እንተ ኾይኑ ሃሰስ ምባልን ጥቕምኻ ስለ  ዚትንከፍ ከይተቐይሞ ምፍታንን።

ንኹሉ ነገራት ብተዛማድነት እንተ ርኢኻዮሞ: በዓል ሰሜን ኮረያውን በቲ ዝሓለፈ ታሪኸንን ዘለወን ናይ ወጻእን ውሽጣውን ጸገማት ኪነብራ ይፍቀደለን እዩ። በዓል ኣልባንያውን ብርቂ ዝኾነ ምሕደራአን ሒዘን ንብዙሕ ዘመናት ተጓዒዘን እየን።

ኣብዛ ብድርብ-መዐቀንን ፖለቲካዊ ተዛማድነትን እትምራሕ ዘላ ዓለምና እምበኣር: ኩሉ ዓይነት መንግስታት ህላዌኡ ከረጋግጽ ይኽእል እዩ። ወላ ኤርትራ!

ምዕራባውያን ሃገራት ግን: ኣብ ክንዲ ነቲ ድርብ-መዐቀንን ፖለቲካዊ ተዛማድነትን ደርብየን ፋሉል መንግስታት ንኸይዕምብባ ዝከኣለን ጻዕሪ ዝገብራ: ስደተኛታት ኪቕበላ ይውዕላ ኣለዋ።

ይኹንምበር: ስደተኛታት ምቕባል ጽቡቕ እኳ እንተ ኾነ: ዘላቒ ፍታሕ ንምምጻእ ግን እኹል ኣይኮነን።