ኣብ 40ታትን 50ታትን፡ ድሕሪ ስዕረት ጣልያን፡ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ኣንጻር ድሌት ህዝቢ ኤርትራ ብይን ምስ ኣሕለፈ፡ ማለት ኣብ ክንዲ ክብሩን መሰሉን ዝሕልወሉ ናጽነቱ ዝወሃብ፡ ኣብ ትሕቲ ሞጉዚትነት ዓባይ ብሪጣንያ፡ ብናይ ሓሶት ፈደረሽን ምስ ኢትዮጵያ ምቁራን፡ ኣብ መወዳእታኡ ድማ ኣብ ትሕቲ ጎበጣ ኢትዮጵያ ምስኣተወ፡ ምእንቲ መሰሉ ዘራይ ዘይብሉ ን30 ዓመታት ብረታዊ ቃልሲ ከካይድን ረዚን መስዋእቲ ክኸፍልን ተቀሲቡ። ቅድሚ ናጽነትን ድሕሪ ናጽነትን ኣንጻር ኤርትራ ዝተራእየ ስቅታ ማሕበረ ሰብ ዓለም ዝተዓዘቡን ሃገራዊ ሓልዮት ዝደረኾምን ገለ ኤርትራውያን፡ “ከይንድፈርን ኣያ ኮይና ትዘርየልናን ምስ ሓያል ሃገር ክንጽጋዕ ኣለና” ዝብሉ ወገናት ኣለዉ። ብርግጽ፡ ኣብዛ ብዘመናዊ ስነ-ኪነት ናብ ንእሽቶ ቁሸት እናተለወጠት ትመጽእ ዘላን ብረብሓን ኣብ ሓድሕድ ምትሕግጋዝን ዝተጠናነገት ዓለም፡ በይንኻ ተነጺልካ ክትነብር ኣዝዩ ኣሸጋሪ’ዩ። ብኣንጻሩ፡ “ካብ ሰብ ዝደሊ ከም ሰፍኢ ይበሊ” ካብ ዝብል ስክፍታን ኣብ እዋን ሰውራ ነብስኻ ምኽኣል ኣውንታዊ ተራ ስለዝነበሮን፡ ብጽፍርና ክንምዕብል ኣሎና ዝብሉ ዜጋትት’ውን ኣለዉ። እዚ ክልተ ተቃራኒ ዝመስል ግን ከኣ ንሓድሕዱ ዝመላላእ ኣጠማምታ፡ ኣወንታዊ ወይ ኣሉታዊ ፍረን ጽልዋን ዝህልዎ፡ ኣብ ምሕንጻጽ ንጹር ፖሊስታትን ብቁዕ ኣተገባብርኡን ዝምርኮስ’ዩ። ብቀንዱ ድማ ህዝባዊ ሰረት ዘለዎን ነታ ሃገር ኣየናይ መንግዲ’ዩ ውሕስነትን መንነታን ዘረጋግጸላ ኢሉ ብክውንነት ክመሚ ዝኽእል መንግስቲ ምስ ዝህሉ’ዩ። ኤርትራ ንኽትህሉ ምስ ሓያል ሃገር ምጽጋዕ የድልያ ድዩ ዝብል ሕቶ ቅድሚ ምምላስ ግን ሓደ ሓደ ኣምራትን ናይ ካልኦት ሃገራት ተሞክሮታትን ምርኣይ ኣገዳሲ ይመስለኒ።

ኣብ ሓድሕድ ምክብባር ዝተሞርኮሰ ምድግጋፍ፡

ኣብ ዘመናዊ ቁጠባዊ ትንታነ ከይኣተና፡ ሽርክነትን ምድግጋፍን ኣብ ሕብረተሰብና ልሙድ’ዩ። ከምቲ መልክዕ ድኣ ይሃበኒ’ምበር ውሕልነትስ ካብ ጎረቤተይ ይመሃር ዝተባህለ፡ ጎረባብቲ ስድራቤታት፡ ተመኩሮ ይለዋወጣ፡ ተኻፈልቲ ሓዘንን ሓጎስን ይኾና፡ ሓዊ ይለማመና፡ ብዘይ ወለድ ጨወ-በርበረን ጥረ ገንዘብን ይለጋገሳ፡ ጽምዲ ብዕራይ ዘይብሉ ሓረስታይ ምስ ጎረቤቱ ወይ መቅርቡ ይላፈን። ብደረጃ ሃገራትን ዞባታትን’ውን፡ ተሞኩሮ ምልውዋጥ፡ ሓድሕድ ምድግጋፍን ሓባራዊ ውጥናት ምክያድን ልሙድ’ዩ። ሕብረት ኤውሮጳ ዘለዎ ቅርጺ ኣወዳድድባን፡ ቁጠባዊ፡ ፖለቲካዊ፡ ባህላውን ጸጥታውን ምትእስሳር ብኣብነት ክጥመት ዝኽእል’ዩ። ኣብ መንጎ ኣባላት ሃገራት፡ ዘይተመጣጠነ ጸጋታት፡ ቁጠባዊ ሞዕባለ፡ ውሽጣዊ ዘይምርግጋእ፡ ሕቶ ዲሞክራስን ዝኣመሰሉ ጸገማት ከምዘለወን ግን ዝከሓድ ኣይኮነን። ኣብ መንጎ መንግስታት ኣውስትራልያን ዓባይ ብሪጣንያን ዘሎ ታሪኻዊ ዝምድናን ኩለንተናዊ ሽርክነትን ከምኡ ‘ውን ኣብ ክልተ ጎረባብቲ ሃገራት ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካን ካናዳን ዘሎ ሰላም ዝዓሰሎ ምሕዝነት ካልእ ምሳሌ ክልተኣዊ ዕርክነት’ዩ። ብኣንጻር’ዚ፡ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን፡ ኣህዛብ ክልቲኡ ሃገራት፡ “ዝሃለቀ ህይወትን ዝፈሰሰ ደምን ይኣክል ንቅድሚት ንጠምት” ኢሉ ዝጀመሮ ኩለንተናዊ ምትሕግጋዝ ውልዕ ኢሉ ምስጠፍአ፡ ብሰንኪ ዕሽነትን ህልኽን መራሕተን: ህዝቢ ክልቲኡ ሃገራት ብእፎይታ ክነብር ዘይምኽኣሉን ቢልዮናት ዶላር ኣብ ክንዲ ንልምዓታዊ መደባት ንወተሃደራዊ መዓላ ይባኽን ምህላዉ ድማ ኣዝዩ ዘሕዝን’ዩ። ኣብ ዝሓለፈ 25 ዓመታት፡ ኣብ መንጎ ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ብልቦናን ሓድሕድ ምክብባርን ጥዕና ዘለዎ ምትእስሳር ነይሩ እንተዝኸውን፡ ካብ ሞትን ምምዝባልን ዝድሕን ህይወት፡ ዝህነጽ ቁጠባዊ ሰረትን ቅሳነትን ካልእ መኽሰባትን መዘና የብሉን።

ምስ ካልእ ሃገር ወይ ወድብ ጽግዕተኛ ምዃን

እቲ ዝኸፍአ ምትእስሳር፡ ዘይሚዛናውን ንሓደ ወገን ኣጎቢዙ ነቲ ካልእ ዝደቁስ ዘይቁዱስ ሽርክነትን’ዩ። እዚ ሕዱር ሕማም’ዚ፡ መብዛሕትኡ ካብ መግዛእታዊ ሓድጊ ዝተወርሰ ኮይኑ: እቲ ቀደም ቀጥታዊ ዝነበረ መግዛእቲ ብሓድሽን ስውርን ዝቅጽል ዘሎ ሜላ’ዩ። ብዙሓት ሃገራት ኣፍሪቃን ካልኦት ዘይማዕበላ ሃገራትን፡ እቲ ዝምጠወለን ልቃሕ ኣብ እዋኑ ክኸፍልኦ ስለዘይክእላን ዝኸተምኦ ወተሃደራውን ቁጠባውን ውዕላትን ንምብታኹ ዘይውጻእ ዓቀብ ስለዝኾነንን’ዩ። ብፍላይ እታ ረዲአት ወይ ልቃሕ ትቅበልን ዝተፈላለየ ውዕላት ትፍርምን ሃገር፡ ውርጹጽ ምምሕዳር ዝጎድላን ብብልሽውና ዝተሓመሰትን እንተኾይና፡ ካብ ወለዶ ናብ ወለዶ ዝሰጋገር መንዳዓት ሕቆ’ዩ ዘጋጥማ። ርኹባት ሃገራት ሓገዛት ንምሃብ ኣእዳወን ክዝርግሓ እንከለዋ፡ ጽልዋታተን ንምስፋሕን ዕጽፊ ናይቲ ዝለገሰኦ ሸምጢጠን ከምዝምለሳ ብምርግጋጽ’የን። ንሳተን ዝደልዮኦ መደባት እንተዘይፈጺምካ ድማ ሕቆአን ይህባኻ። ብመሰረት ጸብጻባት ባንኪ ዓለም፡ ኡጋንዳ፡ ዓመታዊ ልዕሊ ሓደ ነጥቢ ሓሙሽተ (1.5) ቢልዮን ዶላር፡ ናይ ደገ ሓገዝ ትቅበል ሃገር’ያ። ይኹን እምበር እታ ሃገር፡ ናጽነት ምንቅስቃስን ዝምድናታትን ሓደ ዓይነት ጾታ(gay/lesbian) ዝጻረር ተሪር ከልካሊ ሕጊ ስለዘሕለፈት ክፋል ናይቲ ካብ ወጻኢ ትረክቦ ዝነበረት ሓገዝ ስኢናቶ። ካልእ እታ ኣስታት 900 ሽሕ ብዝሒ ህዝቢ ዘለዋ ጅቡቲ፡ ኣብ መሬትን ማያትን ግዝኣታ፡ ንመንግስታት ፈረንሳ፡ ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካን ቻይናን ወተሃደራዊ መዓስከራት ብምፍቃድ፡ ኣብ ቀርኒ ኣፍሪቃ እታ ዝዓበየት ወተሃደራዊ መናሃርያ ኮይና’ላ። ልዑል ተገዳስነትን ምፍሳስ ቢልዮናት ገንዘብን ንዋትን ናይዘን ዝተጠቅሳ ሃገራትን ካልኦትን፡ ብቀንዱ ሃገራዊ ረብሓታተን ንምዕባይን ጽልዋታተን ንምስፋሕን እምበር፡ ነታ ንነዊሕ ዓመታት ዝተረስዐት ጅቡቲ ሓልየን ከምዘይኮና ከይተሓልመ ዝተፈትሐ’ዩ። ደርማስ ኣካላዊ ህላወ ናይ ወጻኢ፡ ንህዝቢ ጅቡቲ የርብሖ’ዶ ይጎድኦ ዝብል ሕቶ መላሲኡ ህዝቢ ጅቡቲ’ዩ። ፈረንሳ፡ ኣመሪካን ቻይናን፡ ኣምሳያ ናይቲ ዝጥቀማሉ ማያት ይኹን መሬት ጅቡቲ፡ ሚልዮናት ግብሪ ከምዝኸፍላ ዘጠራጥር ኣይኮነን። ኣብ ርእሲኡ፡ እተን ሃገራት ዝግልገላሉ ዘመናዊ ትሕተ ቅርጽን መሳለጥያታትን ክሃንጻ ስለዘለውን፡ ህዝቢ ጅቡቲ ዕድላት ስራሕ ክረክብን ተጠቃሚ ዘመናዊ ትሕተ ቅርጺ ክኸውንን ይኽእል። ብኣንጻር’ዚ ረብሓታት’ዚ ግን፡ መንግስቲ ጅቡቲ ምስተን ናይ ወጻኢ ሃገራት ዝኽትሞ ንነዊሕ ዓመታት ዝጸንሕ ወተሃደራውን ቁጠባውን ውዕላት’ዩ። ኣካላዊ ህላወ ናይ ወጻኢ ሃገራትን ምስኣተን ትኣትዎ ውዕላትን፡ ንልኡላውንነትካ ኣብ ዋጋ ዕዳጋ ዘእቱ፡ ንሃገራዊ መንነትካ፡ ክብርኻን ሃብትኻን ዝሰርቅ፡ ንባህርያዊ ጸጋታትካ ዘዕኑ፡ ሓድነትካ ዘላሕልሕ እንተኾይኑ ከምኡ’ውን እቲ ዝርከብ መኽሰብ ኣብ ጁባ ውሑዳት ዝኣቱ እንተኾይኑን፡ ክልተ ሞት’ዩ።  ኣብ ኣፍሪቃ 10 ዝለዓለ ግዳማዊ ሓገዝ ካብ ዝቅበላ ሃገራት፡ ምስ መጠውቲ ወይ ኣለቃሕቲ ሃገራትን ዘይመንግስታውያን ትካላትን ብዝኣትውኦ ዘይሚዛናዊ ውዕላትን ተቀበልቲ ሓገዝ ወይ ልቃሕ ብዝኽተለኦ ብብልሽውና ዝተበከለ ጋሕማጥ ምምሕዳርን፡ እቲ ዝበዝሐ ክፋል ሕብረተሰብ ናይተን ሃገራት ኣብ ድኽነትን ምልካዊ ምምሕዳርን’ዩ ዝነብር።

ርሑቅ ከይከድና፡ ስርዓት ህግደፍ “ኣብ ኤርትራ ዳህሳስን ኩዕታን ማዕድናት ዘካይዳ ናይ ወጻኢ ኩባንያታት ይዕምብባ ኣለዋ፡ ቢልዮናት ኣታዊ ተረኺብዎ” እናበለ ይግዕር ኣሎ። እቲ ቁምነገር ግን መኽሰብ ምርካቡ ዘይኮነ እቲ መኽሰብ ኣበይ ኣትዩን እንታይ ቁምነገር ተሰሪሕሉን ኢልካ ክሕተት ኣለዎ። እቲ ቃሕ ብዝበሎ ንብረትን ሃብትን ህዝቢ ኤርትራ ከም ውልቃዊ ዋንነቱ ዝሸጦን ዝልውጦን ዘሎ ስርዓት ህግደፍ፡ እቲ ካብ ኩዕታ ማዕድናት ተረኺቡ ዝብሃል ዘሎ መኽሰብ ንህዝብና ኣይንታዩን’ዩ ጥራይ ዘይኮነ፡ መህነጺ ኣብያተ ማእሰርቲ፡ መሐየሊ ህላወኡ ዘገልግል ትካላት ጸጥታ ምምልማል፡ ብምስጢር ቢልዮናት ዶላር ኣብ ባንክታት ምቅማጥን ብስም ካልኦት ሰባት ወይ ውድባት ትካላት ምኽፋትን’ዩ። እተን ከርሲ መሬትና እናጓሕጓሓ ዕቁር ባህርያዊ ጸጋታትና ዝጓርታ ዘለዎ ዝተፈላለያ ኩባንያታት ወጻኢ ድማ፡ ዘይዓግብ ሽውሃተን ምርዋይ እምበር፡ እንታይነት መሻርኽተን ዘገድሰን ኣይኮነን። ገለ ለባማት ሃገራት ግን፡ ነቲ ዝወሃበን ግዳማዊ ልቃሕን ሓገዝን ንጹር ፖሊሲ ብምሕንጻጽ ብዝግባእ ስለዝጥቀማሉ፡ ኣብ ምጉዳል ድኽነት፡ ጸጥታዊ ምርግጋእን ምምሕያሽ ማሕበራዊ ኣገልግሎትን ርኡይ ለውጢ ኣርእየን’የን። ናይ 2013 ጸብጻባት ባንኪ ዓለም ከምዝሕብሮ፡ ሩዋንዳ፡ ጋና፡ ሞዛምቢክ፡ ኢንዶኖዥያ፡ ቬትናም፡ ታንዛንያ፡ ደቡብ ኮርያን ታይላንድን፡ ብጽፈት ምምሕዳርን ኣጠቃቅማ ግዳማዊ ሓገዝ ወይ ልቃሕ ከም ኣብነት ዝጥቀሳ ሃገራት’የን። ብኻልእ ወገን፡ ኣብ 2013፡ ውድብ ኣህጉራዊ ጸጥታ፡ ኣብ ዘውጽኦ ዓመታዊ ጸብጻብ፡ ኤርትራ ብብልሽውና፡ ዘይሕጋዊ ንግዲን ዘይግሉጽነትን ካብ 177 ሃገራት ኣብ መበል 160 ሰሪዕዋ። ህግደፍ ኣብቲ ምስ ሱዳን ዘዳውብ፡ ዞባታት ከሰላ፡ ገዳርፍን ምብራቃዊ ቀይሕ ባሕርን፡ ኣብ ምስግጋር ዘይሕጋዊ ኣጽዋር፡ ንብረትን ሰባትን ንጡፍ ምንቅስቃስ ከምዘለዎን ዘይተኣደነ ዶላራት ከምዝሓፍስን እቲ ትካል ኣሚቱ። ካብዚ ክብ ኢሉ ዝተጠቅሰ ክውነትን ሓቅን ድማ፡ መልሲ ናይቲ ኤርትራ ንኽትህሉ ምስ ሓያል ሃገር ምጽጋዕ የድልያ ድዩ ዝብል ሕቶ ኣይፋል’ዩ። ኣብ ኤርትራ ብህዝቢ ዝተመርጸ ቅዋማዊ መንግስቲ ወይ ባይቶ ምስዝህሉ ጥራሕ’ዩ ድማ ህዝብና ምስ መን ይመሓዞን እንታይ የድልዮን ክውሰን ዝኽእል። ስርዓት ህግደፍ ኣብ ክንዲ ብእዉጅን ንህዝቢ ኤርትራ ኣፍሊጡን ስጉምቲ ዝወስድ፡ ብሕጓ ኣትዩ ክመሓዞን ቁጠባውን ወተሃደራውን ምስጢራዊ ውዕላት ክፍርምን፡ ንግዚኡ ሓይሊ ይሃልዎ’ምበር፡ ሕጋውን ሞራላውን ሓላፍነት የብሉን።

                   ጽላል፡ ካብ ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ (13 ጥቅምቲ 2016)