ኣብ ጉዳይ ኤርትራ ናይ ቀረባ ኣፍልጦ ዘለዎም ፕሮፌሰር ጋይም ክብረኣብ መምህር ኣብ South Bank University፣ ለንደን፣ ፕሮፌሰር ሪቻርድ ሪድ  መምህር ኣብ SOAS ዩኒቨርሲቲ፣ ለንደን፣ ከምኡ ‘ውን ጋዜጠኛን ጸሓፍን ሚስተር ማርቲን ፕላውት፣ ብ 28 ለካቲት ኣብ ቅድሚ ሽማግለ ጉዳያት ወጻኢ ፓርላማ ዓባይ ብሪጣንያ ቀሪቦም፣ ብዛዕባ ፖለቲካውን ሰብኣውን ኩነታት ኤርትራ፣ ካብቶም ኣባላት ፓርላማ ንዝቐረበሎም ሓያለ ሕቶታት ብምምላስ ምስክርነት ሂቦም።

እቶም ሰለስተ ምሁራትን ሰብ ሞያን ኣብ መልስታቶም፣ ኣብ ኤርትራ ግዝኣተ-ሕግን ቅዋማዊ ስርዓትን ቦዅሮም፣ ከም ነጻ ቤትፍርዲ፣ ነጻ ጋዜጣ፣ ሃገራዊ ባይቶ ዝኣመሰሉ ዲሞክራስያዊ ትካላት ዘይምህላዎም፣ ብሕታዊ ክፋል ኮነ ኢልካ ተዳኺሙ ቁጠባ ኤርትራ ምውዳቑ፣ ገለ ካብቶም ኣሻቐልቲ ተርእዮታት ናይታ ሃገር ምዃኖም ምሉእ ብምሉእ ብምስምማዕ፣ ኤርትራ ብዊንታ ናይቲ ስልጣን ገቢቱ ዘሎ ውልቀመላኺ ኢሳይያስ ኣፈወርቂ እትምሓደር ኣብ ኣስጋኢ ኩነታት እትርከብ ሃገር ምዃና ገሊጾም።

Professor Gaim Kibreab, London South Bank University, London

እቲ ካብዚ ሕጊ ኣልቦነት ዝምንጩ፣ ደረት ዘይብሉ ሃገራዊ ኣገልግሎት ንንቡር ህይወት መንእሰያት ‘ታ ሃገር በኪሉ፣ ሃሞምን ቀልቦምን ናብ ስደት ከምዝቐንዕ ብምግባር፣ ቀንዲ ጠንቂ ዋሕዚ ኤርትራውያን ናብ ስደት ኮይኑ ምህላዉ ድማ ኣገንዚቦም። እቶም ንዘይተወሰነ ዓመታት ኣብ ወተሃደራዊ ኣገልግሎት ክነብሩ ዝፍረዱ መንእሰያት ኣወዳትን ኣዋልድን፣ በቶም ከም ገላዩ ዝርእዩዎም ኣዘዝቲ ሰራዊት፣ ከምዝግፍዑን ዝእሰሩን ጾታዊ ዓመጽ ከምዝወርዶምን ‘ውን ጠቒሶም። ካብዚ መሪር ኣተሓሕዛ ንስደት ከምልጡ ኣብ ዝፍትኑሉ ግዜ ብተመልከተለይ ናይ ምርሻን ስጉምቲ ይካየደሎም ምንባሩ ክሳብ 2014 ጭብጥታት ከምዘሎ ብምምልካት ከኣ፣ ኣብዚ ቐረባ እዋናት ኣብ ዶባት ብዝተቐብረ ነቶጕቲ ዝሞቱ ከምዘለዉ ሓበሬታ ምህላዉ ኣብቲ ርክብ ኣቃሊዖም። ብሓጺሩ እታ ብሕድሕድ ምትሕግጋዝ ጠወር እትብል ስድራቤት ኤርትራ ብሰንኪ ‘ዚ በታታኒ ፖሊሲ ናይቲ ስርዓት መሃነና ጠፊኡዋ ተረዅምሻ፣ ቀጻልነት ኤርትራ ከም ሃገር ብዓቢኡ ዘሻቕል ምዃኑ  ስክፍትኦም ገሊጾም።

እቲ ደረትን ሚዛንን ስልጣን ንምሕላው ዘኽእሉ ትካላት ኣብ ዘይብሉ ሃዋህው ብቐጥታ ብቤትጽሕፈት ፕረዚደንት ዝመሓደር ‘ሃገራዊ ኣገልግሎት’፣ ኣብ ሕብረተሰብ ኤርትራ፣ ንብሕታዊ ጥሙሕን ህንጡይነትን ናይቲ ብስልጣን ሰኺሩ ዘሎ ኢሳይያስ ዘገልግል፣ ነታ ሃገር ዝርምስ፣ ናይ ዕስክርና ባህሊ ኣተኣታትዩ ምህላዉ ኸኣ ኣረዲኦም።

እቶም መሰኻኽር ብዘይካ ‘ዚ፣ ኣብ ኤርትራ ንነዊሕ እዋን ቆጸራ ህዝቢ ከምዘይተኻየደ፣ ዝእወጅ ወግዓዊ ባጀት፣ ነጻ ጋዜጣ ይኹን ካብታ ሃገር ስሩዕ ሓበሬታ ዘመሓላልፉ ቀወምቲ ናይ ወጻኢ ጋዜጠኛታት ብዘይምህላዎም፣ ኤርትራ ዕጽውቲ ሃገር ምዃናን ናይ ሓበሬታ ሕጽረት ከምዘሎን ‘ውን ኣገንዚቦም።

Professor Richard Reid, School of Oriental and African Studies, London

ንጉዳይ ሰብኣዊ መሰላት ብዝምልከት፣ እቶም ሰለስተ መሰኻኽር፣ ነቲ መርማሪ ኮምሽን ውድብ ሕቡራት ሃገራት ኣብ ዝሓለፈ ዓመት፣ ሰበስልጣን ኤርትራ ገበናት ኣንጻር ሰብኣውነት ከምዝተፈጸሙ ብምውሳን፣ ኣብ ኣህጉራዊ ቤትፍርዲ ቀሪቦም ክሕተቱ ዘሕለፎ እማመ ምሉእ ብምሉእ ከምዝሰማምዑሉ ነቶም ኣባላት ፓርላማ ዓዲ እንግሊዝ ኣረጋጊጾምሎም።

እቶም በቲ ዝሰምዑዎ፣ ንቡር ቅርጽን መትሓዝን ዝሰኣኑሉ ድዉን ፖለቲካዊ ሃዋህውን ግህሰት ሰብኣዊ መሰላትን ዝደንጸዎም ኣባላት ፓርላማ ሽማግለ ጉዳያት ወጻኢ ዓባይ ብሪጣንያ፣ ገለ ዘይዳህሰሱዎ ኣውንታዊ ገጽ እንተረኸቡ ሃንቀው ብምባል ኣብዚ ቐረባ እዋናት ምምሕያሽ ተራእዩ እንተኾይኑ ኣብ ዝተወከሱሉ ኣጋጣሚ፣ ካብቶም መሰኻኽር ዝረኸቡዎ ናይ ሓባር መልሲ “የልቦን” ዝብል እዩ።

Mr Martin Plaut, journalist and author

እቶም መሰኻኽር ቅጽል ኣቢሎም፣ ኤውሮጳዊ ሕብረት፣ ኣብ ውሽጣዊ ኩነታት ኤርትራ ምምሕያሽ ኣብ ዘይተረኽበሉ እዋን ነቲ ገጢሙዎ ዘሎ ጻዕቂ ስደተኛታት ንምውሓድ ብመሰረት እቲ ‘ውዕል ካርቱም’ ዝብሃል ስምምዕ ምስቲ ምልካዊ ስርዓት ስለያዊ ሓበሬታ ክለዋወጥ ምውሳኑ፣ ከምኡ ‘ውን ኣብቲ ርግኣት ዘይብሉ ምልሻታት ዝሳዕረሩሉ ሊብያ መጻረዪ መዓስከር ክገብር ወጢኑ ምህላዉ፣ ንሕሰምን ስቓይን ናይቶም ዓቕሎም ጸቢቡዎም ካብ ኤርትራ ዘምልጡ ዘለዉ ኤርትራውያን መንእሰያት ዘብእስ ምዃኑ ብኣብነታት ብምርዳእ፣ ኣብቲ ሕልና ዝጎደሎ ናይ ‘ጽምዶ’ ፖሊሲ ዘለዎም ዘይምትእምማን ገሊጾም።

መንግስቲ እንግሊዝ ነቲ ባዕሉ ዝፈረመሉ ብውድብ ሕቡራት ሃገራት ዝተኾነነ ዘይጋዊ ቀረጽ ስደተኛታት ደው ኣብ ንምባል ስጉምቲ ዘይምውሳዱ ንባዕሉ፣ ነቲ ምልካዊ ስርዓት ዝድግፍ ንወጽዓ ኤርትራውያን ዘብእስ ምዝንጋዕ ሓላፍነት ምዃኑ ኣዘኻኺሮም። ቤትጽሕፈት ጉዳያት ወጻኢ ዓዲ እንግሊዝ ብዛዕባ ኤርትራ ዘዳለዎ ጸብጻብ ብሓፈሻ ነቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ኩነታት ዘንጸባርቕ ኳ እንተኾነ፣ Home Office ዓባይ ብሪጣንያ ግን፣ ቁጽሪ ኤርትራውያን ስደተኛታት ንምጕዳል ክብል ዝንቡዕ ሓበሬታታት ሓዊሱ ምህላው ወቒሶም።
ኣብዚ እዋን ‘ዚ እቶም ንኤርትራ ለዅኾም ብምዕጻው; ከምኡ ‘ውን ዲፕሎማስያዊ እንዶ ብዘይምህላዎም ኣውራ ቀየስቲ ተነጽሎኦም ኮይኖም ዝጸንሑ ሰበስልጣን ኤርትራ፣ ምስቶም ብብዝሒ ስደተኛታትን ካልእ ጂኦ- ፖለቲካዊ ኩነታትን ካብ ዘለዎም ሻቕሎት ተበጊሶም ክራኸቡዎም ዝብገሱ ዘለዉ ዲፕሎማሰኛታት ኤውሮጳ ኣፈናዊ ርክባት ምጅማሮም ከም ኣውንታ ዝርአ ኳ እንተኾነ፣ ሰበስልጣን ኤርትራ፣ ብሕልፊ ድማ ኢሳይያስ ኣፈወርቂ ዘለዎም፣ “ ፖለቲከኛታት መጺኦም ይኸዱ፣ እቲ ከልቢ ይነብሕ ገመል ጉዕዞኡ ይቕጽል” ዝብል ሕዱር; ደረቕን ትዕቢተኛታት መርገጺ፣ ነቲ ጽምዶ ኣጉል ክገብሮ እዩ ዝብል ስግኣት ከምዘለዎም ከኣ እቶም መሰኻኽር ኣረዲኦም።

ካብዚ ቅልውላው’ዚ ንምውጻእ ክውሰድ ኣለዎ ብዛዕባ ዝብሉዎ ስጉምታት፣ እቶም ሰለስተ ምሁራትን ሰብ ሞያን፣ እቲ ኣመሪካን ኤውሮጳን፣ ብመጠን ዕብየታን ኣብቲ ዞባ፣ ብፍላይ ኣብ ምምካት ግብረ ሽበራ ብእትጻወቶ ተራ ናብ ኢትዮጵያ ምዝዛዎም ንሰበስልጣን ኤርትራ ከምቖጥዖም ብምጥቃስ፣ ብሕልፊ ነቲ ብ ኮምሽን ዶባት ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝተበየነ፣ ነታ ኣብ ናይ 1998-2000 ዓመተ ምህረት ውግእ ጠንቂ ግጭት ዝነበረት ባድመ ናብ ኤርትራ ክትምለስ ዝወሰነ ፍርዲ ዘይምትግባሩ፣ ማሕበረሰብ ዓለም ከኣ ኣብ ልዕሊ ኢትዮጵያ ጸቕጢ ዘይምግባሩ፣ ከም መመኽኔታ ናይቲ ኣብ ውሽጢ ኤርትራ ኣብ ልዕሊ ህዝቦም ዝፍጽሙዎ ዘለው ዓመጽ ከምዝጥቀሙሉ ኣገንዚቦም።

እቶም መሰኻኽር ናይቲ ውዕልን ውሳኔን ዝነበሩ ሓያላን ሃገራት ኣብ ልዕሊ ኢትዮጵያ ጸቕጢ ዘይምግባሮም ዘይፍትሓዊ ምዃኑ ኩሎም ከምዝሰማምዑሉ ብምርግጋጽ ድማ፣ ይኹን’ምበር፣ ትግባረ ናይቲ እቲ ስርዓት ከም መመኽኔታ ዝጥቀመሉ ዘይምሕንጻጽ ዶባት፣ ኣብ ምትእትታው ዲሞክራስን ምሕላው ሰብኣዊ መሰላትን ኤርትራ ኣውንታዊ ድርኺት ክፈጥር ዝኽእል ምዃኑን ዘይምዃኑን ዘተኣማምን ኣመት ከምዘይብሎም ገሊጾም።
ምስዚ ኩሉ ዲክታተርያዊ ባህርያት ናይቲ ስርዓትን ዓፈናን ኣብ ውሽጢ ኤርትራ ተቓውሞ ዘይምቕሃሙን ሓሓሊፉ ንኹነታት ‘ታ ሃገር ዝገልጽ ሓበሬታታት ንደገ ይወጽእ ምህላዉን ተስፋ ዝህብ ኳ እንተኾነ፣ ኣብ ኤርትራ ለውጢ በዚ መንገዲ ‘ዚ ክመጽእ ይኽእል እዩ ኢሎም ክንበዩ ከምዘሽግሮም ግን ኣይሓብኡን።

Crispin Blunt, MP, Foreign Affairs Select Committee Chair

ኣብ መወዳእታ እቶም ክብደት ፖለቲካዊ ቅልውላው ኤርትራ ዝተሰወጦም ብ ኣባል ፓርላማ ክሪስፒን ብላንት (Crispin Blunt MP) ተመሪሖም ነቲ ዳህሳስ ዘካየዱ ኣባላት ፓርላማ፣ ነቶም ግዚኦም ወፍዮም ሞያዊ ኣበርክቶ ዝገበሩ ኣጋይሽ ኣመስጊኖም። ወከልቲ ኤምባሲ ስርዓት ኢሳይያስ ኣብ ዓዲ እንግሊዝ ኣብቲ ኣጋጣሚ ተረኺቦም ሓሳቦም ክገልጹ ብተደጋጋሚ ናይ ቴለፎን ጻውዒት ኳ እንተገበሩሎም ጻዕሮም ከምዘይተዓወተ ድማ ብጋህዲ ገሊጾም።