ኢሰያስ ደላዪ ሰላም ድዩ?

ኢሰያስ ምስ ኢትዮጵያ ኣብ ጕዳይ ባጤራን ንግዳዊ ምልውዋጥን ስለ ዘይተሰማምዐ ኣብ ግንቦት 98 ባይቶ ወይ ካቢነ ሚኒስተራት ዘየጽደቖ ኵናት ዶብ ወሊዑ። ነቲ ኵናት ወሊዑ ንስዑድያ ከም ዘይገሸ ድማ፡ “ደቂሰ ጸኒሐ ሃንደበት ሳባ ምስ ነገረትኒ ሰንቢደ” ክብል መስደመም ዘረባ ኣስሚዑ። መስኪናይ ኢሰያስ ነዚታት ክፍጽም ከሎ መሳርሕቱ ወይ ህዝቢ ዘይፈለጦ እዩ ዝመስሎ።፡ ወይ ከኣ ወላ ይፍለጡ ኣበይ ኣዲኦም ከይበጽሑ ኢሉ ይኸውን። ብዝኾነ ሕጂ ድሕሪ ዕስራ ዓመት ነቲ ዝነበረ ኵነታት ክንግምግሞ ከለና ሓደ ንጹር ስእሊ እዩ ዘግህደልና። ንሱ ድማ ኢሰያስ ከምቲ ቅድሚ ሕጂ’ውን ኣብ ሓደ ቃለመሕትት መሊቝዎ ግዲ ኾይኑ፡ “ጠንቂ ናይቲ ኵናት ጕዳይ ዶብ ኣይኮነን፡ ናይ ዓያሹ ኵናት’ዩ ድማ ነይሩ” ዝበሎ፡ ቀዳማይ ሚኒስተር ነበር መለስ’ውን ኣብ ዝተፈላለየ እዋን ዝደገሞ፡ መበገሲ ናይቲ ኵናት ጕዳይ ዶብ ኣይነበረን። በንጻሩ፡ ንሰላም ብምሕሳም “ካብ ባድመ ወጻእና ማለት ጸሓይ ኣይክትበርቕን’ያ ማለት’ዩ፡” ክብል ዘየድልዮ ናይ ብድዐ ዘረባ ደርብዩ። ኣብ ዓለም ፍጹም ጎብለል ህዝቢ፡ ወይ ከኣ ክዋጋእ ዘይክእል ሰነፍ ህዝቢ ዝብሃል የሎን። ንዅሉ ኵነታት’ዩ ዝውስኖ። ከምዚ ናትና ኣብ እዋን ሰውራ ዝተራእየ፡ ቬትናም፡ ሞዛምቢክ ኣንጻር ሓያላት ደባይ ኵናት ኣካዪደን ተዓዊተን’የን። የግዳስ ኣብ ሰውራ ምዕዋት ሓደ ነገር’ዩ፡ መንግስቲ ተኺልካ ሃገር ምስ ሃገር ምውጋኣ ድማ ካልእ’ዩ። ምኽንያቱ፡ ክልተ ሃገራት ክዋግኣ ከለዋ ከም ብዝሒ ህዝቢ፡ ቍጠባ፡ ጆግራፍያዊ ኣቀማምጣን ስፍሓት መሬትን፡ ዲፕሎማስያውን ፖለቲካውን ዓቕሚ ወዘተ ዝኣመሰሉ ረቛሕታት ኣብ ግምት ክኣትዉ ኣለዎም።

ኤርትራውያን ወላ ብደረጃ ሃገር ኣብ ሓደ ወይ ክልተ ዓውደውግእ  ክንስዕር ጸገም ኣይምኾነን፡ ምስ ሓደ ዓቢ ሃገር ዝተናውሐ ደማዊ ኵናት ክነካይድ ግን ቍጠባዊ፡ ሰብኣውን ሎጂስቲካውን ዓቕምና ዘፍቅዶ ኣይኮነን። ኣብ ባይታ’ውን ብጭቡጥ ተራእዩ እዩ። እዚ ማለት ግን ኢትዮጵያውያን ጀጋኑ ኤርትራውያን ኸኣ ናይ ምውጋእ ዓቕሚ ዘይብልና ሕማቓት ኢና ማለት ኣይኮነን። ንብዙሕ ነገራት ዘማልእ ሕጊ ኵናት ዝብሃል ነገር ኣሎ። ካብዚ መጎት’ዚ ክወጽእ ዝፍትን ሓይሊ ንዕርበቱ እዩ። ኣብ ዓለም ዝተራእየ ታሪኽ ኵናት ድማ ነዚ እዩ ዝምህረና። ናብ ኢሰያስ ምስ ንመለስ። ኢሰያስ ሓደ ባሃም ስለ ዝኾነ ምስ ኢትዮጵያ ኵናት ክውልዕ ከሎ፡ “ወያኔ ደኣ ተመሃሮና’ንድዮም ነይሮም፡” ካብ ዝብል ዝምቡዕ ኣተሓሳስባ ነቲ ናይ ዓያሹ ዝበሎ ኵናት ወሊዑዎ። ክውልዖ ኸሎ “ንወያኔ ክንድምስሶም ኢና፡” ሽዑ ብዘይካ ኣላሽ ምባል ኣብ ዝበጽሑዎ የብሎምን ዝብል ናይ የዋሃት ኣተሓሳስባ ነይሩዎ ይኸውን። ኮታ፡ እቲ ኵናት ደማውን ነዊሕን ክኸውን፡ ወያኔ ድማ ኣብ ህልኽን ትምክሕትን ብምእታው ስኖም ነኺሶም ዝዋግኡ ኣይመሰሎን። ከም ተመሃሮኡ መጠን ኣዝዩ ትሑት ግምት ሂቡዎም። ተማሃራዩ መምህሩ ክኸውን ከም ዝኽእል ዘይፈልጥ መምህር ኮይኑ። ከም ሳዕቤን ድማ ኣብ ክልቲኡ ግንባራት መሬትና ኣምሊስና ኢሉ ንግዜኡ ቀሲኑስ ክጀሃር’ውን ጀሚሩ።

መንግስቲ ኢትዮጵያ ካብኡ ናብኡ ብባይቶ ስለ ዝመሓደር ብመንገዲ ባይቶኡ፡ “ኤርትራ ወራር ብምክያድ ልኡላዊ መሬትና ደፊራ፡” ብምባል ደረት ግዜ ብምፍላይ ካብቲ ብወራር ሒዛቶ ዘላ ቦታታት ክትወጽእ ወይ ከኣ ሳዕቤኑ ክትሽከም ምዃኑ መግለጺ ሂቡ። ኢሰያስ ግን ክኢለዮ ኢሉ፡ “ጥራዩ በርሚል ዝያዳ ድምጺ ይፈጥር፡” ዝብል ናይ ዓዋሉ ዘረባ የስምዕ ነይሩ። እቲ ሃዋህዉ ብወረ ኵናት ዘቕቢቡ ኣብ ዝነበረሉ ወቕቲ ኣብ ኡጋዱጉ ኣብ ዝተገብረ ናይ ዕረቂ ዘተ ዓረቕቲ፡ “ነናብ ዝነበርኩሞ ቦታ ተመልሱ’ሞ ሽምግልና ክንጅምር፡” ዝብል ናይ ሰላም እማመ ኣቕሪቦም። ካብዚ ዝበልጽ ሰናይ ሓሳብ ኣይነበረን። በዓል ድሩዕ፡ “ነዚ እማመ’ዚ ንቀበሎ” ክብሉ ኸለዉ እቲ ገና ደም ዘይጸገበ ኢሰያስ ግን ቍልቍል ዝኣፉ ዕጭ ሓንፊፉ። ከም ሳዕቤን ድማ ኣብ ሳልስቱ ሰራዊት ኢትዮጵያ መጥቃዕቲ ፈንዩ። ካብ ክልቲኡ ወገን ከኣ ማእለያ ዘይብሉ መንእሰይ ብከንቱ ሃሊቑ። እቲ ዘገርም ግን ኢሰያስ፡ ባድመ ከም ሎሚ ዝተታሕዘት ንጽባሒቱ ጋሕጋሕ ምድሪ ናብ ጸሓፊ ሕቡራት ሃገራት ነበር ኮፊ ኣናን፡ ነቲ ተሓሲሙዎ ዝነበረ እማመ ኡጋዱጉ “ተቐቢለዮ፡” ዝብል ህጹጽ ናይ ቴለፎን መልእኽቲ ኣተሓላሊፉ። ድሕሪ ማይ ናብ በዓቲ ዝብሉኹም ከምዚ እዩ። ይትረፍ ሓደ ምኩሕ፡ ነዊሕ ተሞክሮ ኣሎኒ ዝብል መራሒ ሃገር’የ በሃሊ፡ ሓደ ደንቆሮ’ውን ከማኡ ኣይገብርን’ዩ። ንባዕሉ ተዋሪዱ ነቲ ክቡር ህዝቢ ኤርትራ’ውን ኣዋሪዱዎ።

ሽዑ ወያኔ መፍቶቶም ወዲኦም፡ እታ ወዲሻውል ንባድመ ምስ ሓዝናያ ደሪፉሎም ዝነበረ፡ “ሕጂዶ ይሓይሽ ዋይ! ዋይ! ሕጂዶ ይሓይሽ! . . .” ትብል ደርፊ ከቃልሑን ንኢሰያስ ከባጭዉሉን ቀንዮም። እቲ ዝገደደ ግን ብድምጺ ሓፋሽ ኤርትራ፡ “ሓይልታት ወያኔ ማዕበል ብማዕበል ስለ ዝደፍኡ ሰራዊትና ካብ ድፋዓት ባድመ ክለቅቕ ተገዲዱ’ሎ” ዝብል መግለጺ ክወሃብ ምእዛዙ ነይሩ። ሚኒስተር ጕዳያት ወጻኢ ድሩዕ፡ “ኣዝሊቕና ኢና’ምበር ኣይተደፋእናን፡ ዝተማረኸና ንብረት’ውን የሎን፡” ኢሉ ነገር ከዕሪ እንተ ፈተነ ኢሰያስ፡ “ናይ ብሓቂ ተማሂርና” ብምባል ኣይሓገዞን። ካብቶም ተመሃሮና ዝበሎም ተማሂርና ክብል ኣሚኑ። ድሕርዚ፡ ንልዕሊ ዓመትን ሰለስተ ኣዋርሕን ብዘይካ፡ “እኒሀ ፈረስ እኒሀ ሜዳ፡ ዘድልየና ብረት ሸሚትና ኣለና፡” ዝብል ንሃልኪ ሬድዮን ጋዜጣን ዝኸውን ፈኸራ ካልእ ኣይተሰምዐን። ኣብ ግንቦት 2000 ሰራዊት ኢትዮጵያ መጥቃዕቲ ፈንዩ። ዳርጋ ንሓደ ሲሶ መሬት ኤርትራ ብምቍጽጻር ድማ ክሳብ ባረንቱን ተሰነይን በጺሑ። ሽዑ ይዝከረኒ መላእ ህዝቢ ኤርትራ እዩ ተሰናቢዱ። ኢሰያስን እቶም ኣብ ዳንኬራ ዝነበሩ መራሕቲ ኵናት ኢና በሃልትን ከይተረፉ ንሳሕል ገጾም ንኸንሳሕቡ ኣብ ሓግዝዶ ኣብ ሩባ ዓንሰባ ድፋዕ ንሓዝ? ዝበሉሉ እዋን ነይሩ። እዚ ዅሉ ካብ ምንታይ ነቒሉ እንተ በልና፡ ከም በዓል ዑቕበ ኣብርሃ፡ ጴጥሮስ ሰለሙን ዝኣመሰሉ ምኵራት መራሕቲ ኵናት ደስኪሎም ስለ ዝነበሩ ዝብል መልሲ ኢና ንረክብ። ሰራዊት ኤርትራ ዓቕሙ ገይሩ መራሕቱ ግን ኣይሓገዙዎን።

ናብ ስምምዕ ኣልጀርስ ምስ ንመጽእ፡ እቲ ናይ ዕርቂ ስምምዕ ምስ ተፈረመ ኣብ ሚያዝያ 2002 ኮሚሽን ዶብ ውሳኔኡ ሂቡ። መንግስቲ ኢትዮጵያ መጀመርያ ባድመ ንዓና ተዋሂባ ዝብል ናይ ምድንጋር መልሲ ሂቡ ከብቅዕ፡ ነዊሕ ጸኒሑ ግን “ንውሳኔ ዶብ ብዘይቅድመ ኵነት ተቐቢልናዮ ኣለና፡ የግዳስ ዘተ ንግበር” ዝብል ዘረባ ኣቕሪቡ። ኢሰያስ ድማ “ዘተ ዝብሃል ነገር የሎን ቅድም ካብ መሬትና ልቐቑ፡” ዝብል ደረቐ መልሲ ሂቡ። ብሰንኪ ብዘይካ ንስልጣኑ ንህዝቡ ሓልዮት ዘይብሉ መራሒ እየ በሃሊ፡ ህዝቢ ኤርትራ በዚ ኣይሰላም ኣይኵናት ዝብል መግለጺ ዝተዋህቦ ናይ ስቓይን መከራን እዋን ክሳቐ ጸኒሑ። ሕጂ ደኣ እንታይ ስለ ዝተረኽበ እዩ ኣብ ባይታ ዝኾነ ለውጢ ከይተራእየ ናብ ኣዲስኣበባ ዝኣክል ሰብ ሰዲድና ዝብሃል ዘሎ? “ልኡላዊ መሬትና ተጐቢጡ ከሎ ኣይንዛተን ኢና ይብሃልዶ ኣይነበረን?” መንግስቲ ኢትዮጵያ ካብ መሬትና ለቒቑ ድዩ? ኢሰያስ ነቲ ተሓሲሙዎ ዝነበረ ሰላም፡ ካልእ ይትረፍ “ካብ ባድመ ውጽኡ’ሞ ድሕሪኡ ክንዘራረብ ከይበለ፡ ንሰሙን መመላእታ ድሕሪ ምዕጥጣይ፡ ኣብ ሓደ መንጎኛ ሃገር ዘይኮነስ ብቐጥታ ናብ ኣዲስኣበባ ልኡኽ ክሰድድየ ብምባል ነቲ ናይ ሰላም ተበግሶ ምቕባሉ ንብዙሕ ሰብ ኣብ ግምታት ከም ዝኣቱ ገይሩዎ። እቲ ግምታት ነዚ ይመስል፡-

• ኢሰያስ ኵሉ ግዜ ብዛዕባ ስልጣኑ ጥራይ ስለ ዝሓስብ ነዚ ሱርበተኻዊ ዝመስል ናይ ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ኣሕመድ ናይ ሰላም ተበግሶ ከም ናይ ቅድሚ ሕጂ ዕጭ እንተ ሓንፊፉ ምስቲ ኣብዚ ከባቢ ተፈጢሩ ዘሎ ፖለቲካውን ዲፕሎማስያውን ኵነታት ከም ዘየዋጽኦ ስለ ዝፈለጠ እዩ።
• ቀዳማይ ሚኒስተር ዶክተር ኣብይ ኣሕመድ ዘቕረቦ ናይ ሰላም ተበግሶ ህወሓት ብምሉእ ልቢ ስለ ዘይተቐበሎ፡ ኢሰያስ ኣብ ልዕሊ መሪሕነት ህወሓት ሕነኡ ንኽፈዲ ወይ ድማ “ባእሰይ ምስ ወያኔ እዩ ነይሩ’ምበር ምስ ህዝብን መንግስትን ኢትዮጵያ ኣይኮነን” ብምባል፡ ንመራሕቲ ወያኔ ክንጽል ሓሲቡ። ምኽንያቱ፡ ቀዳማይ ሚኒስተር መለስ’ውን ናይ ሰላም ውዕል ብዘይ ቅድመ ኵነት ተቐቢልናዮ ስለ ዘለና ንዘራረብ’ዩ ኢሉ ነይሩ። እቲ ዘረባ ሕጂ’ውን ንሱ እዩ።
• ኢሰያስ ከም ሓደ ሰላም ዘይደሊ መራሒ ስለ ዝፍለጥ፡ ብፍላይ ኣብዚ ህሞት’ዚ ኣብ ፖለቲካዊ፡ ዲፕሎማስያውን ቍጠባውን መዳይ ተነጺሉ እዩ ጸኒሑ። ስለዚ፡ “ኣነ ብሰንኪ ወያኔ እየ’ምበር ሰላም ልዕሊ ሰብ እደልያ፡” ብምባል ነቲ ዝጸንሖ ሕማቕ ምስሊ (IMAGE)ንምትዕርራይ ክጥቀመሉ ደልዩ። ከምኡ ስለ ዝኾነ ድማ ኣብ በዓል ስዉኣት ኣብ ዝገበሮ መደረ ከይተረፈ ንእግረ መንገዱ ንወያኔ ክወቅዕ ብምፍታን ከም ኣመሉ ቍሩብ ክህውትት ፈቲኑ ነይሩ። ስለዚ፡ ንተበግሶ ሰላም ምቕባሉ ስልጣኑ ንምድልዳል’ምበር ሰላም ደልዩ ኣይኮነን።

መደምደምታ፡ ኣብ ውሽጢ ዓሰርተ ሽዱሽተ ዓመታት ኢሰያስ፡ “ወያኔ ልኡላዊ መሬትና ገቢቶም ስለ ዘለዉ፡ ኣሜሪካ ኣብ ልዕሊ ወያኔ ጸቕጢ ስለ ዘይገበረት፡” ትብል ሓንቲ ደርፊ ጥራይ ክደርፍ ይስማዕ ነይሩ። ከም ሳዕቤን ድማ በማእት ኣሽሓት ዝቝጸር ደረት ግዜ ብዘይብሉ ግዱድ ዕስክርና ዝተሳቐየ መንእሰይ ኣደዳ ስደት፡ ግዳይ መፍቶ ጨውይትን፡ ግዳይ ዓሳታት ማእከላይ ባሕርን ኮይኑ። መስኪናይ ህዝቢ ኤርትራ ብሰንኪ ልኡላዊ መሬቱ ዝወረዶ ጸገም ኣይነበረን የሎን’ውን። ቀንዲ ጸገሙ ኢሰያስ እዩ። ኢሰያስ ክቱር ኣብ ስልጣና ናይ ምጽናሕ ህርፋን ስለ ዘሎዎ፡ “ሕጂ ምቹእ ኵነታት ከሎ ኵነታተይ ንምትዕርራይ ክጥቀመሉ ኣለኒ”  ብምባል፡ ነቲ ናይ ቀደም ደርፉ ረሲዑ ማዕረ “ናብ ኣዲስኣበባ ልኡኽ ንሰድድ” ኣለና ክብል ተዛሪቡ። እቲ ኣመና ዘጕሂ፡ ነዚ ተበግሶ’ዚ ምቕባሉ ዘይተርፎ፡ ቅድሚ ዓሰርተ ስዱሽተ ገይሩዎ እንተ ዝነበር ንመንእሰይን ህዝብን ኤርትራ ክንደይ ሰናይ ምኾነ። በዚ ይኹን በቲ ህዝቢ ኤርትራ እንኮ ባህጉ ሰላምን ምርግጋእን ጥራይ ዘይኮነ፡ ምስ ምምጻእ ሰላም’ውን ቅዋም ክትግበር’ሞ ፍትሒ ክነግስ፡ መሰሉ ክሕሎን ብዘይፍርዲ ምእሳር ክተርፍን፡ ዶብ ዘይብሉ ኣገልግሎት ክተርፍ፡ ኣብ ውሽጢ ሃገሩ ብናጻ ክንቀሳቐስን ክሰርሕን ወዘተ ይደሊ። ስለዚ፡ ኢሰያስ ደላዪ ሰላም እንተኾይኑ ነዚ ተዘርዚሩ ዘሎ ድሌት ህዝቢ ምስ ክፍጽም ኣለዎ። እዚ ድማ ኣብ ውሽጢ ሰሙናት ክገሃድ ስለ ዝኾነ፡ እቲ ናይ ሰላምን ፍትሕን ኣየር ከተንፍስ ሃንቀው ዝብል ዘሎ ህዝቢ ክምሰለሉ ኣምላኽ ይተሓወሶ ንብል። እቶም ንሰላም ዝደልዩዋ ተዓወትቲ እዮም።

እስጢፋኖስ ገብረሚካኤል ተሞልሶ

ኖርወይ