ንኤርትራ ካብ ሕሰም ንምድሓን ስምረት የድሊ

ጻዋዒት ንኹሎም ኤርትራውያን ኣብ ወጻኢ ሃገራት

ኣርኣያ ደበሳይ ፕሮፈሰር ኣብ ዩኒቨርሲቲ ደላወር ኣሜሪካ

መእተዊ- ” ድምጺ ኤርትራ” ዝተሰምየ ጉጅለ ኣብ’ዚ ቀረባ ጊዜ ክልተ ዓንቀጻት ጽሒፉ:: እቲ ናይ ፈለማ ” ቅልጡፍ ኣድማዕን ነባሪ ፍታሕ ንሕሰም ኤርትራ” ኣብ ዓዋተ.ኮም ግንቦት 16, 2015: እቲ ካልኣይ ኣብ ዓዋተን ኣሰናን ዝሰፈረ ” ኣቃውማ ኤርትራውያን ጉጅለ ምኽክር (Think tank) ንዲሞክራስያዊ ለውጢ” ሓምለ 25, 2015:: ኣብ’ዚ ካልኣይ ጽሑፍ: ንግሎባላዊ መሪሕነት ብዝምልከት ሽመይ ተጠቒሱ’ሎ:: ስለ’ዚ ድማ ዕላማ ጽሑፈይ ንኣድላይነት ግሎባላዊ መሪሕነትን : ተራ ስምረት ኣብ ምምራጽ ናይ’ቲ ግሎባላዊ መሪሕነት ማለት እቲ ሕጋዊ መዝነት ንምፍታሕ ሕሰም ኤርትራ ዝምልከት’ዩ::” ድምጽና” ኣብ’ዚ ዳሕረዋይ ጽሑፍ ተኣፈፍቲ ርእይቶታት ኣቕሪቦም ኣለው:: እንተኾነ ኣብ ክንዲ ኣብ መንቅባት ኣብ ኣወንታዊ መዳያት’ቲ ጽሑፍ ከተኩር’የ::

እቲ ”ብድምጽና” ንሕሰም ኤርትራ ንምፍታሕ ዝቐረበ ክልቲኡ ጽሑፋት: እዋናዊ ኮይኑ ረኺበዮ:: እቲ ጉጅለ: ኣብ’ቲ ንህዝቢ ዘቕረቦ ጽሑፍ ሓገዝን ሃናጺ ርእይቶን ጠሊቡ’ሎ:: ብመሰረት’ዚ ሕቶ ደገፍን ርእይቶን እቲ ጉጅለ: ኣድላይነት ስምረት ንምፍታሕ ሕሰም ኤርትራ ይጽሕፍ ኣለኹ::

ኩነታት ኤርትራ ግናይን ኣሰቃቕን ከምዝኾነ: ዘይግንዘብ ኤርትራዊ ከምዘየልቦ እኣምን:: ህዝቢ ኤርትራ ዝወርዶ ዘሎ ኣደራዕ: መርማሪ ኮሚሽን ሰብኣዊ መሰላት ኤርትራ ንዓለም ኣፍሊጡ:: ” ፕረዚደንት ጉጅለ ኣሜሪካ ንዝተመዛበሉ ኤርትራውያን ሚስተር ጆን ስተፈር ኣብ ኮሚተ ጉዳያት ወጻኢ ባይቶ ኣሜሪካ ኣብ ዘቕረቦ ጸብጻብ ንወጽዓ ኤርትራውያን ብንጹር ገሊጽዎ:: ስለ’ዚ ድማ ኣብ ክንዲ ብዛዕባ’ቲ ግሁድ ጸገም ኤርትራ ምግላጽ: ኣተኩሮይ ነቲ ዝተናውሐ ጸገም ህዝቢ ንምፍታሕ ኣብ ዝብል ርእይቶ ክኸውን’ዩ::

ኣድላይነት ስምረት :- 

”ዽር ብያብር ኣንበሳ ያስር” ዝብል ምስላ ኣምሓርኛ :” ዝሓበረ ፈትሊ ኣንበሳ ይኣስር” ከም ማለት’ዩ:: ” እንተሓቢርና ንዕወት: እንተተፈላሊና ድማ ንወድቕ”:: ጸገማት ኤርትራ ብስምረት ጥራይ ከምንፈትሖ ንጹር ክኸውን ይግባእ:: ንድሕነት ሃገር ስምረት ኣገዳሲ ስለዝኾነ: እቲ ስምረት ብኸመይ ይመጽእ ኩላህና ክንምልሶ ዝግባእ ሕቶ’ዩ::

ጽሑፋት ” ድምጽና” ክምዘመልክቶ ነቲ በኹሩ ዘሎ ግሎባላዊ መሪሕነት ኤርትራውያን ኣብ ወጻኢ ንምምራጽ ዘኽእለና ቅርጺ ከነቕውም የድሊ:: መርማሪ ኮሚሽን ሕ.ሃ. ንዘቕረቦ ጸብጻብ ዘይጽወር ኩነታት ኤርትራ ብምድጋፍ  ኣብ ጀነቫ: እስራኤል: ኢትዮጵያን ካልእ ቦታታትን ዝወሓዙ ኤርትራውያን : መርኣያ ናይ’ቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ኩነታት ሃገሮም’ዩ::

ኣድላይነት ግሎባላዊ መሪሕነት:-

ኣህጉራዊ ማሕበረ ሰብ ንጸገም ኤርትራ ዝጎስዮን:  ኣብ ውሽጢ ሃገር ዘለው ኤርትራውያን ካብ ኣብ ወጻኢ ንቕመጥ ተስፋ ዝቖርጹን ኣብ መንጎና ስምረት ብዘይምህላው ክኸውን ይኽእል’ዩ:: እንተደኣ ኣብ ወጻኢ ዘለው ኤርትራውያን ኣብ ከባቢኦም ተወዲቦም ዝውክልዎም መራሕቲ መሪጾም: ዘይጽዓድ ሓይሊ ከምዝኾኑ ከመስክሩ ይኽእሉ’ዮም:: ብሓጺሩ: እቲ ናይ መጀመርያ ስጉምቲ በብከባቢና ተወዲብና ሕጋውነትን መዝነትን ዘለዎም መራሕቲ ምምራጽ’ዩ::” ድምጽና” ነዚ መደብ’ዚ ከተግብር ምውሳኑ ብምስትብሃለይ ዓጊበ:: ነዚ ተበግሶ’ዚ ኩላትና ክንድግፎ ይግባእ::

መዝነት ግሎባላዊ መሪሕነት

እቶም ብተወከልቲ ኤርትራውያን ኣብ ኩሉ ኩርንዓት ዓለም ብዲሞክራስያዊ ኣገባብ ዝተመርጹ መራሕቲ: ሕጋውያን መራሕቲ ንኤርትራውያን ኣብ ወጻኢ’ዮም:: መዝነት ናይ’ዚ ግሎባላዊ መሪሕነት ብውሑድ ክሳራን ብዝቐልጠፈን ንምልካዊ ስርዓት ኤርትራ ንምእላይ ኣድማዒ ስትራተጂ ምስኣል’ዩ::

ግሎባላዊ መሪሕነት ነቶም ኣብ ውሽጢ ሃገር ዘለው ተስፋ የስንቕ: ብዝያዳ ድማ ነቶም ብውሑድ ክሳራን ብዝተጸንዐን ፍሉይ ስርሒትን ንምልካዊ ስርዓት ንምውዳቕ ኣብ ውሽጢ ሃገር ኣገዳሲ ተራ ዘለዎም የተባብዕ:: ግሎባላዊ መሪሕነት ካብ ኣህጉራዊ ማሕበረ-ሰብ: ሕቡራት ሃገራት: ሕብረት ኣፍሪቃ: ሕብረት ኤውሮጳ: ካብ ኩለን እተን ብኤርትራውያን ኣዕለቕሊቐን ዘለዋ ሃገራት ደገፍ ይረክብ::

ሓደ ካብ መዝነት ግሎባላዊ መሪሕነት: ስልጣን ናብ ህዝቢ ብልሙጽ መንገዲ ንምስግጋር ኣድማዒ መርሓን ንጹር መደብን ምድላው’ዩ:: ምህላው ግሎባላዊ መሪሕነት ንኢሳያስ ብገበን ኣንጻር ሰብኣውነት ንምኽሳስ  ዝቐለለ ይገብሮ:: እቲ ኤርትራውያን ኣብ ኩሉ ኩርናዕ ዓለም ብምውድብ ብዲሞክራስያዊ ኣገባብ ግሎባላዊ መሪሕነት ምምራጽ ዝብል ሓሳብ: እቶም መራሕቲ ካብ ኣብ ወጻኢ ዘለው ኤርትራውያን ደገፍ ከምዘለዎም የረጋግጽ::ነቶም ድምጾም ተዓቢሱ ዘሎ ኣብ ውሽጢ ሃገር ዘለውን: ኣብ ወጻኢ ዝቕመጡን ወኪሎም ኣብ ዝኾነ መድረኽ ክቐርቡ ሕጋዊ መዝነት የጨብጦም:: ብኣይስል ብጹዕ ኣምላክ ዝቐረበ ኣዝዩ ንኡድ ጽሑፍ” ንድፊ መሰረታዊ ኣተሓሕዛ ንምስማር ዲሞክራስያዊ ስቪካዊ መኸተ ኤርትራ” ኣዝማሪኖ.ኮም ነሃሰ 16, 2013 ክውከሱ ንጉጅለ ድምጽና እዘኻኽር:: እዚ ጽሑፍ’ዚ እቲ ካብ ታሕቲ ንላዕሊ ( መሰረታት) ኣገባብ ውዳበ ኤርትራውያን የብርህ:: ብመሰረት’ቲ ኣይስል ዘቕረቦ ሓሳብ ግሎባላዊ መሪሕነት ንምምራጽ ብሰለስተ ደረጅታት ሓሊፉ ከምዝብጻሕ ክጠቓለል ይኽእል::

ደረጃ ቁ.1. ምምስራት ከባብያዊ ውድባት:- ምምስራት ኣብ’ቲ ኤርትራውያን ብጻዕቂ ዝርከቡሉ: ብተግባር ድማ ኣብ መላኣ ዓለም ኣለው:: እቲ ቀዳማይ ደረጃ ድሮ ይካየድ ኣሎ:: ብፍላይ ድሕሪ’ቲ ንኤርትራውያን ኣብ ኩሉ ኩርንዓት ዘነደረ ሓደጋ ላምፐዱሳ: ኤርትራውያን ንደቂ ሃገሮም ንምድሓን ስቓይ ህዝቢ ንምፍዋስን ጉጅለታት ከቑሙ ጀሚሮም:: እቲ ብነፍስሄር ዶክተር ተወልደ ተስፋማርያም (ወዲ ቫካሮ) ዝካየድ ዝነበረ ጎስጋስን: ኣማኒኤል ኢያሱ ኣሰና.ኮም ኣብ ኣሜሪካን ኤውሮጳን ኤርትራውያን ክውደቡ ዘካየዶ ዑደትን: ንምውዳብን ንኣወንታዊ ለውጢ ኤርትራን ክሓብሩ ብምትብባዕ ዓቢ ኣበርክቶ ነይርዎ:: ኣብ ሕ.መ.ኣሜሪካ ንኣብነት ብዙሓት ጉጅለታት ተመስሪተን ይስስና ኣለዋ:: ካብ መንጎ’ዘን ከተማታት: ኣትላንታ: በይኤርያ: ቦስተን: ቻርለት: ደላስ: ደንቨር: ኢንድያና: ሳንዲየጎ: ስያትል: ዋሽንግተን ሜትሮፖሊተን ኤርያ ወዘተ… ኣብ ኩሉ ኩርንዓት ዓለም እውን ከምኡ:: ሕጂ ድማ መርማሪ ኮሚሽን ሕ..ሃ. ድሕሪ ዝዘርግሖ ጸብጻብ ኤርትራውያን ኣብ ኩሉ ኩርንዓት ዓለም ንጡፍ ተራ ክጻወቱ ተጠናኺሮም::

”ድምጽና” እምበኣር ምስ ካልኦት ኤርትራውያን ተንቀሳቓትን ምስ’ተን ድሮ ኤርትራውያን ንምውዳብ ተሰሪዐን ዘለዋ ማሕበራትን ብምትሕብባር ተራ ኣቀላጣፊ ለውጢ ኮይኑ ከገልግል ይግባእ:: ናብ ኩሉ ክፋላት ሕብረት-ሰብ ኤርትራ: ኣስላም: ክርስትያን: ደቂ ተባዕትዮ: ደቂ ኣንስትዮ ብምዝርጋሕ ኣባላት ንኡሳን ጉጅለታት ንሃገራዊ ህላዊኦም ክቖሙ: ድምጽና ዘይሕለል ጻዕሪ ክገብር ይግባእ:: ነፍስወከፍ ኤርትራዊ ንዘሕዝን ኩነታት ሃገሩ ንምፍታሕ ከበርክት: መንገዲ ከጣጥሑ ዘይተቖጠበ ጻዕሪ ክገብሩ ኣለዎም::

ኣብ መስርሕ ውዳበ ኤርትራውያን: ኣብ ዝምልከቶም ከባቢ ዝርከቡ ማሕበረ ኮም ኤርትራውያን ምውካስ ኣገዳሲ’ዩ:: ዋላ ሓደ እውን ክጉሰ ኣይግባኣን:: እቲ ምንቅስቓስ ንኹሉ ጉጅለታት ሃይማኖታት: ተባዕትዮን ኣንስትዮን ብምትብባዕ ብዝተኻእለ መጠን ንኹሉ ዝሓቁፍ ከምዝኸውን ምግባር::

ደረጃ ቁ.2. ምምስራት ሃገራውያን ውድባት:- ስምረት ኤርትራውያን ንዲሞክራስያዊ ለውጢ ብደረጃ ሃገር ንምምስራት ንጡፍ ተራ ክጻወት ኣለዎ:: ኣብ ኣሜሪካ: ካናዳ:ኣብ ነፍስ-ወከፍ ሃገር ኤውሮጳ: ኣፍሪቃ: ደቡብ ኣሜሪካ: ማእከላይ ምብራቕ: ርሑቕ ምብራቕ: ወ.ዘ.ተ.. እዚአን ሃገራዊያን ማሕበራት: ብጨናፍር ነፍስወከፍ ሃገር ይቖማ:: ተራ ሃገራዊ ውድባት ድማ ምውህሃድ ንጥፈታት እተን ነፍስ-ወከፍ ሃገር ይኸውን::

ሳልሳይ :- ምምስራት ግሎባላዊ ስምረት ንዲሞክራስያዊ ለውጢ ኤርትራውያን ኣብ ወጻኢ- ምምራጽ ግሎባላዊ ጉጅለ መሪሕነትን:-

እተን ዝቖማ ሃገራዊ ውድባት ብሓባር ግሎባላዊ ስምረት ንዲሞክራስያዊ ለውጢ ብምምስራት መሪሕነት ግሎባላዊ ጉጅለ ይመርጻ:: ምርጫ ናይ’ቲ መሪሕነት ግሎባላዊ ጉጅለ ኣብ’ቲ ንነፍወከፍ ሃገር ዝወከሉ መራሕቲ ዝጋብኡሉ ግሎባላዊ ዋዕላ ይካየድ:: ብዝሒ ናይ’ቶም ዝምረጹ: ብፈጻሚት ሽማግለ ዘገልግሉ: ዘድሊ ብዝሒ ንኡሳን ኮሚተን ሓይሊ ሰብን ብዝርዝር ደሓር ኣብ’ቲ ”ድምጽና” መዲብዎ ዘሎ ጉጅለ ምኽክር(think tank) ክርአ ይከኣል:: ኣብ’ዚ ከም ወሓለታት ኣማለድቲ(lobbyst)ህዝባዊ ርክባት: ወጻኢ ዝምድናታት: ናይ ሓበሬታ ክኢላታት: ምወላ ዘተኣኻኽቡ: ሰሚናር ዘዳልው: ወደብቲ ዋዕላ: ኮሚተ ድሕነት ወዘተ.. ኮይኖም ዘገልግሉ ብቑዓትን ውፉያትን ውልቀሰባት የድልዩ::

ብዛዕባ ድሕረ ኢሳያስ ዘሎኒ ራእይ

ብዛዕባ ድሕረ ኢሳያስ ዘሎኒ ራእይ ኤርትራ: ሃገረ ኤርትራ ስልጣን ናብ ህዝቢ ዝሰጋገረላ: ብሄር: ሃይማኖት: ፖለቲካዊ እምነቶም ብዘየገድስ ኩሎም ዜጋታት ዋላ ሓደ እውን ከምዘይግለል ብምርግጋጽ ብክብሪ ዝነብረላ ብቅዋም እትመሓደር ሃገር:: ድሕረ ኢሳያስ ኤርትራ ብፍላይ ንኡሳን ጉጅለታት ኩናማ: ዓፈር: ሳሆ: ዓሳውርታ: ጀበርቲ: ራሻይዳ: ሕዳርብ: ቢሊን: ናራ: ወዘተ. ብማዕረን ብርትዕን ዝጥመቱላ ኤርትራ ክርአ እምነ:: ብኻልእ መዳይ ድሕረ ኢሳያስ ኤርትራ ንኹሎም ደቃ ብማዕረ ትሕብሕብ ኤርትራ:ዜጋታታ ኣብ ኩሉ ዓውድታት ተሳትፎኦም ብምኽባዕት ክምዕብሉ ዕድል ትህብ ኤርትራ ምርኣይ’ዩ ሕልመይ::

ድሕረ ኢሳያስ ኤርትራ: ሃገረ ሰላም ኣብ ገዛእ ነብሳ ምስ ጎረባብታን: ምስ ኩሎም ጎረባብቲ ሃገራት ድማ ንሓባራዊ ረብሓ ውጽኢትን ዘገልግል ዝምድና ብምፍጣር ኣብ ንግዲ: ቁጠባዊ ሰጉማ: ደረጃ ናብራ ህዝቢ ክብ ዝብለላ ኤርትራ ይቕጀለኒ:: ኤርትራውያን ፍልልያቶም : ዝሓለፈ ጽልእን ቅርሕንትን ኣወጊዶም: ብመንፈስ ሰላምን ዕርቅን ብሓባር ኣብ ልምዓት ዘድህቡላ ዕለት እሓልም::ነቶም ቀንዲ ጸገማት: ንጥሜት: ሕማም: ስእነት ትምህርቲ ፈቲሖም: ድሕረ ኢሳያስ ንሰብ- ዋኒን ኤርትራውያን ኣብ ወጻኢ: ንሓረስቶት: ንክኢላታትን ዘይክኢላታትን ሰራሕተኛታት ብሓባር ሃገሮም ዘልምዑላ ምችእቲ ኤርትራ እሓልም::ናጽነት ፕረስ: ናጽነት ምምስራት ማሕበር: ናጽነት ሃይማኖት ዝሰፈና: ኣብነት ዕርቅን ይቕረ ምብህሃልን ደቡብ ኣፍሪቃ ብምኽታል ሰናይ ናይ ጽባሕ ኤርትራ እሓልም::

መጸዋዕታ ንኣባላት ተቓወምቲ ሰልፍታት ፖለቲካን ጉጅለ ፖለቲካን:-

ስምረት ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ወጻኢ: ብዘይ ንጡፍ ተሳትፎ ኩሎም ኣባላት ጉጅለ ፖለቲካ: ሰልፍታት ፖለቲካ: መንእሰያትን ሲቪካዊ ውድባትን ዝከኣል ኣይኮነን::ኩሎም እዞም ጉጅለታትን ተንቀሳቐስቲን ኣብ ከባቢኦም ዘለው ኤርትራውያን ንምውዳብ ንጡፍ ተራ ክጻወቱ እጽውዕ:: ድሕረ ኢሳያስ ኤርትራ ብዝሐ-ሰልፋዊ ዲሞክራሲ ከምእትኸውን ንጹር ክኸውን ይግባእ:: እንተኾነ ነቲ ምስግጋር ዲሞክራስያዊ ምምሕዳር ኤርትራ ቅልጡፍ ንምግባሩ : ተቓወምቲ ሰልፍታት ኣብ ከባቢኦም ኤርትራውያን ንምውዳብ ንጡፍ ተራ ክጻወቱ ይግባእ:: ኣብ ዝሓጸረ ጊዜ ምልኪ ንምውጋድ ሕጂ ቀዳምነት ዝወሃቦ ስምረት’ዩ::

መጸዋዕታ ንኣባላት ማሕበራት መንእሰይን ሲቪካዊ ማሕበራትን:-

ኤርትራውያን መንእሰያት ተወዲቦም ኣብ ጉዳይ ሃገሮም ንጡፍ ተራ ክጻወቱ ዝወስድዎ ዘለው ተበግሶ ልቢ ዘረስርስ’ዩ:: ውድቀት ምልኪ ንምቅልጣፍ እዞም መራሕቲ መጻኢት ኤርትራ ምስ ካልኦት ሲቪካዊ ውድባትን ተንቀሳቐስትን ተሓባቢሮም ንተበግሶ ኣባላት ድምጽና ክድግፉ ኣለዎም::

መጸዋዕታ ንድሕረ-ገጻት ኤርትራውያን( web sites):- ኩለን እዘን ጊዚአንን ዓቕመንን ብምውፋይ: ሓበሬታን ሓሳብን ንምልውዋጥ: መተንፈሲ ወጽዓ ህዝብና ኮይነን ዝዓያ ድሕረ-ገጻት ሞሳ ይግባአን:: ዛጊት ብዝገበራኦ ኣበርክቶ ብምንኣድ: ኣብ ወጻኢ ንዘሎ ኤርትራዊ ንምውዳብ ምዕጣቕን ኣብ ዝግበር ጻኦሪ ብንጥፈት ክሰርሓ እምሕጸን:: ብድምጽና ንዝተወስደ ተበግሶ ብፍላይ ኣማኒኤል ኢያሱ ዝገበሮ መጸዋዕታ ተሓጉሰ:: ኤርትራውያን በብከባቢኦም ንክውደቡ ንምትብባዕ ብሸፈነ ዜና: ብዓምድታትን ሓተታን ዝግበር ምንቅቓሕ ንድሕነት ሃገርን ህዝብን ዕዙዝ ግደ ኣለዎ::

መደመደምታ:-  እቲ ” ድምጽና” ዝጠቐስዎ ክደግሞ:: ” ኩነታት ኤርትራ ደረት ሕሰም ሓሊፍዎ’ዩ:: እዚ ሕሰም’ዚን ዘንቀጥቅጥ ሃለዋትን እተጸበዮ ሰብ ኣይነበረን:: እንተኾነ ካብ’ዚ በጺሕዎ ዘሎ ክሓልፍ የብሉን::” መፍትሒኡ ድማ ስምረት’ዩ:: ካብ መሰረታት ጀሚርና ብንጥፈት ብምውሳእ ሰሚርና ግሎባላዊ መሪሕነትና ንምረጽ::

” ድምጺና- ኤርትራ” ኣድማዒ ጉጅለ ምኽክር(think tank) ናይ ውዳበ ክንፍን ብህጹጽ ብምምስራት ጎስጋስ ውዳበ ክጅመር ዓወት እምነየሉ:: ተደጋጋሚ ከይከውን እናተሰከፍኩ: እዚ መጸዋዕታዚ ንኩሎም ኤርትራውያን’ዩ:: ኣስላም:ክርስትያን: ኩላተን ንኡሳን ጉጅለታት: ደቀንስትዮ: ተባዕትዮ: መንአሰያትን ሽማግለታትን ኩለን ዝተወድባ ተቓወምቲ ውድባት: ፖለቲካዊ ጉጅለታት ዛጊት ዘይተወደቡ: ሲቪክ ማሕበራት: ማሕበራት መንእሰይ: መራሕቲ ሃይማኖት: ኤርትራውያን ድሕረ-ገጻት ክጽንበርዎ እዘኻኽር::

ትርጉም ዳኘው ኣስፍሃ

ኦስሎ ኖርወይ

31-07-2015