ብዙሕ ጽሑፍ ከንብብ ከለኹን፡ርእይቶ ገለ ሰባት ክሰምዕ ከለኹ ዘተሃሳስበኒ ሕቶ ኣሎ።ንሱ ከኣ እቲ ዝዝረብ ዘሎ ቃላት ንርደኦ’ዶ ዝብል’ዩ።ፈለማ ኣብ ኅልናይ ቅልቅል ዝብል ከኣ፡እቲ ቃል ንዛረቦ’ምበር ትርጉምን ዘለዎ ሳዕቤን  ኣይንርደኦን ኢና ዝብል ምላሽ’ዩ።

መብዛሕቱ ግዜ፡ንዛረቦ ናይ ባዕልና ኣይኮነን።ናይ ባህሊ፡ካብቲ ኣረኣእያ ኅብረተሰብ ከይንወጽ እ፤ዘመን ኣምጸኦ  መ ሲሉና፡ወይ ከኣ ኣብዚ ግዜ ቃልሲ ዝማዕበሉ ከምልምዲ ንሕዞም ከኣ ዚማዕበልና መሲሉና ኢና ንጥቀመሉ።

በዚ ምዕቡል ፍልስፍና ምዕራባውያን ይኹን በቲ ኣረኣእያ ኣቦታትና፡ንኃይሊ ቃላት ተረዲእና ክንጥቀቀሎም ኣይበቓዕናን።ዘይምጥንቃቕና ብዙሓት ረቛሒታት ክንጽብጽብ ንኽእል ኢና።ካብቶም ቀንዲ ግን፡ሰውራ ይኹን ንቕሓት ተባሂሉ ካብ ዝዝረብ ንነጀው ዘጥፋኣናዮ ብዙሕ ክቡር ባህርታት ኣሎ።ነዚ ባህርታት ክንሓድግ ዝገደዱ ከኣ እቶም ን ጥቀመሎም ቃላት ኢዮም።ሳላ ውድብ ተማሂርና፡ነቒሕና ዝብሉ ነጻ ዘይኮነ ሓደስቲ ቃላት ዝነበረና ብሕታዊ ሓሳብናን ርእይቶናን ደምሲሶም ኢዮም።

ስለዚ ኩላትና ኣብዝመነ ቃልሲ ዚነበርና፡ነቶም ቃላት ፍጹም እንታይነቶም ከይተረደእና፡ከከም ዚመጹልና፡እዚ ወገናዊ’ዩ፡ስልጣን ዚተመነዩ፡ኣውራጃዊ ንብል።ኣውራጃውነት እንታይ ምኳኑ፡ኣበይ ክውቀስ ከምዘለዎ ኣይንመዝኖን። ኣብቲ ኩነታቲ ዝተፈጥሩ ዘይምስምማዕ ከኣ፡ብሰንኪ’ቶም ስልጣን ዚምነዩ ንኡስ ብርዥዋ’ምበር፡ንጥቀመሎም ቃላት ትርጉሞም ስለዘይንፈልጦም፡ኣብ ምትርጓሞም፡ኣብ ምርዳኦም ንጋገ ምንባርና ፍጹም ንርደኦ ስለዘይነበርና፡በቶም ቃላት ንርእስና ተረብሽና ብሰንኮም ማሕበራዊ ኣከያይዳ ይርበሽ።

እንተ ብምፍላጥ ወይ ብዘይምፍላጥ ነቲ ንፈልጦን ከም ዲሌትና ክንቅልሶ ንኽእል ቃላት ገዲፍና’ ዮ ኢና።ክሳብ ውሱን ቦታን ኩነታትን ጥራሕ ዚወስዱ ቃላት ኣብቒዖም፡ናብ ስቕታ ኣምሪሕና።እዚ ስቕታዚ፡ኩሉ ኣብ ርእስና ዘሎ ምትእምማን ኣጥፊኢና፡ናይ ምፍራድ ዓቕምና ተዳኺሙ፡ኩሉ ካብ ሰበ ሰልጣን፡ካብ ሓለፍትን ካልእን ስለንጽበዮ፡ንብሎ ዘይብልና ባዶታት፡ተጸበይቲ፡ተኣዘዝቲ፡ፈጸምቲ፡ተመራሕቲ’ምበር ክንመርሕ፡ክንእዝዝ ወይ ክንፈርድ ዘይንኽእል፡ ከምቲ ” ኣደ ኣበይ ኢና ንሓድር ” ኢላ ጓል ህበይ ነዲኣ ሓቲታስ፡ኣደ ከኣ ” ኣቦኺ ኣብዝበለና ” ኢላ ዝመለሸት፡ንሕና ከኣ ነታ ንውንና ሕይወትና ባረኣእያ ሓለፍትና ንመርሓ።

ሎሚ ክዛረበሉ ደልየ ዘለኹ፡ንጥቀመሎም ቃላት ኣብቲ እንገብሮ ዘሎና ዝተመስረቱ፡ነቲ ዝምዕብል ዘሎ ኩነታት ዝጸልዩ ኣብ ክንዲ ዝኾኑ፡ተሸሚቶም ተለኪዖምን ዝወሃቡና፡” መን ኮይና ኢና ንፈርዶም “ዝብሉ ቃላት መስረት ገየረ’የ።እዚ ቃልዚ፡ኣብዚ ሎሚ ቅነ መድረኽ ዝበሃሉ እኩባት ሰባት ተቐላቒሎምስ፡ንዚመጾም ተቃውሞ ን ምብዳህ ዝተጠቀምሉ ቃል’ዩ።

ኣባላት መድረኽ ነጻነት ደልዮም ብንእስነቶም በረኻ ዝወጸጹ’ዮም።ሽዑ ስሚዒቶም ተሸኪሞም’ዮም ንቃልሲ ተጸንቢሮሞ።ኣብ ክፍሊ ታዕሊም ሓንጎሉ ብሓደስቲ ቃላት ተሓጺቡ፡ምሉቕሉቕ ኢሎም’ዮም፡ዝተመደበሎም ስራሕ ጀሚሮም።ንዓታቶም እቲ ኣብ ኡ ዝጸንሖም’ምበር ካብ ገዛ ሒዞሞ ዝወጹ ዋጋ ኣይሃቡዎን።ሎሚ’ውን፡ኢድካን እግርካን ርእስኻን ኩሉ ስለዝተወርሰ ዝተለኣካዮ ኢካ ትገብር፡ርእስኻ ምጥቃም ዘይከኣል’ዩ ዝብል ካብ ላዕሊ ዝመጸ ውሳነ ይኹን ፍርዲ ምስ ቃላት ክትጥቀም ዘገድድ ኣሰራርሓ ሜዳ’ዩ ኣብ መትኒታቶም ዘሎ።እዚ ስለዝኾነ ብፍላይ ኣብቲ  ክሊ ሓላፍነታት ዝጸንሓ ኣካል ብታሕታዋይ ኣካል ክፍረድ’የ ዝብል ስኽፍታ የብሉን።ኣብ ውሽጢ ናይ 30 ዓመት ቃልስን፡ኣብዚ ናይ 20 ዓመት ግዜ ነጻነት፡ሕግን ስርዓትን ዘይብላ፡ፍርድን ምዕቡል ቤትፍርድን ፈራድን ዘይብላ፡ሓደ ሓጋጊ፡ፈራድን ከሳስን ዘለዋ ኤርትራ ምምስራቶም ኣጸቢቖም ዝፈልጡ፡ዝኸሰና ሕጊ የለን፡ዝፈርድና ቤትፍርዲ ስለዘየለ፡ከምድላይና ክነሽካዕልል ንኽእል ብምባል፡ኣቐዲሞም ትጠቕመና ዝበሉዋ ድፋዕ፡ተቐዳዲሞም ክከላከሉዎም ናይ ዝኽእሉ ውልቀሰባትን ጡሩኑፋት ሰባት ሓንጎል ” መን ስልጣን ሂቡዎም ዝፈርዱና ” ትብል ቃል ርቕሕ ኣቢሎሞ።የዋሃት ከኣ “መን ኮይና ኢና ንፈርዶም ” ክብሉ ጀመሩ።

መበገስየይ ብዛዕባ መድረካውያን ዘይኮነ፡” መን ከይና ኢና ንፈርዶም ” ዝብል ቃል ሃደገኝነቱ ኣገሪሙኒ’የ።

ርግጽ ድዩ ንሕና ክንፈርዶም ኣይንኽእልን ?።ክንፈርዶም መሰል ይኩን ግቡእነት የብልናን ?

ንሓደ ገበነኛ ሰብ ሕጊ ብዝትግብሩ ሰባት ( ማለት ፖሊስን ) ተታሒዙ’ዩ ናብ ቤትፍርዲ ዝኸይድ።ቤትፍርዲ ከኣ ብሕጊ መሰረት ገበነና ምዃኑ እንድሕሪ ኣረጋጊጹ ይፈርዶ፡ገበነኛ እንተዘይኮይኑ ከኣ ነጻ ይሰዶ።ሰባት ብውልቆም ተጠርኒፎም ባዕሎም ሒዞም ናብ ቤትፍርድን፡ናይ ባዕሎም ዘይመንግስታዊ ይኹን ዘይሕጋዊ ፍርዲ ክህቡ ኣይክእሉን። ኣብቲ ክህልዎ ዝኽእል ብሕታዊ መሰሉ ክንትንክፎ ኣይንኽእልን።ብነጻን ብዘይስኽፍታ ክንቀሳቀስ፡ንብረቱ ይኹን ናይ ዜግነት ክብሩ ከኣ ክንትንክፈሉ ኣይግባእን።

ኣብዚ ዝሕተት ዘሎ ግን ፖለቲካዊ’ዩ።ፖለቲካ ማለት ከኣ ህዝቢ ምምሕዳር ማለትይ።ስለዚ መደረኻውያን ህዝባ ዊ ሓላፍነት ክቅበሉ ዝኽእሉ ምዃኖም ክሕብሩ ደልዮም ኢዮም መድረኽ ዝብል ሽም ሒዞም መሽሽ ኢሎም።ግድን ‘ዩ፡ካብ ሕሉፍ ግርህነቱ ዝተጎድኣ ህዝቢ ከኣ፡ሕሉፍ ድሕረ ባይተኦም መርሚሩ፡ኣብቲ ጥፍኣትን ጸገምን ድዮም ኔሮም ወይስ ኣብቲ ጸገም ንምፍታሕ ዝግበር ኢሉ ክመዝን ግድንዩ፡ሓላፍነቶም’ዩ ከኣ።ሳላ ሳይበር ቴክኖሎጂ ከኣ ብሓጺር ግዜ እንታይነቶም ተቐሊዑ፡ኩሉ በብዘለዎ ተቃውሞኡ ገሊጹ።

ተቃውሞ ምግላጽን ከም ገበነኛ ምኽሳስን ክልተ ናይ በበይኑ ክብደትን መምዘንን ዘለዎ’ዩ።ህዝቢ ክፈልጦም ምቅላዕን ምቅዋምን፡ነቲ ዝገብሩዎ ተበግሶ ከይስዕቦም’ምበር ፍርዲ ዝተበየነሎም ኢዮም ኣይተባህለን።ድሕረ ባይታኦም ተገምጊሙ ኣብ ፖለቲካዊ ጉዳይ ይነቕፎም ኣሎ።ንፕረዝደንታዊ ምርጫ ዝወዳደር ሰብ ብፖለቲካዊ ኣረኣእያኡን ዕላ ማኡ፡ሕሉፍ ታሪኹ ተመዚኑ ይመርጽ ይስዕር ወይ ከኣ ይሰዓር፡እዚ ፖለቲካዊ ፍርዲ’ዩ።

ስለዚ ንሕና ከም ህዝቢ መጠን ናይ ምፍራድ ግቡእነት ኣሎና።ወዲ ሰብ ሜትሮ ( መልክዒ ) ኢዩ ይበሃል’ዩ። ብውልቀ፡ብማሕበር ዝግበር፡ኣብ ኅብረተሰብ ዝስራህን ዝግበርን።ኣዘራባታትን ኩነታት ሕይወት ይልክዕ፡ይመዝን’ዩ።እዚ ብባህሪ ዝተኦኣደሎ’ዩ።እዚ ትዕድልቲ’ዚ ኣባና ኣብ ኤርትራውያን ጥራሕ ክሰርሕ ዘይምኽ ኣሉ፡ፈለማ ሕመቕና ቀጺሉ ከኣ ሕመቕ መማህራና’ዩ።ንሕና ከም ኩሎም ህዝብታት ዓለም ዚተዓደሉዎ ጽቡቕን ሕማቕን ዚተኦኣደልና ኢና።ነዚ ባ ገባቡ ተጠቂምና ክንጸብቖ ናትና ሓላፍነት’ዩ።ነዚ ባህሪያዊ ዕድል ባገባብ ክንጥቀሙሉ እንተዘይኪልና ደኣ እቲ ናይ ም ምዛን ምልካዕን ውሳነ ናይ ምሃብ ዕድላት ኣበይ ክንትግብሮ ኢና።ነዚ እንተዘይኪኢልና ከኣ ብመን ተኣሊና ክንከይድ ኢና።ስለዚ ቃላት ኩነታት ናይ ምጥምዛዝ ክእለት ዘለዎም ብርቱዓትን ሓያላትን ኢዮም።ንኣብነት ፡ኣብ ግዜ ቃልሲ ዚ ተፈጸሙ ዘይፍተው ተግባራት ንምጥምዛዝ ዝተጠቀሙ ቃላት ነረኣእያ ሰባት ጠምዚዞም’ዮም።

ስለዚ ንሕና ተመላኢ ገንኢ ዘይኮና፡ናትና ክብሪ፡ናትና ጽቡቕ ዘሎና ሰባት ኢና።ብፍላይ ኣብ ፖለቲካዊ ጉዳይ ፍርዲ ምሃብ ናትና ሓላፍነት ስለዝኾነ ምእንቲ ረብሓኦም ክጥቀምሉና ዝጽዕሩን፡ምእንቲ ክብርና ክንቃወም ግቡእና’ዩ። ‘ዩ።ክሳብ ሎሚ ክንጓዓዘሉ ዝጸናሕና ኣገባብን ክነድምጾም ዘጸናሕና ቃላት፡ንሕና ከም ባሮት፡ስልጣን ዝሓዙ ከም ኣስራሕትን ኣዘዝትን ኮይና ጸኒሕና።ክብሉዎም ዝጸንሑ ቃላት፡ክገብሩዎን ዝጸንሑ ከኣ ንዕና ሓራ ዘይገብር፡ንዓታቶም ጥራሕ ዝከላከል ኣገባባት’ዮም ክሰርዑ ጸኒሖም።ስለዚ ክብርና ደርቢና ድሌት ካልእ ጥራሕ ክነማልእ ንጥቀመሎም ቃላት ቅድም ንርእስና ይጎድ ኡ።ቀጺሎም ንከባብና፡ቐስ እናበለ ከኣ ኅብረተሰብ ይልክም።ኣብ ኅብረተሰብ ዚ ኣተወ ሕማም ንምፉዋሱ ከቢድ ስለዝኾነ፡ቅድሚ ሕማም ምፍጣር ” መን ኮይና ኢና ንፈርዶም ” ዝብሉ ቃላትን ካልእን ካብ ሎሚ ደምሲስና ናይ ምፍራድን ሚዛና ናይ ምምዕባል ዓቕሚ ክነጥሪ ኣሎና።እዚ ክእለትዚ፡ከይደለካዮ ባዕሉ ኣይመ ጽእን’ዩ።እንተደሊካዮ ግን ክቀባበለካ ይኽእል’ዩ።ምእንቲ ክቀባበለካ ከኣ ኅልናካ ኣንጺሂካ፡ጥልቕ ኢልካ ብምስትውዓል ዚመጽእ’ዩ።ነዚ ንምዕዋቱ፡ኣብ ውሽጢ ገዛ ንቕሩብ ደቓይቕ ኮፍ ኢልካ ምስ ርእስኻ ናይ ምዝራብን፡ኩነታትና ናይ ምልካዕ ባህሪ ምምዕባል የድሊ።ንበይንና ንቕሩብ ደቓይቕ ኮፍ ምባል ተጸጊምና፡ንሕወሶ ኣኼባን ናይ ሰባት ጥርኑፉነት ከኣ ንብሕታዊ ርእይቶና ክነማዕብል ዘይሕግዝ፡ኣብቲ ዝበሃል ዘሎ ክን ኣቱ’ዩ ዝግድደና።ምስ ኦም ኣንተዘየጣቒዕና፡ዝበሉዎ እንተዘይደጊምና ምስ ኦም ዘየሎና ተገሚቱ ጸገማት ክመጻና ስለዝኽእል፡ከይተረደኣና ን ኣትዎ ዘሎና ምስ ከባብና ኣረዳዲኡና ሰላምና ዝረከብና ኮይኑ ተሰሚዑና ንቕጽሎ ኣገባብ እንተቋሪጽናዮ ጥራሕ’ዩ።

ብከመይ ምምጻኦም ዘይንፈልጦም፡ዝተባህለና ጥራሕ ክንገብር፡ዝሰማዕናዮ ጥራሕ ክንደግም ምድሪ እንተዓሪቡና፡ዚመጽእ መዓልቲ መዓልትና ኣይኮነን።

የቐንየለይ።

ተወልደመድኅን

21/02/2014