ዝኸበርኩም ኣባልት መሪሕነት ባይቶን፡ ፈጻሚ ኣካልን፡ ከምኡ መላእ ኣባላትን ናይ ኤርትራዊ ሃገራዊ ባይቶ ንዲሞክራስያዊ ለውጢ (ኤሃባዲለ)፡ ልባዊ ሕውነታዊ ሰላምታይ ኣቐድመልኩም። ኣብዚ ፍሉይ ሓላፍነታዊ መድረኽ ኤርትራዊ እነብር ስለዘለኹ፤ በቲ ከም ህዝቢ ወሪዱና ዘሎ ዘየላቡ ኣሰቓቒ እዋንን፡ ማዕረ-ማዕረ እዚ ከኣ፡ በቲ ጠንባስ ህልው ኩነታት መሪሕነት ኤሃባዲለን፡ ኣብ ዘየቅስን ድርብ ሻቕሎት ሰጢመ፡ ብድሩት ዓቅመይ ከይተሓጸርኩ፡ ናይ ርኢቶን ምሕጽንታን መዘኻኸርን መልእኽተይ ክሰደልኩም ፍቐዱለይ።

መባእታ፡

ኩነታት ህዝብናን ሃገርናን፡ ኣይኮነን ንዓና ንድለይቲ ለውጢ ዜጋታት፡ ንኹሎም ለባማት ጎረባብትናን ንዓለምናን ከይተረፈ፡ ኣሰካፍን ኣዛራብን ጉዳይ ካብ ዝኸውን ኣይደንጎየን። ህዝብና ኣብ ዘመነ ህግደፍ ዘጋጥሞ ዘሎ ጭቆና፡ ኣብ ታሪኽ መዳርግቲ ዘለዎ ኣይመስለንን። ቅድም ቢሉ ከምዝተነግረ፡ አብ ኤርትራ፡ ነፍሲ ወከፍ ዕለት፡ ዕለተ ሞት ምዃና፡ ዘይፈልጥ የብልናን ክብል እደፍር። … “መድረኽ ለውጢ በሲሉን ሓሊፉን ክነሱ፡ ስለምንታይ ድኣ ኢና፡ ጥዑይ ኣእምሮን ሕልናን ወኒንና፡ ንድሕነትናን ንሓባራዊ ረብሓናን፡ ሓቢርና ክንሰርሕ ዘይከኣልና፧(?) … እቲ ሕልናን ኒሕን ልቦናን ኤርትራውያንከ ናበይ ተሰወረ፧” ዝብል ቀጥታዊ ሕቶ፡ የናውጸካ። ብዘይ ቃል-ዓለም፡ ሕመቕ ኤርትራዊ፡ ሎሚ በዚሑን ቅርዓት ወጺኡን እዩ። ከምቲ ለባማት ኣቦታትና፡ “ዘይሓልፈሉ ኣቦስ፡ ቦኽሪ ውላዱን እናት ግራቱን ይሓምቅዎ”“ “ዝበልዎ፡ ህዝብና ብህግደፍ ተጠሊሙ ጥራሕ ዘይኮነስ፡ እቲ ንዳግማይ ለውጢ ተስፋ ዝሃቦ’ውን ተስፋ የቑርጾ’ሎ። በቲ ኻልእ መዳይ ግን፡ ሎሚ ነቲ ካብ ነዊሕ እዋን: ተሓቢኡ ዝነብረ ገበናትን ኣደናገርቲ ሓሶትን መሪሕነት ህግን ህግደፍን፡ ኣብ ምእካብን ምስናድን ምቅላሕን ምብጻሕና፡ ሓደ መገዲ ፍታሕ ከም ምርካብ እዩ። ሕጂ’ውን፡ ህዝቢ ኤርትራ፡ ኣብ መሪር ጭቆናን ብርሰትን (ኤርትራዊ ኣብ ሸላታት ኤርትራ፡ ሲና፡ ላምባዱዛ፡ መዓስከር ስደተኛታት፡ …) እናሃለወ፡ ጉእዞ ቃልሲ ሓርነትን መሪሒነታቱን፡ ስለምንታይ ተደጋጊፍካ ምቅላስ ጌና ኣይተዓወተን፡ ብልክዕ ተመርሚሩን ተሰኒዱን፡ እቲ ፈራዲ ህዝቢ፡ ምኽንያቱን “እነመን ነበሩ!” ኪብለሉን ዘለዎ፡ ኣገዳሲ እዋን እመስለኒ።

ዝኸበርኩም መሪሕነት ባይቶን ፈጻሚ ኣካልን ኣባላቱን፡ ዝኸበርኩም መራሕቲ ውድባትን፡ ኣብዚ ዝሓለፈ ልዕሊ 2ተ ዓመታት፡ እቲ ተጋባእን ደላይ ለውጢን ህዝቢ ኤርትራ ዘምበረልኩም ተስፋ፡ ከምቲ ዝድለን ዝግብኦ ውጽኢትን ከምዘይሓፈስኩም፡ እዋኑ ንባዕሉ መርትዖ እዩ። ኣብ ከምዚ ዝበለ ተሃዋሲ ኩነታት ሃገር፡ ንዲሞራስያዊ ለውጢ ዝኣወጃ ውድባትን ባይቶን፡ ከም መደበን ከይሰርሓ ክንድዚ ክጸንሓ፡ ምስ ገበን ክቑጸር ዝኽእል እዩ። እቲ ዝበሃል ዘይምኽኑይ ምኽንያታት፡ “ሓደ ካብቲ ከስርሕን ከረዳድእን ዘየኽኣለ፡ እቲ ናይ ጉባኤ ሕጋዊ ሰነዳት (governing documents)፡ ብንጹር ቃላት ስለዘይተነድፈ (clear-cut provisions) እዩ” ዝብል እዩ። እዚ ግን ብቁዕ ምኽንያት ኣይብሎን። ከመይ ኣብ ዝኾነ ሕጋዊ ሰነድ፡ ብንጹር ቃላት ዝተነድፈ ዳርጋ ውሑድ እዩ። ግን እቲ ህልውና ንጹር ዕላማ’ቲ ትካልን ተወፋይነት (ተጸምዶ) መሪሕነትን፡ ነቲ ዘጋጥም ዘይንጹር ቃላት (ዓናቅጽ)፡ ይገልጾን የብርሆን። እቲ ናይ ብዙሓት ተረድኦ ግን፡ ጠንቒ ናይቲ ኣብ ኤሃባዲለ ከስርሕ ዘይከኣለ ፍልልያት፡ ካብቲ ኣብ ውድባት (ኪዳን) ዘሎ ዘይምትእምማንን፡ ዘይብሱል ዲሞክራስያውነትን፤ ንመዝነት (ስልጣን) ከም ኣገልግሎት ንረብሓ ህዝቢ፡ ክርኢ ዘይምኽኣልን፤ “ኣነ/ውድበይ እንተዘይመሪሑ፡ … ኩሉ ይበተን” ብዝብል ጸረ-ዲሞክራስያዊ መከትል ምኻድን: ዝፈላልየካ ነገራት ምኽዓትን፤ ንድሕነት ሃገርን ንሃገራዊ ዲሞክራስያዊ መትከላትን፡ ከም ሃገራዊ ሓባራዊ ረብሓ ቀዳምነት ክትህቦም ዘይምኽኣልን፡ ዝኣመሰሉ ጉድለታት ዝተወልዱ ይመስሉ። ብተወሳኺ፡ ነዚ ድኽመት እዚ፡ እቲ ኣብ ጉባኤ ኣዋሳ ዝተገብረ፡ ሕረያ ናብ መሪሕነት ባይቶ፡ እኹል መጽናዕትን ቅጥዕን ከየማልአ ምምጻኡ፡ ዘኣመሰለ ዘጋደዶ ይመስል።

ዝኸበርኩም መሪሕነታት፡ ብርግጽ ጉዕዞ ፖሊትካዊ ቃልሲ ስለዝኾነ፡ እዚ ናይ መውዳእታ መድረኽ ቃልሲ ኣይኮነን፤ ግን እቲ ዘይምኽኑይ ፍልልያት፡ ከም ምኽኑይ ተወሲዱ፡ ከይተፈትሐ ናብ ኣሳናዳኢ ሽማግለ ን2ይ ጉባኤ ሊሒሙ፡ እቲ ሕማም ከይቕጽል፡ ብዓቢይ ሓላፍነትን ሕልናን ክትሰርሑ ንምሕጸነኩም ኣሎና። ኣብ ዓውደ-ፖሊቲካ ንዝህሉ ናይ ኣረኣእያ ፍልልያት ተጻዊርካ፡ ነቲ ቅዱስ (noble) ሓባራዊ ሃገራዊ ዕላማ ኤሃባዲለን፡ ደራኺ ኩነታት ህዝቢ ኤርትራን፡ ቀዳምነት ሂብካ፡ ኣብ ዓወት ምብጻሕ፡ ዓቅምኹምን ሓላፍነትኩምን ምዃኑ ከዘኻኽረኩም ጥራሕ እደሊ። እቶም ኃያል ስነ-ምግባር እምበር፡ “ኣብዚ ዩኒቨርሲቲ እዚ ተማሂሮም” ዘይትብሎም ለባማት ኣቦታትና እንኪምዕዱ፡ “ልብን ሳዕርን እናሓደረ’ዓቢ” ዝብሉዎ፡ ንሎሚ ካብ ትማሊ ዝበለጸት ምግባራ፣ ወትሩ ተሓዲስካ ምብጋስ፡ ግቡእ መርኣያ ህልዋን (ወይ ምዕባለ) ምዃኑ እዩ ዝግለጽ። ብወገነይ፡ ናብቲ ሽግር ወይ ፍልልይ ኣትየ ብዝርዝር ክዛረብ፡ ብቕዓት ኮነ ኣፍልጦ የብለይን። ግን ነዚ ኣብ ቅድሚ ኤሃባዲለ ዘሎ ኣሰካፊ ጉዳይ ኣመልኪተ፡ “ሓጋዚ ዶኾን ይኸውን” ዝብሎ ሓፈሻዊ ሓሳበይ ወይ ርኢቶይ፡ ወስ ከብል።

1. ዘይምስምማዕ (ሽግር) ዝህሉ፡ ንስለ ክፍታት ጥራሕ እዩ፦

ሽግር ወይ ፍልልይ፡ ኣብ ዝሰርሕ ኣካል ዘጋጥም፡ ናይ ጥዕና ምልክት ምዃኑ ይፍለጥ፤ ዘጋጥም ድማ፡ ንክፍታሕ ምእንቲ እዩ፤ እቲ ፍታሕ ንኹሉ ብዝበለጸ ስለዘርብሕ ይምረጽ። ብተወሳኺ፡ ወላ’ዃ ባህርታት ናይቲ ፍልልያት ወይ ሽግራት ክፈላለ እንተኸኣለ፡ ከምኡ፡ ንፍልልይ ወይ ሽግር፡ መጀመርያ ብትሕዝቶ ክትመዝኖን፡ ብኸመይን ኣበይናይን ትገልጾ’ውን ወሳኒ’ዃ እንተኾነ፡ ግን ኣባላት ጨንፈርን መሪሕነታት ቦይቶን ፈጻሚ ኣካልን፡ ጸገማት/ፍልልያት ከምዘሎ፡ ፈሊጥኩምን ኣፍሊጥኩምናን ኣሎኹም። ሽግር ከምዘሎካ ብቕንዕና ምፍላጥ ድማ፡ ሓደ ደረጃ ናይቲ ፍታሕ ምጭባጥ ምዃኑ፡ ኩሉ ዝፈልጦ ሓቂ እዩ። ብርግጽ ብፈሊጥ ዝህነጽ ወይ ናይ ዕላማ ፍልልይ ወይ ሽግር፡ ካብቲ ካልእ ፍሉይን፡ ዘይወትርግ መገዲ ኣፈታትሓ ዝኽተልን እዃ እንተኾነ፡ ሓባራዊ ዕላማኡን ግን ፍታሕ እዩ። እቲ ናይ መወዳእታ ሚዛን (ወይ ደፋኢ ሓይሊ) ናይ ፍታሕ፡ ምውሓስ ክብሪ ሰብን፡ ዕላማን እቲ ትካልን ማእከሉ ይገብር። ኣብዚ ክጥቀስ ዘለዎ ቀንዲ ነገር፡ እቲ ጉዳይ ወይ ትካላዊ ኣከያይዳ ብቐንዱ፡ ብምኽንያት “ጭቖና ህዝቢ ኤርትራን መፍቲሒኡን” እዩ። በዚ መንጽር’ዚ፡ እቲ ንኤሃባዲለ “ንኸይሰርሕ ከልኪሎሞ” ዝበሃሉ ዘለዉ ፍኽሰት ፍልልያት፡ ምስቲ መሰረታዊ ብርሰት ዘጋጥሞ ዘሎ ህዝብን ሃገርን ኤርትራ ፈጺሙ ዘይመዛዘን እዩ። እዚ ድማ ዘይብቑዕ / ዘይምኽንያታዊ ፍልልይ ዝገብሮ።

2. ዕላማን ዕማምን (ተልእኮን) ሓላፍነትን (ስልጣንን) ኤሃባዲለ፡

ፍልልያት ወይ ሽግራት፡ ካብ ሓደ ባዶ ሃዋህው (abstract) ኣይውለዱን እዮም። እንታይ ድኣ፡ ኣብ ሓደ ዕላማን ራእይን ዘለዎ፡ ካብ 2ተ ንላዕላኢ ዝባላቱ፡ ትካል ወይ ማሕበር ዘጋጥሙ እዮም። ኤሃባዲለ፡ ብመስርሕ ዋዕላ ኣቃቂ(ኣዲስ ኣበባ) ሓሊፉ፡ ኣብ ጉባኤ ኣዋሳ ዝተወልደ፡ ንብዙሕት ኤርትራውያን ፖሊቲካውያንን ዘይፖሊቲካውያንን ናይ ለውጢ ውድባትን ማሕበራትን ውልቀሰባትን ዝሓቖፈ፡ ናይ ፖሊቲካን ሃይማኖትን ሕብረ-ብሔራትን ብዙሕነትን ምክብባርን ዝኣምን፡ ልዕሊ ኹሉ ግን፡ ናይ ዕላማ ሓድነት ወይ ሕብረት ዘለዎ፡ ኤርትራዊ ትካል ወይ ጽላል እዩ። ሓፈሻዊ መሰረታዊ ዕላማ ኤሃባዲለ ከኣ፡ በዘን ክልተ ዓረፍተ ነገር ክግለጻ ይኽእላ፦ 1) ነቲ ካብ ባዕዳውያን ገዛእቲ ዝገደደ፡ ዘይዲሞክራስያዊ ጮቛኒ ጸረ-ሰላምን ማዕርነትን ዝኾነ ዲክታቶራዊ ስርዓት ህግደፍ፡ ሓቢርካ ምእላይ፤ 2) ኣብ ቦታኡ፡ ህዝቢ ኤርትራ ዲሞክራስያዊ ቅዋማዊ ስርዓት ምእንቲ ክተክል፡ ንመሰጋገሪ መድረኽ፡ ንኹሉ ዜጋ ዘሳታፍን ሰላም ዝሰፈኖን፡ ጥጡሕ መድረኽ ምርግጋጽ። መሪሕነት ኤሃባዲለ ድማ፡ ከም ሓደ ኣካል ናይቲ ትካል፡ ዕላማኡ ንምትግባር ዝተፈላለየ ዕማማትን (tasks / functions) ሓላፍነታትን (responsibilities, powers) ተዋሂብዎም ይሰርሑ።

ብሕጋዊ ትንተና፡ መሰረታዊ ዕላማን (purpose)፡ ስራሕ ወይ ዕማምን (task or function)፡ ሓላፍነት ወይ ስልጣንን (responsibilities or powers)፡ ተነጻጺሎም ዘይከዱ ወይ ዘይትግበሩ፡ ኣዕኑድ ናይ ሓደ ትካል እዮም። ከምዚ ብምባልና፡ ጽኑዕ ምእትእስሳሰርን ሓድነትን ናይ ዕላማን ዕማም መዝነትን፡ ናይ ኤሃባዲለ ክነመልክት ንኽእል። ዕላማ (purpose)፡ ነቲ ኣብቲ ምሉእ ሰነድ ዘሎ ሓፈሻዊ ዕላማን መንፈስን ራእይን ናይቲ ቲካል (ኤሃባዲለ) ማለት ድኣ’በር፡ ኣብቲ ሓደ ፍሉይ ዓንቀጽ ተዘርዚሩ ዘሎ ዕላማ (aim) ማለት ጥራሕ ኣይሕጸርን። ስለዚ፡ ኣብ ዝርዝራት እቲ ሕጊ (ዓንቀጽ) ንዘጋጥሙ ኣሻመውቲ ወይ ዘየሰማምዑ ቃላት፡ እቲ ኣብ ምሉእ ሰነድ ዘሎ፡ ሓፈሻዊ ንጹር ዕላማን ራእይን (teleological method of interpretation) እቲ ትካል ክንበብን፡ ከምኡ፡ ነቲ ትካል ንኸይሰርሕ ኣብ ምሕንኳል ዘይኮነስ፡ እንታይ ደኣ፡ ውጺታዊ ኣብ ምግባርን ዝጠመተን ጉዕዞ (principle of effectiveness)፡ ምዝውታር ሓጋዚ ይኸውን። ካብዚ ክልተ ዓይነት ጠመተ ወጻኢ ዝኸይድ ግን፡ ምስቲ ህልውናን መንፈስን እቲ ትካል (ኤሃባዲለ) ብቐንዱ ኣይቓዶን። ከመይ፡ ኤሃባዲለ ስለምንታይ ከምዝተመስረተ፡ ንባዕሉ ዕላማ ስለዝኾነ፤ ስለቲ ዕላማ’ቲ ክሰር ድማ ናይ ግድን ስለግባእ። እዚ ድማ፡ ብዲሞክራስያዊ መገዲ ብሕቱ ዘይኮነስ፡ ተኣማንነት ኣብቲ ዕላማ’ቲ ትካልን፡ ርትዓዊ ንባብ ህልው (እማናዊ) ኩነታትን ከማል ይግደድ።

መደምደምታ (ኣጠቓላሊ ሓሳብ)፡

ነቲ ጸረ-ኤርትራ ዝኾነ ህግደፍ ንምጉሓፍን፡ ዲሞክራስያዊ ቅዋማዊ መንግስቲ ንምትካልን፡ ዘራኽበካን ዘቃልሰካን መሰረታውያን ናይ ሓባር ዕላማ ካብሃለወ፡ ካልእ ብናእሽቱ ጉዳያት፡ እሞ ህዝቢ ኤትራ ኣብ ዝበርሰሉ ዘሎ ግዜ፡ ክሳብ ክንድዚ ካብቃልሲ ጠጠው ምባልን፡ ንናይ ቃልሲ ወኒ ህዝቢ ምዕጋትን፡ ተሓታትነት ኣለዎ። ከመይ እቲ ጉዳይን ሓላፍነትን፡ ካብ ህዝብን ንህዝብን ስለዝኾነ (principle of delegation for social purpose/interest)፤ ብባህሪኡ፡ ማሕበራውን (ሞራላውን) ተሓታትነት ኣለዎ (principle of social/political accountability)። እዚ ንኤርትራውያን ኮነ ንፈተውቲ ህዝቢ ኤርትራ ኣሕፋሪ ዝኾነ ተርእዮ’ዚ፡ ኪቕጽል ኣይግባእ።

ህግደፍ ስም ኣይኮነን፣ ዓሌት’ውን ኣይኮነን፤ ህግደፍ ልዕሊ ኹሉ ኣተሓሳስባ እዩ፣ ካብ ኣተሓሳስባኡ ዝውለድ፡ ፋሽሽታዊ ተግባራት ዝፍጽምን ዝውንን ጉጅለ እዩ። ንተግባርን ኣከያይዳን እምበኣር፡ ኣተሓሳስባ እዩ ዝወልዶ። እቲ ኣብ ልዕሊ ህግደፍ፡ “ለውጢ” ዝኣወጀ ኣካል (ፖሊቲካውን ሲቪካውን ውድብ)፡ ገዛእ ርእሱ ኣባል መድረኽ ለውጢ ምዃኑን፡ ምስ ደላይ ለወጢ ውጹዕ ህዝቢ ዘተኣሳስሮ፡ ገለ ጭቡጥ ነገር ክገብርን ክህልዎን: ኣብ ትካላዊ ዲሞክራስያዊ ኣሰራርሓ ጽኑእ ምዃንን፡ የድሊ’ሎ። ብሓጺር ኣገላልጻ፡ መድረኽ ለውጢ ገዲፉና ኣብዝተዓዝረሉ እዋን፡ ኣብ ህላዌ ደምበ ተቓውሞ፡ ናይ ኣተሓስባ ለውጢ ኣብ ተግባር ከርኢ ይድለ ኣሎ። “We cannot solve our problems with the same thinking [behaviour] we used to created them”, ስነፍልጠታዊ ምኽሪ እቲ ብ1921 ናይ ሰላም ሽልማት ዝተቐበለ፡ ሊቅ ኣልበር ኣይንስታይን (Albert Einstein)።

እግዚኣብሔር ይሃበለይ

ክብርኣብ ይሥሓቕ(ዶ/ር)