መልሲ ንርእይቶታት ኣንበብቲ!

ብመጀምርያ ንኹሉኹም ኣብ ትሕቲ እታ “ትዕዝብተይ” ዘርእስታ ጽሕፍቲ ዝነቐፍኩምን ዘተባባዕኩምን ኣሕዋት ኤርትራውያን ልባዊ ምስጋናይ ከቕርበልኩም እፈቱ። ብፍላይ ድማ ንሓው ወዲ ማይተመናይ ብልቢ ከመስግኖ እደሊ። ምኽንያቱ፡ ነዚ ኣብ ቋንቋና ዘሎኒ ድሩት ኣፍልጦ ንምድራዕ እትሕግዘኒ መጽሓፍ ሰዋስው ደራሲ ኣማኑኤል ሳህለ ስለ ዘበርከተለይ። ብምቕጻል፥ ነቲ ኣብቲ ሰሌዳ ርእይቶ ወሪቕኩሞ ዘለኹም ንቋንቋና ዝምልከት ሕቶን ዓለቕን (ርእይቶን) በብሓደ መብርሂ ክህበሉ ፍቐዱለይ?

ብኽቡር ሓው ኣሕመድ ሳልሕ ክጅምር፡ ክቡር ሓው ኣሕመድ ሳልሕ፡ ኣብ ርእይቶኻ “language is a tool of communication, Sometimes we should considerate for those who didn’t have opportunity to learn the Tigrigna language ”  ብምባል ቋንቋ መረዳድኢ ጥራይ ምዃኑ ሓቢርካ ኣለኻ። ኣይፋል። ቋንቋ መሳርሒ ናይ ዝርርብ ጥራይ ኣይኮነን ልዕሊኡ እውን’ዩ ድማ እብለካ። ብሓጺሩ ኣብቲ ብዙሕ ኣገልግሎቱ ከይኣቶኹ፡ ቋንቋ ማለት መንነት ማለት’ዩ። ስለዚ፡ ቋንቋኻ ዘይምፍላጥ ማለት መንነትካ ዘይምፍላጥ ማለትውን እዩ። ብኸመይ? ዝብል ሕቶ እንተሎካ፡ ካልእ ግዜ ብዝርዝር ከብርሃልካ እኽእል’የ። ንሎሚ ግን እዚ ወደሓንካ። ነቶም ቋንቋኦም ንኽፈልጡ ዕድል ዘይረኸቡ ወገናትናውን ንዝተዛረቡዎ ጌጋ ቃላት ብምውቃስ ከነፈራርሆምን ክንድህሎምን ዘይኮነስ ቀስ ኢልና ክንእርሞምን በብዓቕምና ክንምህሮምን’ዩ ዝግብኣና።

ክቡር ሓው ተስፋዝጊ ይትባረኽ እውን ኣብ መልእኽትኻ “ኣብ ፍሉይ ዓምዲ ምምሕያሽንእሩም ዝኾነ ኣጠቓቕማ ቓንቃና ኢልካ እንተ ጀመርካን ንሰባት ኣብ ቓንቓኦም ተገዳስነት ከሕድሩን ክዋሱኡንምሓገዘ ዝብል ግምት ኣሎኒ።” “ኣብ መርበብ ሓበሬታ ኣሰና ቋንቋና እንምሃሃረሉ ዓምዲ እንተዝፍጠር” ኢልካ። እዚ ቅኑዕ ሓሳብ’ዩ። ሓርበኛን ህቡብ ጋዜጠኛን ሓው ኣማኑኤል እያሱ እውን ብኢመይለይ ከምዚ ኪብል፥ “ፈለማ ‘ውን ኣውኪኤልካ ከምዝነበርኩኣብ ቋንቋ ትግርኛን ስነጽሑፍን ዘለካ ክእለትን ተውህቦን ዓቢ እዩ’ሚ ከምዚ ዚገበርካዮ፣ ቀጻሊ ኣስተምህሮእንተትህብ ጽቡቕ ነይሩ። ዝኽረይ ምስ ጥዕንኡ እንተሎ ፈለማ ‘ውን ተበግሶ ወሲድካ ዝነበርካ ይመስለኒ፣ምናልባት ብወገና ‘ውን ዘተባብዕ ባይታ ኣየጣታሕናን’ ሞ፣ ከምዚ ዝኣመሰለ ቀጻልነት ዘለዎ ኣስተምህሮክትህበሉ እትኽእል ተኽሎታት ምርኣይ ጽቡቕ ይመስለኒ። ኣብ ቋንቋ ጥራይ ዘይኮነ ኣብ ግጥሚ ይኹን ካልኦትዓውድታት ማለተይ እየ” ብምባል፡ ሓሳቡ ወስ ኣቢሉለይ ኔሩ’ዩ። እዚ ማዕረ ማዕረ ቃልሲ ሓርነት ብዘይጸገም ክግበር ዝከኣል ነገር’ዩ። ጉጅለ ህግደፍውን ድሓሪ ናጽነት ደኣ ተበላሽዩ’ምበር ኣብ ሜዳ ከሎስ ከምዚ ዓይነት ተበግሶ ብምውሳድ፡ ልዑል ተገዳስነት ኣብ ቋንቋ ብምርኣይ፡ ኣብ ቤት ትምህርቲ ሰውራ ክኢላታት ቋንቋ ከፍሪ ፈቲኑ ኔሩ’ዩ።

ናብ ክቡር ሓው ረድኢ ክፍለ (ባሻይ) ክሰግር፡ ባሻይ፡ ኣብ ርእይቶኻ “Words do not make language. It is only grammar that makes language “ሰዋስው እምበርቃላት ቋንቋ ኣይፈጥርን’ዩ!” እዩ ይመስለኒ ትርጉሙ። ብመጀመርያ ከምዚ ኪትብል ከለኻ ኣብ መንጐ ቃላትን ስዋስውን ዘሎ ዝምድና ዚዘንጋዕካ ኮይኑ ይስምዓኒ። ምኽንያቱ፡ ቃላት ሰዋስው ይፈጥሩ፣ ሰዋስው ከኣ ቅኑዕ ስነ ሓሳብ ወይ ድማ ሓረግ ይፈጥር፡ ሓረግ ከኣ ቋንቋ እዩ ዚፈጥር ይመስለኒ። ካልእ፥ “Your work is interesting, but requires team work,” “ስራሕካ ኣገዳሲ’ዩ ግን ናይ ሓባር ስራሕ ይሓትት” ኢልካኒ። ብርግጽ ናይ ሓባር ስራሕ ይሓትት’ዩ። እቶም ብሓባር ክንሰርሕ ዝግብኣና ግን እቶም ሰብ ብርዒ እንብሃል ኣነን ንስኻን ካልኦት ከማና ዝኣመሰሉንዶ ኣይኮናን ኢና? ኣነ ዝፈልጦ ንኣኻ፡ ንስኻ እትፈልጦ ድማ ንኣይን ንኻልእን እናተለጋገስና ክንመሃርን ክንምህርን ኣይንኽእልን ዲና?

ብተወሳኺ፥ ንስኻ ኮነ ካልእ ከምዚ ናትካ ኣተሓሳስባ ዘሎዎም ሰባት፡ ክፈልጡዎን ክርድኡዎን ዘሎዎም ጉዳይ ኣሎ። ሰዋስው ኣብ ክፍሊ፡ ህዝቢ ኣኪብካ ብምምሃር፡ ኣጽኒዕካ እተዘውትሮ ዓይነት ፊዚክስ ወይ ባዮሎጂ ከምዘይኮነ’ዩ። ምኽንያቱ፡ ንሓደ ሰብ እዚ ቃል’ዚ መስተጻምር’ዩ፣ እዚ ድማ መስተዋድድ’ዩ፣ እዚውን ክንዲ ስም’ዩ ወዘተ. እናበልካ ስርዓተ ሰዋስው ብምንጋር፡ እሩም ቋንቋ ከተዛርቦ ዝከኣል ኣይኮነን። ህዝቢ ካብቲ ሰብ ብርዕን ምሁራትን ዝጽሕፍዎን ዝዛረቡዎም እሩም ቃላት’ዩ ክመሃር ዘለዎ። መምሃራን፣ ጋዜጠኛታት፣ ጠበቓታት፣ ሰበ ስልጣን መንግስቲ ብሓፈሻ፡ ብፍላይ ድማ ኣማሓደርትን መሳርሕቶምን ከምኡውን ኩሎም ስነጥበባውያን ናይ ግድን ተማሂሮምን ጽዒሮምን እሩም ቋንቋ ክጥቀሙ ኣለዎም። በዚ ኸኣ ብሰፊሑ እሩም ቋንቋ ናብ ህዝቢ ይሰጋገር፤ ከም ባህልን ልምድንውን ይወራረስ። ምዕባለን ዕብየትን እሩም ቋንቋ ከኣ በዚ መገዲ’ዚ ክረጋገጽ ይኽእል።

ከምኡውን እተን ክልተ መሰረታውያን መትከላት ጸሓፍቲ፡ ኣብ ግብሪ ክንሰርሓለን ይግባእ ይመስለኒ። መሰረታውያን መትከላት ጸሓፍቲ ዝብሃላ፥ ቀዳማይ ንዘይፍለጡ ወይ ድማ ዘይዝውቱራት ቃላት ምስ ህዝቢ ምልላይ ክኸውን ከሎ፣ እቲ ካልኣይ ድማ ንዝተረስዑ ኣዝዮም ገለጽትን ቆጠብትን ቃላት፡ ዳግም ኣብ ኣገልግሎት ንምውዓሎም ንህዝቢ ምዝኽኻር እየን። ስለዚ ባሻይውን፡ ኣብ ጽሑፋትካ ከም ቀናዪ (ገጣሚ) መጠን ከምዚ ክትገብር ስነጥበባዊ ግዴታኻ’ዩ። ብዙሕ ቃላት ምፍላጥ ከኣ ንጽሑፍ ብፍላይ ድማ ንግጥሚ ከምድላይካ ገማጢልካ ከተመቅሮን ክትገልጾን እኮ’ዩ ዝሕግዘካ። ሃብቲ ቃላት ኣብ ናዕታ፡ ኣዝዩ ኣገዳሲ’ዩ።

ሓው በላይ ተወልደውን ከምዚ ኪብል፥ “ሓው መሲናስ ርእይቶኻ ቅቡል እዩ። እቲ ብጣዕሚዝብል ግን ንጣዕሚ ዘመልክት ዘይኮነ ካብቲ በጣም ዝብል ኣምሓርኛ ዝተወስደ እዩ።” ብምባል፡ ርእይቶኻ ሂብካ ኔርካ። ጽቡቕ ኣለኻ ክቡር ሓው። ኢትዮጵያውያን ብኸምዚ ዝገለጽካዮ እዮም ዝጥቀሙሉ፡ እንተኾነ ኣብ ቋንቋ ትግርኛ ካብ ግእዝ’ምበር ካብ ኣምሓርኛ ዝተውርሰ ዋላ ሓንቲ ቃል ዘሎ ኣይመስለንን። ግእዝ ከኣ ንትግርኛ፡ ትግረን ኣምሓርኛን ዝወለደ ገንኢ (ወላዲ) ቋንቋ’ዩ። ስለዚ ክቡር ሓው፡ ብጣዕሚ ካብ ኣምሓርኛ ዝመጸ ቃል ኣይኮነን። መበቆሉ ግእዝ’ዩ። ትርጉሙ ኸኣ ጥዑም፣ ምቁር ማለት’ዩ። ኣምሓሩ፡ ኣብ ክንዲ ኣዝዩ ወይውን ኣመና ምባል ብጣዕሚ ስለ ዝብሉ ግን ንሕናውን ንእኡ ተርጒምና ብኸምኡ ክንጥቀመሉ ኣይግባእን።

ሓው ማይትእምባሶይራ እውን ከምዚ ኪብል ሕቶኡ ኣቕሪቡ ኣሎ። “first you should tell us about your Tigrigna language education’s background. How would we know some of the words that you use are not bogus?” ሕቶኻ እዚ ትጥቀመሉ ዘለኻ ቃላት፡ ቋንቋ ትግርኛ ንምምዕባል ክንጥቀመሉ ንኽእልዶ ኪብል’ኳ እንተነበሮ፡ ኣብ ክንዳኡ ብዛዕባ ትምህርተይ ወይ ድማ ድሕረባይታይ ክትፈልጥ ካብ ደለኻ ግን ጸገም የብሉን። ብመጀመርያ ግን እቲ ኣነ ዝጥቀመሉ ቋንቋ ትምኑይ ወይ ድማ ፋልሶ ዘይኮነስ 100% ግእዝ ዝመበቈሉ ትግርኛ ምዃኑ ከረጋግጸልካ እፈቱ።

ኣነ ናይ ስነ ቋንቋ ምሁር ኣይኮንኩን። ንቋንቋና ብዝምልከት ኣብ ዝተዋህበ ትምህርቲ እውን ዋላ ንሓንቲ ካልኢትውን ትኹን ኣይተኻፈልኩን። ምሁራትን ክኢላታትን ቋንቋ ትግርንኛ ዝጸሓፉዎ መጻሕፍቲ ግን ዳርጋ ዘየንበብኩዎን ዘይተመራመርኩሉን መጽሓፍ የለን ክብል እደፍር። በዚ መሰረት ከኣ ኣብቲ ቋንቋ ዘሎኒ ኣፍልጦ ክብ ኢሉ። ነዚውን ብናተይ ምርምርን መጽናዕትን ዝያዳ የስፍሖ ስለ ዘለኹ፡ ኣብ ቋንቋይ ከም ድላየይ ክጋላበጥ ኣኽኢሉኒ ኣሎ። ምዕባለ ቋንቋ፡ ብሓደ ክልተ ሰባት ስለ ዘይረጋገጽ ግን ኣፍልጦይ ምስ ህዝበይ ክካፈል ልዑል ተገዳስነትን ተወፋይነትን ስለ ዘሎኒ’የ ብዛዕባኡ ደጋጊመ ዝጽሕፍ ዘለኹ። ካልእ፥ “the reason for not writing in Geez alphabet is because of its inconvenience of typing it (at least to me). The software I have is not robust enough to let me type more than few sentences.” ዝበልካዮውን ኣብዚ ዝስዕብ መርበብ ኣቲኻ ፊደላት ግእዝ ናብ ቀማሪትካ (ኮምፑዩተርካ) ኪትጽዕኖ ትኽእል ኢኻ። ንኣገልግሎቱ ግን ንዋናኡ ምውካስ ከድልየካ’ዩ። www.geezsoft.com

ኣብ መእወዳእታ መልሲ ዓለቓትኩም በዛ ሓው ወዲ እምባ ጋልያኖ ዝሃባ ርእይቶ ክዛዝሞ። ቅድሚኡ ግን ንሓው ወዲ እምባጋልያኖ/ማይተመናይ ስለ’ቲ ዝሃቦ ሃናጽን ኣተባባዕን ርእይቶኡ ደጊመ ብልቢ ከምስግኖ እፈቱ። “ነቲ ቛንቋና ዝዀነ ትግርኛኽንሕብሕቦን ከነዕብዮን ክንዕቅቦን ኣሎና። ትግርኛ ናቱ ዝዀነ ሰዋስውን ኣገባብ ኣጸሓሕፋን ኣለዎ። ኵላትና ነቲስርዓት ሓሊና እንተ ጽሒፍና ድማ ጽቡቕ መልክዕ ኪህልዎ ይኽእል። ስለዚ፡ ብናተይ ኣረኣእያ፡ ዝዀነ ይኹንጽሑፍ ክንጽሕፍ ከለና፡ ነቲ ዝጸሓፍናዮ ምልስ ኢልና ኸነንብቦን ክንእርሞን ኣሎና። እቲ ውልቀ ሰብ ነየናይመገዲ ተጠቒሙ ደኣሉ እሞ ኼረጋግጽ ዚኽእል፧ መጻሕፍቲ ሰዋስው ምንባብ፡ ኣዝዩ ጠቓምን ኣገዳስን እዩ። ነዚዚሕግዝ ብዙሕ መጻሕፍቲ ድማ ኣሎ። ከም እኒ “ሰዋስው ትግርኛ ብሰፊሑ” ዘርእስታ ብኣማኑኤል ሳህለእተዳለወት መጽሓፍ፡ ኣዝያ ጠቓሚት እያ።” ብምባል፡ ንኹልና ዝጠቅም ኣገዳሲ ሓበሬታሂቡና ኣሎ። ሃየ ንኹለንተናዊ ሃገራዊ ለውጢ ኢደይ ኢድካ ንበል።

ከም ዝፍለጥ እዚ ኣብ ሃገርና ዘሎ ጉጅለ ሕሰም፡ ንኽብርን ሃብትን ናይዛ ሃገር’ኳ ብኸቢድ የብርስ እንተሎ፡ ብርሰትን ሃስያን ባህልና፣ ቛንቋናን እምነትናን (ክልቲኡ እምነታት) ግን መዘና የብሉን። ብኸመይ ንዝብል ሕቶ፡ መልሱ ስፍሕ ዝበለ’ኳ እንተ ኾነ፡ ብሕጽር ዝበለ ግን ከምዚ ዚስዕብ ይመስል፥ እቲ ቀዳማይ ባህልና’ዩ። ባህሊ ህዝቢ ኤርትራ ንኣዝዩ ውሑድ ድሑር ኣተሓሳስባታት ገዲፍካ፡ እቲ መብዛሕትኡ ግን ኩሉ ከም ዝፈልጦ ኣዝዩ ብሉጽን ክቡርን’ዩ። ሕጂ ግን ብሰንኪ ጉጅለ ሕሰም ይብለል ኣሎ። ምጥፍፋእ፣ ስሰዐ፡ ኣያ በያ፣ ደርሆ ጽውሪት ማለት ጉቦ፣ ሰበይ ሰብካ፣ ንኣይ ይጥዓመኒ፣ ዓበይትን ኣርካናትን ዘይምኽባር፣ ኣቦን ወድን ከምኡውን ሓው ንሓው ኣብ ቤት ፍርዲ ምውጣጥ፣ ፍትሕ፣ ጭካነ፣ ባህሊ እናበልካ ናብ ጓይላን ዳንኬራን ዘብዘብ ወዘተ. ይርአ ኣሎ፤ ስርዓት ኢሳያስ እዚ ኣውሪሱ ይሓልፍ ኣሎ።

ኣብ ቋንቋ እንተ መጺእና ኸኣ እዚ ህዝቢ “ቋንቋ ደኣ መንግስቲ ኣሎዎ’ንዶ” ብምባል፡ ከምቲ ኣብ ግዜ መግዛእቲ ካብ ምክትታሉን ምምዕባሉን ስለ ዝበዀረ፡ ቋንቋና ብድሕሪ ናጽነት ኣዝዩ ተሃስዩ እዩ። ሃስያ ቋንቋና ከኣ ካብተን ብጉጅለ ህግደፍ ዝወነና ማዕከናት ዜና’ዩ ዝፍልም። ንኣብነት፥ ጋዜጣ ሓዳስ ኤርትራ እንተወሲድና፡ ዋና ኣሰናዳኢኣ ብፍጹም ብዛዕባ ጽሑፍን ስነጥበብን ኣምር ዘይብሉ፡ ተራ ጋዜጠኛ ስፖርት ዝነበረ ሰብ’ዩ። መለኪዒታት ሞያ ህግደፍ ግን ኣፍልጦ ዘይኮነስ ተማእዛዝነት ስለ ዝኾነ ጸገም የብሉን። ረቢናት (ምሁራት) ከምቲ ቀደም ኣብ ሜዳ “ንኡስ ብርጁዋ!” እናተባህሉ ዝህደኑን ዝደሃሉን ዝነበሩ ሎሚውን ፈላጣት ቋንቋን ባህልን “ዝንቡዓት!” እናተባህሉ ይጉነዩ ስለ ዘለዉ ቋንቋናን ባህልናን ብኸቢድ ይህሰ ኣሎ። ኪኢላታት ቋንቋ ትግርኛ ኣብ ሓንቲ ገጽ ጋዜጣ ሓዳስ ኤርትራ፡ ካብ 1000 ቃላት ብውሕዱ 100 ጌጋታት’ዮም ዘውጽኡ። ኣብ ራድዮን ተሌቪዥንንውን ከምኡ።

እቲ ዝዓበየ ዘሰክፍ ጉዳይ ከኣ እዞም ሕጂ ዘለዉ ኣብ ቋንቋናን ባህልናን ሰፊሕ ፍልጠት ዘሎዎም ኣቦታትናን ኣደታትናን፡ ኣፍልጦኦም ከየውረሱናን ከይሰነዱልናን ይሓልፉ ስለ ዘለዉ፡ ጽባሕ ንግሆ፡ ሃገራዊ መወከሲ ቋንቋ ንምድላው ከቢድ ብድሆ ከጋጥመና ብምዃኑ’ዩ። ብዓብይኡ ግን እቲ ሃስያ ብዙሕ ስለ ዝኾነ፡ ኣብዚ ምዝርዛሩ ከይነውሓና ናብ ዝርዝሩ ኣይኣቱን’የ። ብሓጺሩ ግን እዞም ድሕሪ ናጽነት ዝተወልዱ ኣሕዋትናን ኣሓትናን ዝዛረቡዎ ቃላትን ዝጽሕፉዎ ጽሑፋትን ምውካስ እኹል ጭብጢ ስለ ዝኾነ ንሎሚ ብዛዕባ’ዚ ብዙሕ ኣይክብልን’የ። ናይ መወዳእታ ግን ሓንቲ ኣብነት ክጠቕሰልኩም ፍቐዱለይ?

ኣብታ “መንእሰይ” ዘርእስታ ብድምጻዊ ቴድሮስ ሓጐስ እተዜመት ደርፊን ኣብታ “ኣባኻ’ዩ” ዘርእስታ ብድምጻዊት ሄለን መለስ ዝቐረበት ደርፊን ዘላ ቃል ገለ ክብለኩም። ክልቲአን ኣብ ፈስቲቫል ሳዋ’የን ተደሪፈን። ምናልባትውን ብሓደ ሰብ ዝተደርሳ ክኾና ይኽእላ’የን። ኣብ ክልቲአን ሓንቲ ጌጋ ትርጉም ዝተዋህባ ቃል ኣላ። ስነ ጥበበኛታት ረቢናት (መምህራን) ህዝቢ’ዮም። ብጌጋ እንተ ምሂሮም ድማ ወለዶ ብምልኡ ጠፊኡ ማለት’ዩ። እታ ብጌጋ ተተርጒማ ዘላ ቃል “ኣፍላ” እያ ትብል።

ከምዚ ኢሎም ድማ’ዮም በብወገኖም ዘዚሙዋ፥ “ኣፍላየ ኣፍላየ መንእሰይ ኣፍላ፣ ሳላ ብርክኻ’ወ እዛ ሃገር ደው ኢላ!” ይብል እርሩ። ሄለን መለስ እውን ብተመሳሳሊ፥ “ስለዚ ጎበዛይ ብርኪ ከይጠለመ፣ ዳምዳም ደኣ በል ኣፍላ ከሎ ዕድመ” ኢላ ተዝይም። እዞም ድምጻውያን እዚኣቶም ኣብ ቋንቋና ዘሎዎም ኣፍልጦ ድሩት ክኸውን ይኽእል’ዩ። ኩሉ ብዘይምፍላጦምውን ከም ገበን ክቑጸሮሎም ኣይግባእን። ንነገሩ እዚ ሓደ ካብቲ ብዙሕ ኣብነታት’ዩ። ጉድለት ዝፍጽሙ ስነ ጥበበኛታት ግን እዚኣቶም ጥራይ ኣይኮኑን። ኣነውን ኣብ ቀዳሞት ስራሓተይ ጌጋ ፈጺመ’የ።

እቲ ኣብ ዝባን ፎርቶ ኮፍ ኢሉ ንዝመጸቶ ጽሕፍቲ ሓደ ብሓደ ቃላታ ብምቑማል፡ ከም ገለ እንብዓል መ-መንግስቲ ፐ-ፖሊስ ሰ-ሰራዊት ወዘተ. ዝኣመሰሉ ቃላት እናለቐመ ስነጥበበኛታት ከከላብት ዝውዕል መማሪ ወይ ነቓፊ (censure) ግን እዚ ቃላት እዚ ጌጋ’ዩ ተተርጒሙ ዘሎ ኢሉ ዋላ ንእግረ መገዱ ክእርም ኣይክእልንድዩ? ወይስ ኣይፍቀዶንዩ? ብዝኾነ ኣፍላ ማለት ፈለማ ማለት ክኸውን ከሎ፣ ኣፍለ ማለት ከኣ ጎበዝ ወይ በጽሒ ማለት’ዩ። ስለዚ፡ ኣብዘን ቃላት ናይ ትርጉም ፍልልይ ስለ ዘሎ ከነስተውዕል ይግባእ። ኣብዚኣ ብዛዕባ ደረፍቲ ካብ ኣልዓልኩ ንእግረ መገደይ ክሓታ ዝደሊ ነገር ኣላ። ናይ ድምጻዊ ተስፋይ መንገሻ ጉዳይ እያ።

እዚ ወናም ኣብ ቋንቋ ትግርኛ ሓያል ኣበርክቶ ዝገበረ ድምጻዊ እዚ፡ ብኣስሉ (ብትውልዱ) ኢትዮጵያዊ ምዃኑ ፍሉጥ’ዩ። ኣብ ኣስመራ ተወሊዱ ስለ ዝዓበየ ግን ኩሉ ደርፍታቱ ብቋንቋና፡ ብትግርኛ’ዩ። ዋላ ሓንቲ መዓልቲውን ትኹን ግን ኣብ ተሌቪዥን ህግደፍ ተራእዩ ኣይፈልጥን! ስለምንታይ!? ብኣንጻሩ እቲ ናይ ሳሚ ብርሃነ ደጊሙ ዝደርፍ ሱዳናዊ፡ ብቐጻሊ ይርአ! ጽልኢ ህግደፍ እንኮላይ ምስቲ ቋንቋድዩ? ወይስ ድምጻዊ ተስፋይ መንገሻ ናብ ሳዋ ወሪዱ ስለ ዘይተዓለመ’ዩ? ቋንቋኻ ንዝደርፍ ወጻእተኛ ዝያዳ ወዲ ዓዲ ከተተባብዖ እኮ’ዩ ዝግባእ ይመስለኒ። ጉጅለ ምልኪ ግን ስነ ሓሳቡ’ምበር ቋንቋን ባህልን ኤርትራ ስለ ዘየገድሶ፡ ኩሉ ድሌቱ ዘይፈጸመ ሰብ፡ ኣብ ቅድሚ ዓይኑ ኤርትራዊ ወይውን ሰብ ኣይኮነን።

እቲ ሳልሳይ ድማ እምነት’ዩ። ናይ ሎሚ ወለዶ ኩሉ ብሳዋ ይሓልፍ ስለ ዘሎ፡ ሳዋ ማለት ከኣ ቀታሊትን ቀባሪትን እምነትን ባህልን ህዝቢ ኤርትራ ስለ ዝኾነት፡ እምነት ዘሎዎ ወተሃደር ንምርካብ ኣጸጋሚ ክኸውን’ዩ። (እምነት ማለት ፈጣሪ ከም ዘሎ ምእማን ጥራይ ማለት ከምዘይኮነ መቸም ንኹልና ብርሩህ’ዩ።) ከምዚ ስለ ዝኾነ ኸኣ ብሰንኪ’ዚ ንገዛእ ርእሱ ሃይማኖት ዘይብሉ ጉጅለ’ዚ፡ እምነት ኣብ ኤርትራ ይበርስ ከም ዘሎ፡ ኣፍና መሊእና ክንዛረብ ንኽእል ኢና።

ክቡራት ኣሕዋት፡ ኣነ ልክዕ ከም ሰበይ ኣፍልጦይ ኣብ ቋንቋና ድሩት’ዩ። ካብ ካልእ ሰብ ዝፈልየኒ ነገር እንተሎ ግን ነዚ ኩሉ ኣነ ዝጽሕፎ ርእይቶ ይኹን ዘንብቦ መጻሕፍቲ ንቋንቋና መታን ከማዕብል ትግርኛ’የ ዝጥቀም። ተገዳስነተይ ንምዕቃቡውን ኣዝዩ ልዑል’ዩ። ደጊመ ክብሎ ዝደሊ ነገር ከኣ ነፍሲ ወከፍ ጸሓፊ፡ እተን መሰረታውያን መትከላት ጸሓፊ ማለት፡ ቀዳማይ ንዘይፍለጡ ወይ ድማ ዘይዝውቱራት ቃላት ምስ ህዝቢ ምልላይ ክኸውን ከሎ፣ ካላኣይ ከኣ ንዝተረስዑ ኣዝዮም ገለጽትን ቆጠብትን ቃላት፡ ዳግም ኣብ ኣገልግሎት ንምውዓሎም ንህዝቢ ምዝኽኻር ምዃኑ’ዩ።

ስነጥበበኛ ግን እዘን ክልተ ነገራት ጥራይ ኣይኮነን ክገብር ዘለዎ፡ ስርዓተ ሰዋስውን ግቡእ ስርዓተ ነጥብን ዘማልአ ስነ ሓሳብን ኣዘራርባንውን ከዘውትር ኣለዎ። ቅኑዕ ስነሓሳብ ወይ ድማ ሕጊ ሰዋስው ድማ መጀመርያ ብብዓል ቤት’ዩ ዝፍልም፡ ድሕሪኡ ተሳሓቢ ይስዕብ፡ ኣብ መወዳእታ ኸኣ ግሲ ይመጽእ። ዝኾነ ጽሑፍ ብኸምዚ ኪቐውም ኣለዎ። ንኣብነት፥ ኣሰና ትግርኛ ጽሒፉ። እንተኢልና፡ ኣሰና ብዓል ቤት፣ ትግርኛ ተሳሓቢ፣ ጽሒፋ ድማ ግሲ እዩ። በዚ ኢና ድማ ክንምራሕ ዘለና። ሓሳበይ ጥራይ ይረዳኣዮም እምበር እንታይ ሕጊ ሰዋስው ዘኸትል ኣለኒ ብምባል፡ ቋንቋና ኣይነባላሹ።

ኣርካይቭ ኣብ ክንዲ ምባል ቤት መዝገብ ወይ ድማ ቤት ማህደር ኪብሃል ይግባእ።

ዶኩመንት ኣብ ክንዲ ምባል ሰነድ ኪብሃል ይግባእ።

ኣርቲክል ኣብ ክንዲ ምባል ዓንቀጽ ኪብሃል ይግባእ።

ቡምባ ማለት ማይ ዘተሓላልፍ ሻምብቆ ወይ ቱቦ ኪኸውን ከሎ፡

ቦምባ ማለት ግን ተተኳሲ ወይ ድማ ተፈንጃሪ ነገር ማለት’ዩ።

ኣዎንታዊ ኣብ ክንዲ ምባል እወታዊ ኪብሃል ይግባእ። ምኽንያቱ፡ እወ እምበርኣዎ ስለ ዘይንብል።

 

ሊባ= ደቡባዊ ምብራቕ (መኣዝን ምድሪ)

ኣዜብ= ደቡባዊ ምዕራብ (መኣዝን ምድሪ)

መስእ= ሰሜናዊ ምብራቕ (መኣዝን ምድሪ)

ባሕር= ሰሜናዊ ምዕራብ (መኣዝን ምድሪ)

 

በሃም= ዚሰምዕ ክነሱ ኪዛረብ ግን ዘይክእል፡ ዓባስ

በሃር= ናይ ሓርማዝ ኣርሓ

“ንየዋሃት ብምኽሪ፣ ንተረርቲ ልቢ ብበትሪ፣ ሻቦያ ኢልና ጓሓፍ ህግደፍ ነጽሪ!”

ካብ ሓውኹም መሲናስ 12/01/2014