ኣማኑኤል ሳህለ

ሓምላይ ወይ ቀጠልያ መነጽር (ኮክያለ) ገይሩ ዚዛወር ሰብ: ኩሉ ሰብን ከባቢኡን ቀጠልያ ኾይኑ እዩ ዚረኣዮ። ቀዪሕ መነጽር ዚገብር ሰብውን ከምኡ: ኩሉ ቀዪሕ ኮይኑ ይረኣዮ። ብሓጺሩ እቲ ሕብራዊ መነጽር ዚገብር ሰብ: ሓደ ዓይነት ሕብሪ ጥራይ እዩ ክርእይ ዚኽእል: ስለዚ ነቲ ኣብ ዕምባባታት መሮርን ኣብ ዕራርቦ ጸሓይን ኣብ ኣዕዋፍን ዘሎ እተፈላለየ ሕብርታት ኪርእዮ ኣይክእልን።
ብዘይ እቲ ሓደ ሕብሪ ጥራይ ዘርእየና ቀያዲ ዝኾነ ሕብራዊ መነጽር: እተፈላለየ ሕብሪ ክንርኢ ብምኽኣልና ኣብ መንጎ ነገራት ዘሎ ፍልልያት ኣነጺርና ክንግንዘብ ንኽእል። ካብቲ ሓደ ዓይነት ሕብሪ ጥራይ ዝርኢ ሰብ ንላዕሊ ድማ: ዝያዳን እተፈላለየን ሓበሬታ ንረክብ ማለት እዩ።
ብተመሳሳሊ መገዲ: ናይ ሓደ ሰልፊ ወይ ፓርቲ (ከም ህግደፍ) መነጽር ሒዙ ዚጎዓዝ ሰብ: ንኹሉ ነገራት ብናይቲ ሰልፊ ኣመለኻኽታ እዩ ዚርእዮ። ወላ ናይቶም ካልኦት ሰልፊ ኩነታትውን ብናይቲ ኣብቲ ስልጣን ዘሎ ሰልፊ ኣመለኻኽታ እዩ ዚርእዮ። ናይቲ ኣብ ስልጣን ዘሎ ፓርቲ መነጽር ስለ ዝወደየ።
ብዓይንን ብልብን ዝዓወረ ሰብ ከኣ ኣሎ። ክርእን ከስተውዕልን ዘይክእል። ከምዚ ዝበለ ሰብ ነቶም ሓርማዝ እንታይ ከም እትመስል ክፈልጡ እተበገሱ ኣርባዕተ ዕዉራት ሰባት የዘኻኽር። እቶም ዕዉራት ወይ ዓይነስዉራት ነታ ሓርማዝ በብሓደ ምስ ተንከፉዋን ምስ ኣረምሰሱዋን ምስ ዳህሰሱዋን: ሓርማዝ እንታይ ከም እትመስል ንምዝታይ ዕላል ጀሚሮም። እቲ ነቲ ጭራኣ ጥራይ ዝዳህሰሰ: ሓርማዝ ገመድ እያ እትመስል: ዚብል ርእይቶ ሂቡ። እቲ ንኣእጋራ ዝረምሰሰ: ሓርማዝ ጉንዲ እያ እትመስል: ብምባል ተማጕቱ። እቲ ንኣእዛና ጥራይ ዝተናኸፈ: ሓርማዝ ሰፍኢ እያ እትመስል ብምባል ደሪቑ። እቲ ነቲ ኸብዳ ሃሰስ ዝበሎ ድማ: ኣይፋልን ሓርማዝስ ፍስቶ እያ እትመስል ብምባል ደምዲሙ።

ስለዚ: ሓደ ሰብ ነቲ ናይ ሓደ ሰልፊ ኩለንትናዊ ኣሰራርሓ ክንዲ ዝርእይ: ኣብታ ብናይቲ ሰልፊ ፕሮፓጋንዳ ጎሊሓ እትቐርበሉ ፍጻመ ወይ ስራሕ ጥራይ ብምትኳር: ንኣኣ ከም መረጋገጺ ዓወታት ናይቲ ሰልፊ ገይሩ ይወስዳ። እቲ ጽርግያታት ኪስራሕ ኣብ ተለቪዥን ኤርትራ ዝረኣየ ሰብ:

ሃገርና ደኣ ማዕቢላ እንድያ: ጽርግያ ንጽርግያ ኾይና ይብል። እቲ ነቲ ዘይበልዖ ናይ ቢሻ ዕደና እተዓዘበ ድማ: ክላ ዓድና ንኣመሪካ ከተርክባ ቅሩብ እዩ ተሪፉዋ ብምባል ይማጎት። እቲ ኣብ ሳዋ ኪዕለሙን ኪምርሹን ኣብ ተለቪዥን ኤርትራ እተኸታተለ ድማ: እንታይ ኢልካዮ ኢኻ ..ሃገራት ኣፍሪቃ ብኤርትራ ኪርዕዳ ጀሚረን ኣለዋ….ብምባል ይድምድም።
ልቢ እዩ ዚርእይ ዓይኒ ኣይኮነን ዚብል ዘረባ ነዚኣቶም ግርም ገይሩ እዩ ዚገልጾም። ኣዒንቶም ነቲ ሕማቕ ነገራት ይርእያኦ እየን: ልቦም ግን ድፉን እዩ። ኣዒንቶም ነቲ ዝዓነወ ከተማታትን ነቲ ኣብ ኩሉ መዳይ ግሉሕ ዝኾነ ውጽኢት ቁጠባዊ ዕንወትን ይርእያኦ እየን: ቀልቦም ግን ብናይ ህግደፍ ፕሮፓጋንዳ እተዓዘመ እዩ። ኣዒንቶም ይጥምታ: ግን ኣይርእያን። ኣእዛኖም ጽን ይብላ: ግን ነቲ ዝደልዩዎ እምበር: ነቲ ሓቅስ ኪሰምዓ ኣይደልያን።
ንዋዛ ኪኾነኩም: ሓደ ሰብኣይ ናይ ኣዒንቲ መጥባሕቲ ኪገብር ናብ ሆስፒታል ይኣቱ። ነቲ ኣዒንቱ ኣውጺኦም ኣዓሪዮም ኪመልሱዎ እዩ እቲ ዘካይዱዎ መጥባሕቲ። ንኣዒንቱ ኣውጺኦም ኣዓሪዮም ክሳዕ ናብ ቦታኡ ዚመልሱዎ: ኣብ ሓደ ንእሽቶ ሸሓኒ የቐምጡዎ። ወይዘሪት ድሙ ድማ ሰላሕ ኢላ ኣትያ ነተን ኣዒንቲ ትወስደንን ትበልዐንን። ግን ቅሩብ ከይጸንሐት ትተሓዝ። ኣዒንታ ኣውጺኦም ድማ ናብቲ ናይቲ ሰብኣይ ናይ ኣዒንቱ ቦታ ይመልሱዎ። ሰብኣይ ሕክምናኡ ወዲኡ ይትንስእ። እንታይ ትርእይ ኣሎኻ ይብሎ እቲ ሓኪም ንኸረጋግጽ። ደሓንየ… ምርኣይስ እርእይ ኣሎኹ: ግን ዳርጋ ኩሉ ዝርእዮስ ኣንጭዋ ኾይኑ እዩ ዝረኣየኒ ዘሎ: ብምባል ሓበሬታኡ የቕርብ።

ናይቲ ስርዓት ኣዒንቲ ገይሩ ዚርእይ ሰብ፡ ኣብ ኩሉ ሸነኻት ናይታ ኣብ ደልሃመት ዘላ ሃገር ክርእዮ ዚኽእል: ልምዓትን ደሞክራስን ሃብትን ሽሻይን…. ጥራይ እዩ። ኣዒንቱ ኣውጺኡ ብናይ ህግደፋውያን ኣዒንቲ ስለ ዝተከኦ። ንኹነታት ከም ስእሊ ኣድሪቖም ዚሕዙዎ ኸኣ ኣለዉ። እዚኣቶም ነቶም: ብግዜ ውቤ ዝጸመመስ ዝባን ውቤ ኪብል ሞተ: ዚብል ምስላ ግርም ጌሮም የንጸባርቑዎ።

ኩነታትን ነገራትን: ወትሩ ዚውሕዝን ተለዋዋጥን እዩ። ኣብ ፍጥረት: ደው ዚብል ነገር የልቦን። ወላ እቲ ዝዓበየ ጎቦ ሃገርና: ቀደም ኣብኡ ኣይነበረን። ኣብዛ ብታሕትን ብላዕልን እትገላበጥ ምድርና: ቆይሙ ወይ ጸኒዑ ዚነብር ዝኾነ ይኹን ነገር የልቦን።
ገለ ሰብ ግን ንግዜን ንኹነታትን ደው ከብሎ ይጽዕር እዩ። ነቲ ናይ ቀደም ናይ ሓርነታዊ ተጋድሎ ስእሊ ኣብቲ መናድቕ ናይ ሓንጎሉ የቐምጦ እሞ: ኣተኩሮኡ ኣብኡ ገይሩ ይሓስብ። መብዛሕትኦም ኣባላት ናይዚ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ስርዓት: ነቲ ኤርትራ ብ1960ታት እተሳእለቶ ስእሊ ኣብቲ መናድቕ ሓንጎሎም ብምንጥልጣል: ነዚ ዘሎ ኩነታት ኪርእዩዎ ኣይደልዩን እዮም።

ንኣታቶም ኤርትራ ማለት: እታ ናይ ሜዳ ኤርትራ እያ። ሽዑ ብእተፈላለየ ምኽንያታት: ደሞክራስያዊ ትካላት ኣይነበራን: ማይን ምግብን ድሩት እዩ ነይሩ: ኲናት መዓልታዊ ስራሕ እዩ ነይሩ: ኩሉ ኤርትራዊ ኣብ ሓለዋ ሃገር እዩ ነይሩ፡ እቲ ዚዝውተር ዝነበረ ዓይነት ዲፕሎማሲ ንሕድገት ወይ ንምምስሳል (compromise) ቦታ ኣይነበሮን: ካብ ናይ ቁጠባ ስልቲ ንላዕሊ ናይ ኲናት ስልቲ ቀዳምነት ይወሃቦ ነይሩ: እቲ ኩነታት ንቕዋም ወይ ንኻልእ ህዝባዊ መሰላት ንምርቃቕን ንምጽዳቕ ግዜን ፖለቲካዊ ድልየትን ኣይነብሮን። ኣብቲ ግዜቲ እዚ ኹሉ ቅቡል እዩ ነይሩ።
ይኹንምበር: እቲ ኣብ መናድቕ ሓንጎል ህግደፋውያን እተንጠልጠለ ስእሊ ኤርትራ: ካብቲ መንደቕ ከይወርድ ውጉድ እዩ። እዛ ናይ 2015 ኤርትራ ኸኣ ነቲ ኣብ ሓንጎል ህግደፍ እተንጠልጠለ ግዜኡ ዘሕለፈ ስእሊ ንኽትመስል ስለ እተደልየ እዩ እዚ ኹሉ ጸገም ዚጓነፋ ዘሎ።
ብምሳሌኣዊ መገዲ ድማ ከብርሆ። ናብ ናይ 60ታት ቦዪንግ ጀት ነፈርቲ ዝዓለመ ናይ ምዝዋር መምርሒታት ኣሎ። እዚ ናይ ምዝዋር መምርሕዚ: ኣብተን ኣብዚ ግዜዚ ዚስራሓ ዘለዋ ጀት ነፈርቲ ኣይሰርሕን እዩ። በቲ ግዜኡ ዝሓለፎ መምርሒ ጌርካ ነዘን ሓደስቲ ጀት ምስ እትዝውረን: ዕድለኛ እንተ ኾንካ ሒዘናኻ ናብ ባሕሪ ይድርገማ: ክትጸንት እንተ ኢሉካ ድማ ናብ ጎቦታትን ስንጭሮታትን ወዲቐን ይኽስክሳኻ።
ህግደፍ ኣብዚ ግዜዚ ዚኽተሎ ዘሎ ማሕበራውን ቁጠባውን ፖለቲካውን መምርሒታት: ምስዚ ሕጂ ዘሎ ኩነታት ዘይቃዶን ስግንጢርን ብምዃኑ ንኤርትራ ሒዙዋ ከይጠፍእ ዘስግእ እዩ።
እቲ ናይ መወዳእታ ስእሊ: እቲ ዘየልቦ ስእሊ እዩ። እዚ ድማ ነቲ ናይ ወድሰብ ኣእምሮ ንኽታለልን ንኽዕሾን ዘለዎ ቅሩብነት ዚገልጽ እዩ። ኣእምሮ ወድሰብ ንኺታለል ድሉው እዩ: ከምኡ መኾኒኡ ድማ ነቲ ዘርኡ/ዓሌቱ ንምዕቃብ እዩ ተባሂሉ ይግመት: ማለት ኢቮሉሽናዊ ጥቕሚ ኣለዎ።
ኣብ መገዲ ክትከይድ ከሎኻ: ብዙሕ ሰብ ናብቲ ዝመጻእካሉ ሸነኽ ኪጎዪ እንተ ርኢኻ: ንድሕሪት ተመሊስካ ምስቶም ዝሃድሙ ኢኻ እትሃድም። ወላውን እቶም ዝሃድሙ/ዚጎዩ ህጻናትን ኵዕሶ ዚጻወቱን እንተ ኾኑ። እዚ ተርእዮዚ: ናይ መጓሰ ደመነፍሲ (herd instinct) እዩ ዚብሃል። ምስ ህዝብኻ መዓት ዳርጋ ግዓት ዘይኮነስ: ምስ ህዝብኻ ህድማ ዳርጋ መዓር ማለት እዩ። እዚ ተግባርዚ ንድሕነትካ ውሕስነት እዩ።
ኣብ ምርኢት ተዋስኦ ኣቲኻ ኩሉ ሰብ ኪስሕቕ እንተ ርኢኻውን ክትስሕቕ ኢኻ እትደሊ። ኣይተረደኦን ከይብሉኻ። ሓደ መዓልቲ ምስ ብጾትና ካብ ከተማ ውጽእ ኢልና ክንዛወር ከሎና: ኩሉ ሰብ ናብ ሰማይ ይጥምት። ንሕና ድማ ደው ኢልና ናብ ሰማይ ንጥምት። ዝሓልፍ ሰብ ኩሉ: ነቲ ጠማታይ ምስ ረኣየ: ናብ ሰማይ ኣንቃዕሪሩ ይጥምት። እንታይ እዩ ዚብል ሰብ ውሑድ እዩ። መታን ደንቆሮ ከይብሃል። ግን ገለ ካብ ብጾትና እንታይ እዩ ዚብል ሕቶ ኣቕሪቦም። ሓደ ናታሊኖ ዚብሃል ወድቲ ገዛውቲ: ኣይትርእዩዎን ዲኹም: እታ ነፋሪት ነታ ዲስኮ ቮላንተ (UFO) ትትኩሰላ እያኮ ዘላ: ይብለና። ገለ ኣብ ዘይምልከቶም ዚኣትዉ ሰባት ድማ: እንታይ ዲያ ትገብር ዘላ እታ ነፋሪት?
ኣዒንትኹም ጠሊሙኩም ድዩ? ይብሉ። ኩሉ ሰብ ድማ ይጥምተና። ጽንሕ ኢልና: ንሕናውን ኣብቲ ሰማይ ገለ ክንርኢ ጀሚርና። እቲ ጽላለ ለኺፉና ማለት እዩ።
ካብ ኩሉ ዘገርም ግን: ንገዛውትና ምስ ተመለስና: ነቲ ጭብጢ ዘይነበሮ ወረ ክንነዝሖ ምጅማርና እዩ። ነንሕድሕድና: ኣታ ርኢኻያዶ እታ ዲስኮ ቮላንተ ነታ ነፋሪት ክትጎያ ኸላ? ንበሃሃል። ኖ ኖ እታ ነፋሪት እያ ትጎያ ነይራ……። ሓባራዊ ጽላለ (collective madness)። ሓደ ሰብ በቲ ካልእ ሰብ ደንቆሮ ኪብሃል ኣይደልን። አረ ገሊኦምሲ መታን ናይቲ ወረ ቀንዲ ወነንቲ ኾይኖም ኪረኣዩ ነቲ ዘይነበረ ተርእዮ ይውስኹሉን የጸባብቑዎን እዮም ነይሮም። ኣብ ከምዚ ኩነታት: እቲ ሓደ ካብቲ ሓደ መታን ኪበልጽ: ምግናን ባህርያዊ እዩ። እቲ ዘይነበረ ተርእዮ ወይ ስእሊ ድማ ሓቅነት ይለብስ። ኩሉ ሰብ ይኣምኖ። ንኣኡ ዘይኣመነ ድማ ከም ጊንጢ ይውሰድ። ሆየና ዘይበለ ካባና ይፈለ እዩ ነገራቱ።
እዚ ሕማምዚ ሎሚ ኣብ ገሌና ኤርትራውያን ሰፊኑ ኣሎ። ንሱ ድማ እቲ ብህግደፍ እተኣልመ ዘየልቦ ስእሊ ኤርትራ እዩ። ንኣኡ ዝኣመነ ሃገራዊ እዩ። ንኣኡ ዘይኣመነ ድማ ከሓድን ሸያጥ ዓዱን ተበላጽን ተባሂሉ ይንጸል።