ኣብ ታሪኽ ኤርትራ እንተረኤና ካብ ፖሊካዊ ቃልሲ ክሳብ ብረታዊ ቃልሲ ቀጺሉ ድማ ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ እቲ ቀንዲ ምንጪ ክሳብ ሕጂ እውን ክፍታሕ ዘይተኻእለ ፖሊቲካዊ ምሕደራን ሃይማኖትን ፈሊኻ ዘይምርኣይ ኢዩ፣ምንጪ ናይ ግርጭት ኣብ ኤርትራ ኣብ ሃገራዊ መንነት ወይ ድማ ካብ ስነ-ሓሳብ ዝመንጨወ ዘይኮነስ ኣብ ትሕቲ ሃገራዊ መንነታት ከም ሃይማኖት፣ ዓለት ቋንቋ፣ ኣውራጃ ኢዩ፣ እቲ ቀንዲ መሃንድስ ናይዚ መንነታት እቲ ኣብ ኤርትራ ነጊሱ ዘሎ ስርዓት ውልቀ መላኺ ኢሳያስ ኢዩ፡ ስዒቡ ድማ እቲ ሎሚ ኣብ ደንበ ተቃውሞ ዝርኤ ዘሎ ኣሰዃኹዓ ኣብ ፖሊቲካዊ ይኹን በርገሳዊ ኣብ ሃገራዊ መንነት ዘይኮነ ኣብ ሃይማኖታውን፣ብሄራውን፣ ኣውራጃዉን ዝተወደበ ኢዩ፡፤ ልክዕ ኢዩ ኣብ ውሽጢ ኤርትራዊ መንነት ወይ ሃገረ ኤርትራ ብዙሓት ሕዝብታትን ቋንቋታትን ሃይማኖትን ከምዘሎ ፍሉጥ ኢዩ፣ እቲ ተሳኢኑ ዘሎ ጥበብን ኣፍልጦን ነዚ መንንታት እዚ ከመይ ተመሓድሮ እዪ። እቶም ፖሊቲካ ፈሊጣውያን ኤርትራ ነዚ መንንታት እዚ እናመዝመዙ ሕዝቢ ኣብ ሓድሕዱ እምነት ከይሕድርን ብሓንሳብ ብሰላም ዝነብረሉ ክንዲ ዘናዲ ኣብ ናይ ሓድሕድ ጽልእን ባእስን ይኣቱ እታ ሃገር ከም ሃገር ዘይኮነትስ ናይ ውግእ ጎይቶት/ War-Lords/ ዝዕንድሩላ ቦታ ኮይና ትተርፍ፣ እዚ ከይከውን እዩ ድማ ኣህጉራዊ ማሕበረ ሰብ ኣብዚ ግዜዚ ኣብ ከም ኤርትራ ዝኣመሰላ ሃገራት ዘገድሶም ደሞክራስያዊ ስርዓት ንምእትታው ዘይኮነስ ብዝኾነ ኣገባብ ኣብታ ሃገር ጸጥታን ሰላምን/ stability and security/ ንኦም ብዘገልግል ከመሓድር ዝኽእል ሓይሊ ዝመርጹ።

ሎሚ ኣብዚ መበል 21 ዘመን ኣብ ኤርትራዊ ማሕበራዊ መራኸቢ ብዙሓን ገኒኑ ዝርከብ ናይ ቃላት ውግእ ዝሕፍርን ዘሕንኽን ኣብ ሓቅነትን ወድዕነትን ኤርትራን ሕዝባን ኣተሓሳስባን እምነታትን ዘየሎ ካብ ጸቢብ ኣተሓሳስባ ውልቀ ሰባት ዝምንጩ ሓደገኛን ሰራምን ጸረ-ሰላምን ደምክራስያን ኣብ ኤርትራ ኢዩ። ብወገን ዓለም- ለኸ እንተረኤና እውን ፣ ሕሉፍ – ኢስላማውያንን ፣ሕሉፍ የማናውያን ሃገራውያን ኣብ ምዕራባውያን ሃገራት ንርኢ ኣሎና ክሊቲኦም ድማ ዕላማኦም ሓደ ኢዩ፡፤

ሕሉፍ ኢስላማውያን ይኹኑ  ሕሉፍ-ሃገራውያን ክልቲኦም ተጻረርቲ ክነሶም ናይ ሓባር ዕላማኦም ግን ኣንጻር ደሞክራስያን ኣብ ዓለም ደሞክራስያዊ ስርዓታት ንምፍራስን፣ ብኣንጻሩ ምልክነት ንምንጋስ ኢዩ፡፤ ዕላማ ናይ ኤርትራ ኣግኣዝያውያንን ናይ ኤርትራ ኢስላማውያንን እውን ዕላማኦም ንመስርሕ ደሞክራስያን ኣብ ኤርትራ ሰላምን ደሞክራስያን ከይህሉ ንምልክነት ናይ ሓደ- ውልቀ ኣብ ሃይማኖትን ዓለታትን ዝተመስረት ምሕደራ ኣብ ኤርትራ ንኽህሉ ዝንቀሳቀሱ ባእታት ኢዮም።

ሎሚ እቶም የማናውያን ሃገራውያን ኣብ ምዕራባውያን ሃገራት ዝኽተልዎ ስትራተጂ እቲ ኩሉ ፖሊቲካውን ቁጠባውን ማሕበራውን ጸገማት ዝመጽእ ዘሎ በዞም ስደተኛታትን ኢስላምን  ኢዩ ኢሎም ኣንጻሮም ይንቀሳቀሱ። ብወገን በቶም ኣግኣዝያንን ሕሉፍ- ኢስላማውያን ኤርትራውያን ዝካየድ ዘሎ ምንቅቃሳት እውን፣ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ፖሊቲካዊ ፣ቁጠባዊ ፣ ማሕበራዊ ጸገማት ብሰንኪ ምሕደራ ክርስትያን ኢዩ ይብሉ፣ እቶም  ኣግኣዝያን ድማ  ናይ ኤርትራ ጸገም ኢስላማውያን ኢዮም፣ ካብ ኤርትራ ክወጹ ኣለዎም ይብሉ፣ ክልቲኦም ኣግኣዝያውያንን ይኹኑ ኢስላማውያን ኣብ ኤርትራ ዕልመናዊ መንግስቲ ዘይኮነ ናይ ሃይምኖት መንግስቲ ክተኽሉ ኢዩ ናይ ርሑቅ ዕላማኦም።ኣብ ታሪኽ ከምዝረኤናዮ እዚ ክልተ እምነታት ኣብ ምዕባለ ሕብረተ-ሰብ ዓለም ኣሉታውን ኣዋንታውን ግደ ነርዎን ኣለዎን፣ ኣብ ታሪኽ ክርስትናዊ ኣተሓሳስባ ዘለወን ሃገራት በብግዜኡ ብዙሕ ውግኣትን ግርጭታትን ተኻዪዱ ኢዩ፣ ንኣብነት እቲ ካብ 1618-1648 ኣብ መንጎ ካቶሊካውያንን፣ ፕሮተስታንትን ዝተኻየደ ክሳብ ሕጂ እውን ኣሰሩ ዝርኤ ዘሎ ሓደ ምስክር ሃይሞኖት ክሳብ ክንደይ ኣብ ፖሊቲካዊ ሕይወት ኣትዩ ከምዝነበረን፣ እዚ ድማ ድሕሪ ብዙሕ ቃልስን ጻዕርታትን ሃይምኖት ካብ መንግስትን ፖሊቲካን ክፍለ ከምዘለዎ፣ሎሚ ዝበዝሓ ሃገራት ዓለም፣ዝመሓደሩሉ ኣገባብ ምሕደራ ኢዩ።

ኣብተን ዓረባውን ኢስላማውን ሃገራት ግን ገና ኣብዚ ደረጃ እዚ ሰለዘይተበጽሔ ኣብዚ መበል 21 ዘመን ኣብ ውግእ ሓድሕድ- ሱኒ ኣንጻር ሺዓ ይካየድ ኣሎ፣ ሕሉፍ ሓሊፉ ድማ ገለ ሓይልታት ኣብቲ ናይ መበል 16 ክፍለ ዘመን ናይ ካሊፋታት ምሕደራ ክምለሱ ዝደልዩ ሓይልታት ኢስልምና ሎሚ ንመላእ ዓለም ኣብ ኢስላምና ንምቅያር ዝቃለሱ ( ISIL-ISIS)ኣለዉ፡፤ ገለ ፈለጣትን መራሕትን ሃይማኖት ኢስልምናን ሃገራትን ደሞክራስያን ዕልማናዊ መንግስታት ኣንጻር ሃይሞኖት ኢስልምናን ኣተሓሳስባን ሰለዝኾና፣ ከምዚ ዓይነት ምሕደራ በቶም ኣብ ኢስልምና ዝኣምኑ ሕዝብታት ቅቡል ጥራሕ ዘይኮነ ሓራም- ገበን እውን ኢዩ ዝብሉ ኣለዉ። ዕልመናዊ መንግስቲ ማለት ግን ኣንጻር እምነታት ዘይኮነስ፣ እምነትን፣ መንግስትን ዝፈሊ፣ ኣብ ናጽነት ናይ እምነታት ኢድ ዘየኤቱ ስርዓታት ምሕደራ ዝበዝሓ ሃገራት ዓለምና ዝኽተልኦ ዕልመናዊ  ምሕደራ ኢዩ።

ሎሚ ኣብዚ መበል 21 ዘመን ኣብ ዝሓላፈ ዘመን ናይ ካሊፋታት ክንምለስ ኣሎና ደሞክራስያን ሰብኣዊ መሰላትን ብሕጊ ኢስልምና ክኸውን ኣለዎ፣ ሃይማኖትን መንግስትን ክፍለ የብሉን ዝብሉ ኣብ ደንበ ተቃውሞ ኤርትራ ፖሊቲካውን በርገሳውን ማሕበራት ኣለዉ። ኣብ ዝበዝሓ ሃገራት ዓረብን ኣብ ኢስልምና ዝኣምና ሃገራትን መሰል ውልቀ-ሰብ፣ ይኹን ሰብኣዊ መስላት ብሓፈሻ ቅቡል ኣይኮነን፣ እሞ እንታይ ኢዩ እቲ ጸገም ሃይምኖት ኢስልምናዶ ደሞክራስያዊ ፍልስፍና፣ ኣብ ኤርትራኸ ብኸምዚ ኣረዳድኣ ኣብ መንጎ መንግስትን ሃይማኖትን ኣይፍለን ዝብልን ክፍለ ኣለዎ ዝብልን ብሓንሳብ ከናብር ይኽእልዶ፣ እስከ ምሁራትና ካብ ክልቲኡ ሸነኽ ብዛዕባዚ ኣረኣእያ አጽንዑልና

ኣብ ታሪኽ ከምዝረኤናዮ እዚ ክልተ እምነታት ኣብ ምዕባለ ሕብረተ-ሰብ ዓለም ኣሉታውን ኣዋንታውን ግደ ነርዎን ኣለዎን፣ ኣብ ታሪኽ ክርስትናዊ ኣተሓሳስባ ዘለወን ሃገራት በብግዜኡ ብዙሕ ውግኣትን ግርጭታትን ተኻዪዱ ኢዩ፣ ንኣብነት እቲ ካብ 1618-1648 ኣብ መንጎ ካቶሊካውያንን፣ ፕሮተስታንትን ዝተኻየደ ክሳብ ሕጂ እውን ኣሰሩ ዝርኤ ዘሎ ሓደ ምስክር ሃይሞኖት ክሳብ ክንደይ ኣብ ፖሊቲካዊ ሕይወት ኣትዩ ከምዝነበረን፣ እዚ ድማ ድሕሪ ብዙሕ ቃልስን ጻዕርታትን ሃይምኖት ካብ መንግስትን ፖሊቲካን ክፍለ ከምዘለዎ፣ሎሚ ዝበዝሓ ሃገራት ዓለም፣ዝመሓደሩሉ ኣገባብ ምሕደራ ኢዩ፣ ኣብተን ዓረባውን ኢስላማውን ሃገራት ግን ገና ኣብዚ ደርጃ እዚ ሰለዘይተበጽሔ ኣብዚ መበል 21 ዘመን ኣብ ውግእ ሓድሕድ- ሱኒ ኣንጻር ሺዓ ይካየድ ኣሎ፣ ሕሉፍ ሓሊፉ ድማ ገለ ሓይልታት ኣብቲ ናይ መበል 16 ክፍለ ዘመን ናይ ካሊፋታት ምሕደራ ክምለሱ ዝደልዩ ሓይልታት ኢስልምና ሎሚ ንመላእ ዓለም ኣብ ኢስላምና ንምቅያር ዝቃለሱ ( ISIL-ISIS)ኣለዉ፡፤ ገለ ፈለጣትን መራሕትን ሃይማኖት ኢስልምናን ሃገራትን ደሞክራስያን ዕልማናዊ መንግስታት ኣንጻር ሃይሞኖት ኢስልምናን ኣተሓሳስባን ሰለዝኾና፣ ከምዚ ዓይነት ምሕደራ በቶም ኣብ ኢስልምና ዝኣምኑ ሕዝብታት ቅቡል ጥራሕ ዘይኮነ ሓራም- ገበን እውን ኢዩ ዝብሉ ኣለዉ። ዕልመናዊ መንግስቲ ማለት ግን ኣንጻር እምነታት ዘይኮነስ፣ እምነትን፣ መንግስትን ዝፈሊ፣ ኣብ ናጽነት ናይ እምነታት ኢድ ዘየኤቱ ስርዓታት ምሕደራ ዝበዝሓ ሃገራት ዓለምና ዝኽተልኦ ዓለማዊ ምሕደራ ኢዩ።

ሎሚ ኣብዚ መበል 21 ዘመን ኣብ ዝሓላፈ ዘመን ናይ ካሊፋታት ክንምለስ ኣሎና ደሞክራስያን ሰብኣዊ መሰላትን ብሕጊ ኢስልምና ክኸውን ኣለዎ፣ ሃይማኖትን መንግስትን ክፍለ የብሉን ዝብሉ ኣብ ደንበ ተቃውሞ ኤርትራ ፖሊቲካውን በርገሳውን ማሕበራት ኣለዉ። ኣብ ዝበዝሓ ሃገራት ዓረብን ኣብ ኢስልምና ዝኣምና ሃገራትን መሰል ውልቀ-ሰብ፣ ይኹን ሰብኣዊ መስላት ብሓፈሻ ቅቡል ኣይኮነን፣ እሞ እንታይ ኢዩ እቲ ጸገም ሃይምኖት ኢስልምናዶ ክርስትና ደሞክራስያዊ ፍልስፍና፣ ኣብ ኤርትራኸ ብኸምዚ ኣረዳድኣ ኣብ መንጎ መንግስትን ሃይማኖትን ኣይፍለን ዝብል ኣምር ኣብተን ፖሊቲካዊ ውድባት ኣብ ደንበ ተቃውሞ ደለይቲ ደሞክራስያዊ ለውጢ ይርከቡ።

ትፈልጥዎዶ………….ቅድሚ ሃይማኖት፣ ቋንቋ ብሄር ሰብኣውነት ኢዩ ዝቅድም፣ ንሕና ደቂ /ሰባት ክሳብ ክንደይ ኢና ምቆምያታት እምነታት ሰብኣዊ መሰላትን፣ ኣህጉራዊ ውዕል ብዛዕባ ቁጠባውን ማሕበራውን ባህላውን መሰላት፣ ከምኡ ድማ ኣህጉራዊ ውዕል ብዛዕባ ሲቪላውን ፖሊቲካውን መሰላት ማእከል ገርና ምስ ሰብ ንነበር ኢዩ እቲ ስኢናዮ ዘሎና ኣፍልጦን፣

ኩልና ደቂ ሰባት ሓራ ኮና ማዕረ ክብርን መሰልን ዘሎና ኢና፣ ኣእምሮን ሕልናን ዝተዓደልና ብምዃና ድማ ኣብ ነንሕድሕድና ብመንፈሳዊ ሕውነት ክንቀራረብን ክንነበርን ንኸእለሉ ጥበብ ፍልጠትን ንድለ እምበር ኣነባ ካብዚ ብሔር …………ኣነባ ቋንቋይ ካብ ናትካ ይስልጥን……………. ናተይ ሃይማኖት ኢዩ ንመንግስተ ሰማይ ዘእቱ……………………እዚ ኹሉ ጃህራ ኣብዛ እነነብረላ ፕላነት ዓለምና ምትፍናንን ጽልእን እንተዘኮይኑ ምንም ረብሓ የብሉን፣  ናይ ወዲ ሰብ እምነት ብሕታዊ ኮይኑ፣ ኩልና ብሰላም ክንነብር ስራሕናን ምስ ሰብ ዝምድናናን ሰብኣውነት/ Humanity ማእከል ዝገብረ ክኸውን ኣለዎ እምበር ኣብ ንሕናን ……ንሳቶምን ኣብ ዝብል መርገጽ ክህሉ የብሉን።

ዝተወከስክዎም ጽሑፋት

1. Universal Human Rights/ UN Dokuments
2. International Conventions
3. EGDI, Learning in Development Co-operation
4. EGDI, Dialogue in Pursuit of Development
5. Terry Eagleton, The Idea of Culture
6. Thomas Hammerberg, Social Rättvisa