ጽቡቕ ታሪኽ መዕለሊ ሕማቕ ታሪኽ መምሃሪ
2ይ ክፋል

ታሪኽ ኩሉ ሓቂ ኣይኮነን

ብዙሕ ግዜ ብዛዕባ ታሪኽ ክንዛረብ ከለና ኩሉ ዝተተረኸ ሓቂ ዝመስለና ብዙሓት ኢና። ብፍላይ ኣብ መጻሕፍቲ ከነንብቦ ወይ ድማ ኣብ ረድዮን ተለቪዥንን ክንሰምዖ ከለና “ሓቂ ዘይኮነ ኣይመጽእን ኢዩ” ኢልና ስለ እንሓስብ ግዲ ኾይኑ ብዘይ ጥርጥር ሓቂ ኢዩ ኢልና ኢና እንቕበሎ። “The broad mass of a nation will more easily fall  victim  to a big lie than to a small one.” Adolf Hitler. ሂትለር ኣብቲ Mein Kampf ዝብል መጽሓፉ ከምዚ ክብል ጽሒፉ ኣሎ። “ንህዝቢ ካብ ብንእሽቶ ሓሶት ብዓቢ ሓሶት ከትእምኖ ይቐልል።” ሰባት ብባህርና ምሒር ተጠራጠርትን ምሒር ኣመንትን ኢና። ሽሕ’ኳ ምጥርጣርን ምእማንን ክልቲኡ ጽቡቕ እንተኾነ፣ ነቲ ከነረጋግጾ ዘይንኽእል እንዳኣመንና ነቲ ከነረጋግጾ እንኽእል ምጥርጣርና ግን ንባህርና ፍሉይ ይገብሮ። ንኣብነት ኣብ ህዋ 4 ቢልዮን ከዋኽብቲ ኣለዉ ኢሎምና ብዘይ ጥርጥር ኣሚንና እንዳኸድና፣ ኣብ ሲናይ ሰብ ይመውት ኣሎ ኢሎምና ንጠራጠር ግን ብዙሓት ኢና። ስለዚ ከምቲ ሂትለር ዝበሎ ብቐሊሉ ግዳይ ናይ ዓቢ ሓሶት ንኽንከውን ጸገም የብልናን።

ከም ሰባት እንታይ ባህርያዊ ጸገማት ኣለና? ብኣካባቢና ዘሎ ዘይተጨበጠ “ሓቂ” ብኸመይ ከምንጽሎን ብዓቢኡ ከኣ ስለምንታይ ኩሉ ታሪኽ ሓቂ ከምዘይኮነ ንምብራህ ሓደ ሓደ ክልሰ ሓሳባት ምጥቃስ ከድልየና ኢዩ። ስለዚ ቅድሚ ስለምንታይ ኩሉ ታሪኽ ሓቂ ምዃኑን ዘይምዃኑን ምዝራብ ነቶም ንታሪኽ ዘቑሙ ቃላት (Data)፣ ሓበሬታ (Information)፣ ፍልጠት (knowledge)፣ ልቦና (Wisdom) ዝበሃሉ ናይ ስርዓተ ሓበሬታ ክልሰ ሓሳባት በብሓደ ንርኣዮም።

ቃላት (Data) – ቃላት ሓደ ክፋል ናይቲ ብእንግሊዝኛ ዳታ ተባሂሉ ዝጽዋዕ ኣምር ኢዩ። ስለዚ ዳታ ማለት ቃላት ጥራሕ ማለት ኣይኮነን። ብሰንኪ ሕጽረት ናይ ቋንቋና ግን ንግዚኡ ነቲ ዳታ ዝብል ቃል ከም ቃላት ወሲድና ናብቲ ትሕዝትኡ ንኺድ። እዚ ክፋል እዚ ከምቲ ኩልና እንፈልጦ እቲ ዝተሓተ ክፋል ናይ ዝኾነ ቋንቋ ኮይኑ ሰባት ንነገራት ዝገልጽሉ ኢዩ። ቃላት ንበይኖም ዋላ ሓንቲ ስእሊ ወይ ትርጉም ክህቡካ ኣይክእሉን ኢዮም። ነንሕድሕዶም ተዋሃሂዶም ግን ሓደ ስሩዕ ዝኾነ መልእኽቲ ይህቡኻ። ንኣብነት ሓደ ሰብ “ውግእ” እንተደኣ ኢሉ፣ “እሂሞ ውግእ” ኢኻ ትብሎ። ምኽንያቱ ውግእ ንበይና ዋላ ሓንቲ መልእኽቲ የብላን። “ሎሚ መዓልቲ ኣብ ኣስመራ ውግእ ወዒሉ።” እንተኢሉካ ግን ሎሚ መዓልቲ ኣብ ኣስመራ ውግእ ከምዝወዓለ ፈሊጥካ ትኸይድ ማለት ኢዩ። ስለዚ ቃላት ነንሕድሕዶም ተሓባቢሮም ነቲ ሓበሬታ (Information) እንብሎ ልዕሊ ቃላት ዘሎ ክፋል የስግሩኻ።

ሓበሬታ (Information) – እዚ ክፋል እዚ ብቃላት ዝተነድቀ ኮይኑ ምሉእ ዝኾነ መልእኽቲ ይህበካ። ብሰንኪ ኣብ ትግርኛና ዘሎ ናይ ቃላት ዋሕዲ ብዙሕ ግዜ ክንረዳዳእ ስለ እንጽገም ብእንግሊዝኛ ወይ ዓረብኛ ኣሰኒኻ ምጽሓፍ ወይ ምዝራብ ልሙድ ኢዩ። ምእንቲ እዚ ጽሑፍ እቲ ዝድለ መልእኽቱ ከሕልፍ ከኣ ሓደ ሓደ ግዜ ብእንግሊዝኛ ከሰንዮ ክፍትን ኢየ። ሓበሬታ ብቋንቋ ትግርኛ ምሕባር ወይ ድማ መልእኽቲ ምትሕልላፍ ማለት ኢዩ። ስለዚ ንምርዳእ መታን ክሕግዘና ነቲ ቅኑዕ ወይ ሓቂ ጥራሕ ኢየ ሓበሬታ እንዳበልኩ ክጽውዖ። ነቲ ካልእ ዓይነት ሓበሬታ ወይ ዘይቅኑዕ ሓበሬታታት ግን ብሓረግ ከሰንዮ ክፍትን ኢየ። ስለዚ ብመሰረት ኣብ ላዕሊ ዘሎ ኣብነት “ውግእ” ቃል ካብ ኮነ፣ “ሎሚ መዓልቲ ኣብ ኣስመራ ውግእ ውዒሉ” ከኣ ሓበሬታ ኢዩ።

ፍልጠት (knowledge) – ፍልጠት ልክዕ ከምቲ ሓበሬታ ብቃላት ዝቖመ፣ ፍልጠት ከኣ ብሓበሬታታት ይቐውም። ወዲ ሰብ ዝተኣሳሰሩ ሓበሬታታት ኣኪቡን ተረዲኡን ናይ ገዛእ ርእሱ ፍርዲ (Judgement), ሪኢቶ (opinion), ወይ ድማ ትንቢት (prediction) ዝገብረሉ ኢዩ። ስለዚ ኢና ከኣ ፍልጠት ሓይሊ ኢዩ እንብል። ወዲ ሰብ ኣብ ሂወቱ ብዙሕ ፍልጠት ይረክብ። ካብ ቤት ትምህርቲ፣ ካብ ወለዲ፣ ካብ ዓበይቲ፣ ካብ ኣዕሩኽትን ካልኦትን እንተላይ ካብ ናይ ገዛእ ርእሱ ተመክሮታት። ካብ ግዜ ንእስነቱ ኣትሒዙ ፍልጠት እንዳኣከበ ከኣ ኣብ ሂወቱ ሓደ ዘይንቕነቕ መረዳእታ ይሕዝ። እዚ መሰረት ዘለዎ መረዳእታ (Understanding) ከኣ ኢዩ ናብቲ ራብዓይ ልቦና እንብሎ ዘለና ክፋል ዘሰጋግሮ።

ልቦና (Wisdom) – ልቦና ልክዕ ከምቲ ሽማ ኣብ ሓንጎል ዘይኮነት እትምስራሕ ኣብ ልቢ ኢያ። ካብ ነዊሕ እዋን ብዝተዋህለለ ፍልጠትን ተመክሮን ንነገራት ብርትዓዊ (Rational) መንገዲ ምጥማት ማለት ኢዩ። ኣብ ጽቡቕን ሕማቕን ዘሎ ጋግ ምፍላጥ ማለት ኢዩ። ኣብ መንጎ ቅኑዕን ጌጋን ዘሎ ርሕቀት ክሳብ ክንደይ ምዃኑ ክትግምት ምኽኣል ማለት ኢዩ። ብዘለካ ውሁሉል ፍልጠት ተጠቒምካ ብፍትሓዊ መንገዲ ፍታሕ ምንዳይ ማለት ኢዩ። ልዕሊ ውልቃዊ ረብሓ ሞራላዊ ሓልፍነትካ ምኽባር ማለት ኢዩ። ስለዚ ከምዚ ዝኣመሰለ ናይ ምምዛን ዓቕሚ ከተጥሪ ዕድመን ፍልጠትን የድልየካ። ንሱ ስለዝኾነ ኢዩ እምበኣር ዓበይቲ ክዓርቁኻን ክዳንዩካን ኩሉ ግዜ ዝምረጽ። ንምጥቕላል ቃላት ንሓበሬታ ይምግቡ፣ ሓበሬታ ፍልጠት ይነድቁ፣ ውህሉላት ፍልጠት ከኣ ለባም ሰብ ይፈጥሩ።

ክሳብ ሕጂ ብዛዕባ ሓቀኛ ሓበሬታ ኢና ክንዛረብ ጸኒሕና። ሓበሬታ ግን ኩሉ ግዜ ሓቂ ወይ ቅኑዕ ኣይኮነን። ስለዚ ብዛዕባ ሓበሬታ ቁሩብ ኣድቅቕ ኣቢልካ ምምርማር ከድልየና ኢዩ። እምበኣር ሓበሬታ ቀንዲ መጋብን ጸላውን ናይቶም ትሕቲኡ ዘለዉ ክፋላት ካብ ኮነ፣ ሓበሬታ ብምንታይ ይርከብ? መን የመሓላልፎ? ብከመይ’ከ ተቐባሊ ሓበሬታ ኣብ ሓንጎሉ ይምስርሖ (Process ይገብሮ) ካልእ ዓቢ ርእሱ ዝኸኣለ ኣርእስቲ ኢዩ። ይኹን እምበር ንዕኡ ከይፈለጥካ ታሪኽ ብምንታይ ከም ዝቐውም ክፍለጥ ስለዘይከኣል ብሕጽር ዝበለ መንገዲ ክንርእዮ ክንፍትን ኢና። ካብኡ ቀጺልና ከኣ ነቲ ተመራመርቲ ስርዓተ-ሓበሬታ ንሓበሬታ ዝሃብዎ ዝተፈላለየ ትርጉም ክንሪኢ ኢና።

ሓበሬታ ብኹሉ ክዛረብን ክጽሕፍን ክስእልን ክቐርጽን ዝኽእል ሰብ ይመሓላለፍ። እዚ ሓበሬታ እዚ ከኣ ብዝተፈላለየ መንገዲ ናብ ደቂ ሰባት ይዝርጋሕ። ኣብዚ ሕጂ ዘመነ-ሓበሬታ እሞ ከኣ ዳርጋ ብሓበሬታ ተኸቢብና ኢና ዘለና። ሎሚ ሓበሬታ ኣይኮነን’ዶ ብሰብ ብዝተዓለሙ እንስሳታት እውን ይመሓላለፍ ኢዩ። ኣብነት ንምጥቃስ ግን፣ ብኣፍ፣ ብረድዮ፣ ብተለቪዥን ብኢንተርነት፣ ብከልቢ… ወ.ዘ.ተ.  ስለዚ ሓበሬታ ዳርጋ ብዝኾነ ሰብን ብብዙሕ መንገድታት (Media) ዝመሓላለፍ ሓደ ስርዓት ኢዩ። እቲ ቀንዲ ሕቶ ዝመጽእ ብኸመይ ነዞም ሓበሬታታት እዚኣቶም ናብ ሓንጎልና ነእትዎም ኢዩ። ንርደኦም ማለተይ ኣይኮንኩን። ምኽንያቱ ምርዳእ ድሕሪ ሓበሬታ ናብ ሓንጎልካ ምእታዎም ስለዝመጽእ።

ወዲ ሰብ ንኣብ ከባቢኡ ዘሎ ነገራት ንምፍላጥ በቶም ሓሙሽተ ህዋሳቱ (Senses) ይጥቀም። እዞም ሓሙሽተ ህዋሳቱ እንተዘይህልዉ ኣብ ከባቢኡ እንታይ ከምዘሎ ኣይምፈለጠን። እዞም ህዋሳት እዚኣቶም ድማ ምስማዕ፣ ምርኣይ፣ ምሽታት፣ ምድህሳስ፣ ምስትምቓር ተባሂሎም ይጽውዑ። ይኹን እምበር ብዙሓት ተመራመርቲ ክሳብ ዓሰርተ ዝኾኑ ህዋሳት ወዲ ሰብ ይጠቕሱ ኢዮም። ነዚ ጽሑፍ ኣበርክቶ ስለዘይብሎም ግን ነቶም ኩልና እንፈልጦም ሓሙሽተ ህዋሳት ጥቕሞምን ዘለዎም ድሩትነትን በብሓደ ንርኣዮም።

ምርኣይ– እዚ ህዋስ’ዚ እቲ ቀንዲ “ዝእመን” ዝበሃል ህዋስ ኢዩ። ምኽንያቱ ብዓይንኻ ዝረኣኻዮ ዝያዳ ስለ እትኣምኖ። ግን ምርኣይን ምርዳእን ክልተ ነንበይኖም ትርጉም ዘለውም ቃላት ኢዮም። ኣብ በበይኑ ክፍሊ ኣካላትና ከኣ ኢዮም ዝምስርሑ። ስለዚ ኢና ድማ ዓይኒ ኣይኮነን ዝርኢ ልቢ ኢዩ ዝርኢ ንብል። ስለዚ ምርኣይን ምርዳእን እንታይ ኢዩ ፍልልዮም? ዓይንና፣ ክሳብ ዓይነ-ስውራን ዘይኮንና፣ ንዝኾነ ሰብ ክርእዮ ዝኽእል ነገር ክሪኢ ይኽእል ኢዩ። ስለዚ ልኡም ዝኾነ ስራሕ ኢዩ ዘለዎ። ናይ ካሜራ ዓይንን ናይ ሰብ ዓይንን ፍልልይ የብሎምን። ፍልልያቶም ኣብቲ ምርዳእ ዝብል ኢዩ ዘሎ። ካሜራ ነቲ ዝረኣየቶ ስእሊ ኣብ ሓደ መቐመጢ ቦታ ተቐምጦ። ዝተወሰነ ስእሊ ከኣ ደጋጊማ ትህበካ። ኣይትውስኽ ኣይተጉድል። ሰብ ከም ካሜራ ኣይኮነን። ነቲ ዝረኣዮ ብናቱ ይትርጉሞ፣ ይገልጾ፣ ዝያዳ ካብ ተምክርኡ ሓዊሱ ከኣ የብርሆ ወይ የበላሽዎ። እንዳ ረኣየ ከሎ በቶም ካልኦት ህዋሳቱ ጌሩ ዝረኸቦም ሓበሬታት ይጽሎ። ነቲ ዝረኣዮ’ውን ከይርድኦ ይኽእል እሞ በቲ ንሱ ይኸውን’ዩ ዝበሎ ይትርጉሞ። እምበኣር እዚ ሰብ እዚ ኢዩ ናይ ዓይኒ ምስክር ዝበሃል። ስለዚ ብናይ ሓበሬታ ስነ-ፍልጠት ናይ ዓይኒ ምስክር ዝበሃል ናይቲ ኣብቲ ህሞት (incident) ዝወዓለ ሪኢቶ ወይ ሓሳብ ማለት ኢዩ። ሓቂ ማለት ኣይኮነን።

እዝንና ብ360 ዲግሪ ሓበሬታ ክእክብ እንከሎ፣ ዓይንና ግን ብ15 ዲግሪ ጥራሕ ኢዩ ርእዩ ሓበሬታ ናብ ሓንጎል ክልእኽ ዝኽእል። እዚ እንታይ ማለት ኢዩ? ዓይንና ካብ 30-45 ዲግሪ እኳ ክርኢ እንተኸኣለ (እንተላይ ጎቦ ዓይኒ ማለት ኢዩ።) ነቲ ሓበሬታ ምሉእ ብምሉእ ርእዩ ናብ ሓንጎል መልእኽቲ ዘብጽሓሉ ግን 15 ዲግሪ ጥራሕ ኢዩ። ነዚኣ ንምፍታን ሓንቲ ዕዮ ገዛ ብሓባር ንውሰድ። ኣብ ሳሎን ወይ ኣብ መንበር ሓደ 4-5 ሜትሮ ሪሒቕና ኣብ ፊት ተለቪዥና ኮፍ ንበል። ነታ ተለቪዥን ኣብ ማእከላ ንርኣያ። ካብታ ተለቪዥን ሓደ ሜትሮ ንየማን ሓደ ሜትሮ ንጸጋም ዘሎ ርሕቀት ምስታ ተለቪዥን ሓዊስካ 15 ዲግሪ ኣቢሉ ኢዩ ዝኸውን። ስለዚ ካብዚ ዝበልናዮ ርሕቀት ንላዕሊ ዘሎ (ንየማን ይኹን ንጸጋም) ኣብቲ ተሪፉ ዘሎ (360 – 15 = 345) 345 ዲግሪ ኢዩ ዝኣቱ። ንሓውና፣ ንዓርክና ወይ ንሰበይትና ኣብዚ ክሊ’ዚ ክኸዱ’ሞ ሓደ ምንቅስቓስ ብኢዶም ክገብሩ ሕተትዎም። ብርግጽ እንታይ ከምዝገበሩ ኣይክትፈልጡን ኢኹም። ስለዚ ወዲ ሰብ ኣብ መዓልታዊ ሂወቱ ኣብ ከባቢኡ ካብ ዘለዉ ሓበሬታታት ካብ ዝርእዮም ዘይርእዮም ኣዝዮም ይበዝሑ። ዋላ ብጎቦ እንተረኣዮም እውን ኣብ ሓንጎሉ ኣእትዩ ከመስርሖም ኣይክእልን ኢዩ።

ምድህሳስ  – እዚ ህዋስ’ዚ እቲ ካልኣይ ምናልባት ተኣማኒ ክበሃል ዝከኣል ህዋስ ኢዩ። ባዕልኻ ዳህሲስካ ሓደ ነገር እንታይ ከምዝኾነ ምፍላጥ ብዙሕ ግዜ ኣይንጽገምን ኢና። ሓርፋፍን ለማጽን ኣቕሓ፣ ውዑይን ዝሑልን ማይ ምፍላይ ብዙሕ ብርቱዕ ኣይኮነን። ኣብ መንጎ ሰባት ፍልልይ ክህሉ ይኽእል። ንኣብነት መብዛሕተን ደቂ ኣንስትዮ ውዑይ ድስቲ ኣይዓጅበንን ኢዩ። ስለዚ “እዚ በረድ ኢዩ።” ክብላ ከለዋ፣ ደቂ ተባዕትዮ ከኣ “እዚ ዳሜራ ኢዩ።” ንብል ንኽውን። ታሪኽ ኮይኑ ከናቑተና ግን ዝኽእል ኣይመስለንን።

ምሽታት – እዚ ህዋስ’ዚ ልክዕ ከም ምድህሳስን ምስትምቓርን ነዚ ጽሑፍ ጸላዊ ኣይመስለንን። ምኽንያቱ ሰባት ኣብ ምትርጓም ደኣሎም ዝፈላለዩ እምበር ናይ ምሽታት ዓቕሚ ዘይብሉ የለን። እቲ ቀንዲ ቁምነገር ምጥቃስ ናይዞም ህዋሳት፣ ሰባት ብኸመይ ነቲ ዝረኽብዎ ሓበሬታ ከም ዝገልጽዎ ኢዩ። እዚ ከኣ ባህርያዊ ኢዩ። ክንደይ ግዜ ኣጋጢሙኩም ኣሎ፣ ዝግኒ እንዳጨነወ ከሎ ሓምሊ ኢዩ ዝብሉ። ስለዚ ሰብ እቲ ንዕኡ ዝተሰመዖ ኢዩ ዝገልጽ። ዝተሰመዖ ስለ ዝገለጸ ግን ሓቂ ማለት ኣይኮነን።

ምስትምቓር– እዚ ህዋስ’ዚ ነቲ ብኣፍና ዝኣቱ ዝስተ ይኹን ዝብላዕ ነስተማቕረሉ ኢዩ። ኩሉ ሰብ ከኣ ብመልሓሱ ጌሩ ነቶም መሰረታውያን መቐረታት የለልዮም ኢዩ። ነቶም ብመልሓሱ ዝረኸቦም ሓበሬታታት ድማ “እዚ መጺጽ ኢዩ።” “እዚ ሽኮራዊ ኢዩ።” እንዳበለ ይፈላልዮም። ልክዕ ከምቲ ኣብ ካልኦት ህዋሳት ነናትና መጠን ናይ ኣገላልጻ ዘለና፣ ኣብዚ እውን ንኣሽቱ ፍልልያት ከጋጥም ይኽእል ኢዩ። ንሕሞር ከም ቅጫ ዝበልዕዋ ሰባት ኣጋጢሞምኒ ኣለዉ። የገርም ኢዩ ሰባት ክሳብ ክንደይ ንፈላለ።

ምስማዕ – እዚ ህዋስ’ዚ ልክዕ ከምቲ ንምርኣይ ተኣማኒ ዝበልናዮ ምስማዕ ከኣ እቲ ዘይእመን ህዋስ ኢዩ። እቲ ዘገርም ግን ዳርጋ ዝበዝሐ ፍልጠትና ብምስማዕ ኢዩ ዝመጽእ። ምንባብ ምርኣይ ኣይኮነን ምስማዕ ኢዩ። ምኽንያቱ እቲ ኣብቲ መጽሓፍ ዘሎ ትሕዝቶ ዳርጋ መብዛሕቱ ኣብ ቅድሜኻ ዝተፈጸመ ኣይኮነን። ምርኣይ ዝኸውን ናትካ ታሪኽ ሂወት ባዕልኻ ተንብቦ እንተለኻ ጥራይ ኢዩ። ሰብ ኣብ ሂወቱ ኣዝዮም ብዙሓት ዝኾኑ ሓበሬታታት ብምስማዕ ኢዩ ዝእክቦም። ከምቲ ልዕል ኢልና ዝጠቐስናዮ እዝኒ 360 ዲግሪ ክትሰምዕ ትኽእል። መብዛሕትኡ ግዜ ግን ነቲ ብካልኦት ዝተምስረሐ ሓበሬታ ኢያ ትእክብ። ንኣብነት ሓደ ዓርከይ መጺኡ “ኣብ ሓደ ሆቴል ከይደ ከመይ ዝበለ መግቢ በሊዐ። እቲ ገዛ ርኢኻ ኣይትፈልጥን ሽትኡ ዲኻ ትብል ጽሬቱ ካልእ ነገር ኢዩ። እቶም ኣብቲ ሆቴል ዝነበሩ ኣጋይሽ ኩሉ ዕላሎም ብዛዕባ ገንዘብ ጥራይ ኢዩ። እቲ ሳሎን’ከ! ከምዚ ርእየ ኣይፈልጥን። ልምጽምጽምጽምጽ ኢዩ ዝብል። እዛ ዓርከይ ሓደ መዓልቲ ሒዘካ ክኸይድ ኢየ።” ይብለኒ። እዚ ሰብ’ዚ ብዓይኑ ጌሩ ነቲ ሆቴልን ኣብኡ ዝነበሩ ሰባትን ርእይዎም። ናይቲ ሆቴል ሽታ ብኣፍንጭኡ ጌሩ ሸቲትዎ። ነቲ መግቢ ብመልሓሱ ጌሩ ኣስተማቒርዎ። ነቲ ዕላል ናይ ገንዘብ ብእዝኑ ጌሩ ሰሚዕዎ። ኣብ መወዳእታ ነቲ ሳሎን ብኢዱ ዳህሲስዎ። ናቱ ስእሊ ፈጢሩ ከኣ ብኣድናቖት ኣዕሊሉኒ። ብዘይካ እዝነይ ካልኦት ህዋሳተይ ነዚ ዕላል ጓኖት ኢየን። ብኸመይ ጌረ ኢየ ነዚ ዝበለኒ ሓቂ ድዩ ሓሶት ከረጋግጽ። ስለዚ ምስማዕ ቀሊልን ኣብ ኩሉ ዝርከብን እኳ እንተኾነ ንዝሰማዕካዮ ሓቂ ድዩ ሓሶት ክትመሚ ግን ቀሊል ኣይኮነን።   

ቋንቋ  – ቋንቋ ህዋስ ኣይኮነን። ይኹን እምበር ሓደ ካብቲ መሰረታዊ ሰባት ነንሕድሕዶም ዝረዳደእሉ መንገዲ (Medium) ኢዩ። ህዋሳትና ዝኣከብዎም ሓበሬታታት ክግለጹ ኣለዎም። ክጸሓፉ ኣለዎም። ብሓጺሩ ካባና ናብ ካልኦት ክሓልፉ ክኽእሉ ኣለዎም። ስለዚ ሓደ ንኹላትና ከሰማምዓና ወይ ከረዳድኣና ዝኽእል መንገዲ የድልየና። ሓደ ካብዚ መንገድታታት ከኣ ቋንቋ ኢዩ። ኩሎም ቋንቋታት ግን ሓደ ዓይነት ናይ ምግላጽ ዓቕሚ የብሎምን። ገሊኦም ቋንቋታት ሰፋሕቲ ሓሳባት ክገልጹ ከለዉ ገሊኦም ግን ገለ ሕጽረታት ኣለዎም። ብመጠን ናይ ስፍሓቶም ከኣ ልክዕነት ናይ ሓሳባት ክፈላለ ግድን ኢዩ። ንኣብነት ትግርኛ በቲ ዝምድና ናይ ሰባት ናይ ምግላጽ ዓቕሙ ይነኣድ ኢዩ። ኣሞይ እንተኢልካ ሓፍቲ ኣቦኻ ምዃና ዘደናግር የብሉን። ኣብ ገለ ቋንቋታት ንሓፍቲ ኣዴኻን (ሓትነ) ሓፍቲ ኣቦኻን (ኣሞ) ሓደ ቃል ይጥቀሙ። ስለዚ ካልእ ቃላት ወሲኾም ነቲ ልክዕነቱ ይገልጽዎ። እምበኣር ቋንቋ ከምዚ ዓይነት ጸገማት ኣንድሕር ደኣ ኣለዎ፣ ዓበይቲ ነገራት ከጋጥሙ ከለዉ ክሳብ ክንደይ ሰባት ክፈላለዩ ከምዝኽእሉ ምግማቱ ዘሸግር ኣይመስለንን። ኣብ መጻሕፍቲ፣ ናይ መጽናዕቲ ጽሑፋትን ታሪኻዊ መጻሕፍትን ዘሎ ናይ ኣተራጓጉማ ፍልልያት እሞ ከኣ መወዳእታ የብሉን። እዚ ከኣ ገሊኡ ናይ ኣገላልጻ ጸገም ክኸውን ከሎ ገሊኡ ግን ብቐጥታ ምስ ቋንቋ ዝተኣሳሰር ጸገማት ኢዩ። ስለዚ ከኣ ኢዩ ሰባት ብካልእ ቋንቋ ዝተጻሕፉ መጻሕፍቲ ብፍላይ ድማ ተሓታትነት ዘለዎ ጽሑፋት ክትርጉሙ ከለዉ ኣዝዩ ጥንቃቐ ዘድልዮም።

ይቕጽል…

ጸጋይ ገብረሂወት
tgbokru@yahoo.co.uk