ጽቡቕ ታሪኽ መዕለሊ ሕማቕ ታሪኽ መምሃሪ
Iይ ክፋል

መእተዊ

“ንኣብ ስልጣንካ ዝመጻካ ሰብ ክልተ ግዜ ቅተሎ። መጀመርታ ስግኡ ደሓር ከኣ መንፈሱ። እቲ ምንታይ ስግኡ ቀቲልካ መንፈሱ እንተደኣ ገዲፍካያ ሓደ መዓልቲ መንፈሱ ስጋ ለቢሳ ክትመጸካ ኢያ። ስለዚ ተጠንቀቕ!” እዛ ዕላማ እዚኣ ሓንቲ ካብተን ህሩፋት ስልጣን ወይ ድማ ውልቀ-መለኽቲ ኣብ ቅድሚት ካብ ዝሰርዕወን ዝርዝራት ናይ ውጥናቶም ኢያ። ነዛ ዕላማ እዚኣ ንምትግባር ከኣ ሂወት ኣሻሓት ህዝቦም ክኸፍሉላ ቅጭጭ ኣይብሎምን ኢዩ። ኣብ ዝሓለፈ ዕጥቃዊ ቃልስና ይኹን ኣብ ዝሓለፈ 22 ዓመታት ናጽነት፣ በቶም ብዘይካ ስልጣን ካልእ ዘይዓጅቦም ኢሳያስን ሰዓብቱን ክትግበር ተዓዚብና ኢና። ዳርጋ ኩልና፣ እቶም ዝበዛሕና ብዘይ ፍላጥ እቶም ኣዝዮም ውሑዳት ከኣ ምእንቲ በለጽን ዝናን ነዛ ጸረ ምዕባለን ሓድነትን ዝኾነት ሰንካም ዕላማ ኣብ ኤርትራ እግሪ ተኺላ ከተጉላዕልዕ ኣቓልቦ ኣይሃብናያን። ብኸመይ?

ሰብ ሂወቱ ብከንቱ ክትሓልፍ ዝደሊ የለን። እንተኺኢሉ ኣብ ሕብረተ-ሰቡ ብሉጽ ታሪኽ ገዲፉ ክሓልፍ ይደሊ። ንዘመናት ብደቁን ደቂ ዓዱን፣ ብሃገሩን ዓለምን ክልዓልን ኣብነታዊ ተባሂሉ ብወለዶታት ክዝከርን ይደሊ። ምኽንያቱ ኣቢሉ ኣቢሉ ሰብ ሙማቱ ስለዘይተርፎ። ደሙ ንከንቱ ክፈስስ ኣይመርጽን። ስለዚ ብሓፈሻዊ ኣዘራርባ ማሕበራዊ ክብሪ ይደሊ ማለት ኢዩ። ነዚ ቅዱስ ዕላማ ክብል ከኣ ሰብ ምእንቲ ሃገሩን ዕላምኡን ኣብ ውግእ ይኣቱ። ይመውት። ምእንቲ ናይ ሓባር ረብሓን መጻኢ ወለዶታትን ክብል ውልዶ ዕድሚኡ ኣብ በረኻታት የሕልፍ። ክመውት ምዃኑ እንዳፈለጠ “ኣነ ክሓልፍ ንስኻ ጽናሕ” ኢሉ ኣብ ውሽጢ ጸላኢ ኮይኑ ክሳብ ናይ መጨረሻ ጥይት ትተርፎ ይምክት። ገንዘብ ዝገብረሉን ደቁ ኣብ ዝብጻሕ ዘብጻሓሉን ብሉጽ ዕድሚኡ ምእንቲ ሃገራዊ ረብሓ የጥፍእ። ነዚ ከኣ ኢና ተሰዊኡ እንብሎ። ተሰዊኡ ማለት ምእንቲ ቁዱስ ዕላማን ምእንቲ ህዝብን ሂወትካን ዕድመኻን ምውፋይ ማለይ ኢዩ። ስለዚ ዝኾነት ትኹን ሃገር ምእንታኣ ዝሓለፉ ጀጋኑ ኣለዉዋ። ብኦኦም ክትሕበንን ንሳቶም ዝገደፍዎ ሕድሪ ክትግብርን ንወለዶታት ዝሓልፍ ታሪኾም ክትስንድን ግቡእን መብጻዓን ኣለዋ። እዚ መብጻዓ እዚ ግን ንብምልኡ እቲ ንሳቶም ዝተሰውእሉ ህዝቢ ዝምልከት እምበር ንዝወዓሉ ወይ ድማ ንዘይወዓሉ ጥራሕ ዝምልከት ኣይኮነን።

ኣብ ታሪኽ ሰውራ ኤርትራን ቅድሚኡ ኣንጻር ዝተፈላለዩ ዓመጽቲ ባዕዳውያን ገዛእቲ ዝተቃለሱን ዝተሰዉኡን ኤርትራውያን ማእለያ የብሎምን። እዚኣቶም ከኣ ስዉኣት ኤርትራ ኢዮም። ብኹሉ መጻኢ ወለዶን ዘለናን ድማ ክዝከሩን “የቀንየልና” ክበሃሉን ዘለዎምን ዝግበኦኦምን ኢዮም። ኣብ ልብና ጥራሕ ዘይኮነ፣ ብኣፍናን ግብርናን፣ ኣብ በዓልናን ሓዘንናን ክለዓሉን “ሳላኹም መሬትና መሊእና ንረግጽ ኣለና” ከበሃሉን ይግባእ። ታሪኾም ተሰኒዱ ከኣ ስድርኦም ኣስማቶም ረቚሖም ስድራ ጅግና ኢና ክብሉን፣ ደቖም ደቂ ጅግና ኢና ኢሎም ክዝምሩን ልዕሊ ዝኾነ ይኹን ሰብ ይግበኦም። ሕማቕ ኣጋጣሚ ኮይኑ ግን፣ ነዚ ጽቡቕ ባህሊ’ዚ ዝኹስኩስ ስርዓት ኣይሃነጽናን። ሃገርና ሎሚ ብሓደ ቀይዲ-በተኽ ዝኾነ ዉልቀ-መላኺ ትመሓደር ኣላ። ስለዝኾነ ኢዩ ከኣ ኢሳያስን ሰዓብቱን ኣስመራ እቱው ምስበሉ፣ ካብ ትጽቢት ኩሉ ኣባል ህግ ወጻኢ ዝኾነ መጠንቀቕታ ዘሕለፉ። መሪሕነት ህግ ንኹላቶም ጸሓፍቲ ዝበሎም ብፍላይ ከኣ ኣባላት ክፍሊ ዜና ኣኪቡ፣ “ታሪኽ ሰውራ ኤርትራን ህዝባዊ ግንባርን ወነንቱ “ንሕና” (ህግ) ስለዝኾንና ኩሉ ሰብ ብኢደ ዋኒኑ ዝኾነ ይኹን ጽሑፍ ክጽሕፍ ወይ ታሪኽ ኢሉ ክስንድ ኣይፍቀድን።” ዝበለ። ሓዳስ ኤርትራ ኣብ ልዕሊ “ሪቕ ሕፍንቲ” እትብል ብተኪአ በየነ ዝተጻሕፈት መጽሓፍ ዘውረደቶ መደረጋሕ እኹል ኣብነት ይመስለኒ።

ንኹሉ ክጽሕፍ ዝኽእል ኢዱ ሒዝካ፣ ብምኽንያት “ትምህርቲ ታሪኽ” ንህጻናት፣ ኣብ መባእታዊ ቤት ትምህርቲ “ታሪኽ ሰውራ ኤርትራ” ኢልካ ዘይጸረየ ታሪኽ ምምሃር ደኣ ምስ ምንታይ ይቑጸር። እዞም ሕጂ ካብ 20-27 ዓመት ዘለዉ መንእሰያት በዚ ዘይጸረየ ታሪኽ ወይ ፕሮፖጋንዳ ዝሓለፉ ኢዮም። ኣብ ዕሸል ዕድሜኻ ሓቕን ሓሶትን ክትፈሊ ኣጸጋሚ ስለ ዝኾነ፣ እዞም መንእሰያት እዚኣቶም ክሳብ ክንደይ ኣብ ሂወቶም ስነ ኣእምሮኣዊ ቅርጺ (mind set) ፈጢሩ ነቲ ሓቂ ክሽፍኖ ከምዝኽእል ምግማቱ ዘሸግር ኣይኮነን። እዞም መንእሰያት እዚኣቶም ጥራይ ዘይኮኑ ዋላ እቶም ንነዊሕ እዋን ንህዝባዊ ግንባር ንፈልጦ እውን ካብዚ ስነ-ኣእምሮኣዊ ቅርጺ’ዚ ክንወጽእ ግዜ  ወሲዱልና ኢዩ። አረ ገኢና’ስ ገና ኣይወጻናን ዘለና። ካብዚ ዝኸፍእ ገበን ከኣ የሎን። ስለዚ ኣብዚ ዝሓለፈ 22 ዓመታት ነዚ ሰራም ፕሮፖጋንዳ ንምግታእ ዝተጻወትናዮ ተራ እንታይ ኣሎ? እንተስ ፍልጠት ውሒዱና፣ እንተስ ፈሪሕና፣ እንተስ ካልእ ናብራ ወጢጡና፣ እዚ ቀይዲ-በተኽ ዝኾነ ውልቀ-መላኺ ንኤርትራ ብምስሉ ክቐርጻ ኮፍ ኢልና ሪኢናዮ። ቀይዲ ክንገብረሉ ስለ ዘይከኣልና ከኣ ኣብ ብዙሕ ሸነኻት ንግዚኡ፣ ምናልባት’ውን ንሓዋሩ፣ ንመጻኢ ወለዶ ኣብ ድንግርግር ዘእቱ  ናይ ባዕሉ ታሪኽ ሰኒዱ ኢዩ።

ሓደ ካብቲ “ዝተዓወተሎም” ኣብ ታሪኽ ህዝቢ ኤርትራ ጸሊም ነጥቢ ዝገደፈ ኩነት፣ ናይቶም ኣብ ሰውራ ኤርትራ ብፍላይ ከኣ ኣብ ህዝባዊ ሓይልታት/ህግ ተቐቲሎም ዝበሃሉ ስዉኣት ኤርትራ ኢዮም። እዞም ሰባት እዚኣቶም ክልተ ግዜ ንኽቕተሉ ብኢሰያስን መሰልቱን ዝተፈርዱ ኢዮም። መጀመርታ ስግኦም ኣብ ዘይፍለጥ ቦታ ተደብዩ፣ ደሓር ከኣ ብዛዕባኦም ኣብ ውሽጢ ህዝቢ እንተላይ ንስድራ ቤቶም ዝኾነ ይኹን ቃል ከይለዓል ተኣውጁ። ስለዚ እዞም ሰባት እዚኣቶም ማሕበራዊ ቦታ (Social value) ከምዘይህልዎም ኢዩ ተገይሩ። እዞም ንዛረበሎም ዘለና ሰባት እኮ ሰባት ኢዮም። ሰባት ብሰባቱ’ውን ምእንቲ እዛ ሕጂ ንዝምረላ ዘለና ኤርትራ፣ ካብ ኢድ ባዕዳዊ በላዒ ነድሕና ኢሎም፣ ኣብ ንኡስ ዕድሜኦም፣ ከም ኩሉ፣ ስድርኦምን ደቆምን ገዲፎም ቅድሚ ሰብ ንበረኻ ዝወጹ ኢዮም። ኣብነት ናይቲ ኩሉ ድሕሪኦም ዝተሰለፈ ሰብ ከኣ ኢዮም ኔሮም። ንልዕሊ 40 ዓመታት ስሞም ብወግዒን ክብርን ክለዓል’ሲ ይትረፍ ንስድራ ቤቶም ከይዱ ጽንዓት ይሃብኩም ዝበለ መጋድልቶም እውን ኣይተረኽበን። ገለ ስድራ ቤታት እሞ ከኣ ቅድሚ 20 ዓመታት ዝተቐትለ ወዶም/ጓሎም ከናድዩ ዘይኣተዉዎ ጉድጓድን በረኻን ቤት ጽሕፈትን ኣይነበረን። ደሃይ ደቆም ከይፈለጡ ከኣ ገሊኦም ኣሪጎም መይቶም ገሊኦም ከኣ ክሳብ ሕጂ ይጽበዩ ኣለዉ። በዚ ናይዞም ሰባት እዚኣቶም ቅትለት ዝሳቐዩ ኣሕዋቶምን ኣሓቶምን ኣዝማዶምን ደቂ ዓዶምን ኣባላት ናይዚ ተቓሊስናልካ እንብሎ ዘለና ህዝቢ ኢዮም። ብኣታቶም ክሓሙን ደሃዮም ዝርከበሉ መንገዲ ሃሰው ክብሉን ከኣ ባህርያዊ ኢዩ። ነዚ ብልክዕ እተንጸባርቕ ብታደሰ ኪዳነ ኣብ ትሕቲ “ፍረ ሓርነታዊ ቃልሲ ብመንጽር ሓንቲ ስድራ፣ ካብ ኣማረ ክሳብ መኣዛ” እትብል ጽሕፍቲ ኣብ ኣሰና ምውካስ ይከኣል።ኣማረ ትኩእ ሓደ ካብቶም ንመላእ ሓርነት ህዝቢ ኤርትራ ክብሉ ንገድሊ ዝወጹ’ሞ ግዳያት ናይዚ ሰራም ዕላማ ዝኾኑ ኢዩ። ክሳብ እዛ ዕለት እዚኣ ድማ ተቐቲሉ ክነሱ ሃለዋቱ ንስድራ ቤቱ ኣይተነግረን።

እዚ ሰራም ስርዓት በዚ’ውን ኣየብቀዐን። ኣብ ዝሓለፈ 22 ዓመታት ጥራይ ኣብ ቤት-ማእሰርቱ ዝሓቐቑ ማእለያ የብሎምን። ክንደይ ካባና ኢና ንመልክዕ ናይዞም ኣብ ማእሰርቲ ብዘይ ገበን ዝሓቁ ዘለዉ ንዝክር። እቶም ትማሊ “ምእንቲ እዛ ሓላል መሬት ተቓሊሶም” ኢልና ዘጣቃዕናሎምን ብክብሪ ዝተቐበልናዮምን ኣባላት ህግ ነበር ኣበይ ኣለዉ? እቶም ካብ ኣዲስ ኣበባን ሱዳንን ተኣርዮም ኣብ ማሕቡስ ዝተዳጎኑ ኣበይ ኣለዉ? እቶም ካብ ፈቐዶ ከተማታት ብስም “ጅሃድ” ዝተመቕሑ ኣበይ ኣለዉ? ስድራ ቤቶም ኣብ ሕሱም ሽቑረራ ደቆም ኣብ ፈቐዶ ምድረበዳን ሰሃራን ይጠፍኡ ኣለዉ። እዞም ሓርበኛታታት እዚኣቶም ካብ ገጽን ልብን ህዝቢ ንኽወጹ ዝተገብረ ጻዕሪ ኣብ ቅድሚ ዓይንና ንርኢ ኣለና። ስግኦም ጥራይ ዘይኮነ መንፈሶም’ውን ንምጥፋእ ዘይተሓለነን ዘይተሰነደን ናይ ሓሶት ታሪኽ የለን። ነዚ ባህሪ እዚ እተንጸባርቕ ብተስፋይ ቺና ሚኒስተር ጸዓት ነበር ብዛዕባ ጉጅለ 15 ምስ ቲቪ ኤሪ ዝገበሮ ዝርርብን ብጋዜጠኛ ኢሳቅ መሓሪ ዝተነበ ጽሑፍን ምውካስ ይከኣል። ኣብዚ ቃለ መሕትት’ዚ፣ ሓላፍነት ብዝጎደሎ ሰንካም ቃላት፣ ጉጅለ 15 ሃገርን ህዝብን ከም ዝከሓዱን ጠንቂ ስዕረት ሳልሳይ ወራር “ንሳቶም” ምዃኖምን ኢዩ ዝነግር።

እቲ ኣብ ሜዳ ዝነበረ ገበናት ድሕሪ ምእሳር ጉጅለ 15ን “ምስኣቶም ተደናጊጾም” ዝበሃሉ መብዛሕትኦም ተጋደልቲ ነበርን ጋዜጠኛታትን ኢዩ ፈኸም ክብል ጀሚሩ። ብዙሓት ኣብ ደገ ዝርከቡ ጸሓፍቲ እዚ ምእሳር ናይ ጉጅለ 15 ሎሚ ዝጀመረ ዘይኮነስ ቅድሚ ናጽነት ህግ ኣብ በረኻ ከሎ ይፍጸሞ ምንባሩን፣ እዚ ናይ ቅትለት ተግባር ብኢሰያስን ሰዓብቱን ከምተፈጸመን እንዳጎለሐ መጺኡ። ብዙሕ ምስ ምሕደራ ናይ ህግ ዝተኣሳሰር ግዕዘይ ስርሓት ዳርጋ ብምልኡ ኣብ ጎደና ንምጀመርታ ግዜ ክቀላቐል ጀሚሩ። ብዙሓት ከምዚ ከማይ ዝኣመሰሉ ነቲ ንዓመታት ብዛዕባ ህግ ኣብ ኣእምሮና ቅርጺ ሒዙ ዝጸነሐ ኣተሓሳስባታት ክብረዝ ጀሚሩ። ህዝባዊ ግንባር ጽቡቕ ጥራይ ዝገበረ ውድብ ዘይኮነ ብዙሕ ግዕዘይ ተግባራት ዝሓቖፈ ውድብ ምንባሩ ዋላ ብኣባላቱ ነበር ክንጸባረቕ ተራእዩ። ይኹን እምበር ህግ ናጽነት ከምጽእ ኣብ በረኻ ዝነበረ፣ ምእንቲ ምሉእ ሓርነት ናይ ህዝቢ ኤርትራ ብሉጻት ኣባላቱ ዝሰወአን ዘሰንከለን ውድብ ምንባሩ ኩልና ኤርትራውያን ብሓበን ክንዝክሮ ይግባእ። ኣይኮነን’ዶ ንሕና እቶም ሰራሕቲ ታሪኽ፣ ወዲ ካልእ ዜጋ‘ውን ዝኽሕዶ ኣይኮነን። ስለዚ ታሪኽ ህግ ይኹን ታሪኽ ካልኦት ውድባት ምስ ኩሉ ጽቡቑን ክፉኡን ታሪኽ ህዝቢ ኤርትራ ኢዩ። ንጽቡቑ ክንቅጽሎ ንሕማቑ ከኣ ከይድገም ክንማሃረሉ ልዕሊ ዝኾነ ይኹን ሰብ ንዓና ንኤርትራውያን የድልየና። ንጽቡቕ ዓው ኢልና ጽቡቕ! ክንብል፣ ንሕማቕ ካብቲ ናይ ጽቡቕ ንላዕሊ ድምጽና ዓው ኣቢልና ሕማቕ! ክንብል ከኣ ልዕሊ ኩሉ ንዓና ኢዩ ዝጠቕመና። ምኽንያቱ ብዛዕባ ጽቡቕ ምዝራብ ዕላል ኢዩ ብዛዕባ ሕማቕ ምዝራብ ግን ትምህርቲ ኢዩ።

ይቕጽል…

ጸጋይ ገብረሂወት
tgbokru@yahoo.co.uk

ትሕዝቶ ናይዚ ዝቕጽል ተኸታታሊ ኣርባዕተ ክፋላት።

ታሪኽ ኩሉ ሓቂ ኣይኮነን

1. ንታሪኽ ዘቖሙ ክፋላት (ቃላት፣ ሓበሬታ፣ ፍልጠት፣ ልቦና)
2. ህዋሳትናን ድሩትነቶም ኣብ ምግላጽ ሓበሬታን
3. ሰለስተ ክፋላት ሓበሬታን ኣገባብ ኣመሓላልፎኦምን
4. ሓበሬታን/ታሪኽን ተክኖሎጂን፣ ታሪኽ እንታዩ? ሚዛናዊ ታሪኽ ብዝወዓሉ ኣይጽሓፍን ኢዩ።
5. ተመሳሳሊ ታሪኽ ኤርትራን ሰሜን ኮርያን