ኣማኑኤል ሳህለ

መንነት፡ ቀስ እናበለ ዚጥረ እምበር ምሳኻ ዚፍጠር ንቕሓት ኣይኮነን። እዚ ድማ ምስቲ ሕብረተሰብኣውን ባህላውን ቁጠባውን ኣከባቢኻ ብምውሳእን ብተግባርን ብግብረመልስን ይከናወን። ንሃገር ብዚምልከትውን፡ ሓንቲ ሃገር ንመንነታ ቀስ እናበለት ደኣምበር ብሓደ ግዜ ኣይተጥርዮን እያ። ሓንቲ ሃገር መብዛሕትኡ ግዜ ብእተፈላለየ ባህልን እተፈላለየ ታሪኻውን ፖለቲካውን ማሕበረሰብኣውን ድሕረባይታ ዘለዎም ብሄራት ዝቖመት ስለ ዝኾነት፡ ሃገራዊ መንነታ ንምርግጋጽ ብዙሕ ዓመታት ወይ ዘመናት እዩ ዚወስደላ።

ገለ ኤርትራውያን ብዛዕባ መንነት ኣልዒሎም ክዛረቡ ኸለዉ፡ ካበይ ኢና መጺእና ዚብል ሕቶ የልዕሉ እዮም። እዚ ሕቶዚ ግን ቅኑዕ ኮይኑ ኣይስመዓንን፡ ከመይሲ ኤርትራውያን ክንብል ከሎና ትሽዓተ ብሄራት ጠርኒፍና ኢና እንዛረብ ዘሎና፡ ስለ ዝኾነ ድማ ነፍስወከፍ ብሄር ናቱ መበቆልን ታሪኽን ባህልን ከም ዘለዎ ክንርስዕ ኣይግባእን። ብኻልኣይ ደረጃ፡ ሓደ ሰብ ንህዝቢ ኣመልኪቱ ካበይ ኢና መጺእና ኪብል ከሎ፡ ንስለ ምፍላጥ እንተ ኾይኑ ጽቡቕ እዩ፡ እዚ ኸኣ ነቶም ኣስፊሖም ኪገልጹልና ዝኽእሉ ስነ-ሰብ ወይ ኣንትሮፖሎጂስት ክንገድፈሎም ንኽእል ኢና። እቲ ሕቶና ብፈላላይን ትምክሕቲ ብዝሓዘለን መንፈስ ይቐርብ እንተሎ ወይ ንእተፈላለየ ኣጀንታታት መደልደሊ ኪኸውን ብማለት ይዝውተር እንተሎ ግን ኣድማዒ ኪኸውን ኣይክእልን።

ንምዃኑ ንድሕሪት ብምምላስ እንታይ ኢኻ ክትገብር ደሊኻ? ኣብ ታሪኽ ተሞርኪስካ ካብ ጌጋኻ ክትምሃር ስለ ዝደለኻ ድዩ? ከምዚ ምግባርካ ጽቡቕ እዩ። ብዝተረፈ ኣብ ናይ ህዝቢ መበቖልን ዓሌትን ክትኣቱ ዝደለኻስ እንታይ ከተዐሪ ስለ ዝደለኻ እዩ? ካብዚ መጺኡ ይኹን፡ ካብቲ በቝሉ ይኹን፡ እቲ ህዝቢ ኣብ ውሽጢ ኤርትራ ተኣኻኺቡ፡ ብነዊሕ ወይ ሓጺር ታሪኽን ቁጠባዊ ምትእስሳርን ሓባራዊ ተመክሮን ተጠሚሩ ኣብ ሓደ ፍሉጥ ጀዮግራፍያውን ፖለቲካውን ክልል ይነብር ኣሎ፡ ኤርትራዊ ዚብል ስም ድማ ተዋሂቡዎ ኣሎ። እሞኸ፡ ዓሌታዊ ናይ ምጽራይን ምጽጻይን ሚኒስትሪ ድዩ ኪትከል እትደሊ ዘሎኻ?

ሰብ ካብ ስሜን ይምጻእ፡ ካብ ምብራቕ ይምጻእ ካብ ወርሒ ይምጻእ ወይ ካብ ጁፒተር ወይ ከምቲ ዳርዊን ዚብሎ ካብ ህበይ ይምጻእ ወይ ካብ ኣንበሳ ይምጻእ፡ ኩሉ ግዜ ሰብ እዩ። ስለዚ እቲ ሕቶ፥ ኣብዛ ዓለም እንታይ ኣፍርዩ፡ እንታይከ ከፍሪ እዩ፡ ወይ እንታይ ገዲፉ ወይ ኣዓርዩ ከይዱ ደኣምብር፡ በየን መጺኡ፡ ካበይ ዓሌት እዩ፡ መኣስከ መጺኡ፡ ቅድምዚ ህዝብዚ ድዩ ወይስ ድሕሪኡ እዩ መጺኡ ወዘተ ዚብል ሕቶ፡ ነቲ ናይ ምፍላጥ መንፈስ ንኸዕግብ ተባሂሉ ይቐርብ እንተሎ ጽቡቕ።  ካብኡ ሓሊፉ ግን ምንም ፋይዳ ዘለዎ ኣይኮነን።

ሓደ ሰብ ወይ ሓደ ህዝቢ ንድሕሪት ተመሊሱ ምስ ዚሓስብ ወይ ታሪኹ ኪመራመር ምስ ዚደሊ ጽቡቕ እዩ፡ ይኹንምበር ዕላማኡ ሕብረትን ስኒትን ሓድነትን ምዕባለን ደኣምበር፡ ነቲ ናይ ከባቢኡ ህውከትን ፍልልይን ግርጭትን መሳርሒ ዘበርክት ኪኸውን ኣይግባእን። ካብ ፍልልያን ግጭትን እንታይ ጹቡቕ ነገር ኪርከብ ይኽእል? ሕብረትን ስኒትን ዶይኮነን ነቲ ናብ ምዕባለ ዚወስድ መገዲ ዝጸርግ?

ኣብ ታሪኽ ተኣሊኽካ ምንባር፡ ምስቲ፡ ኣነ ወድከለ እኮየ፡ ኣቦታተይ ገዛእቲ እዮም ነይሮም፡ ካብ እንዳ እከለ ኢናኮ ንውለድ፡ ዓሌትና እኮ እንዳ መኳንንቲ እዮም ዚብል እሞ ገለ ቁምነገር ዘይብሉ፡ ብጃህራ ዚነብር ሰብ ኪነጻጸር ይኽእል። ሓደ ሰብ ወይ ሓደ ህዝቢ፡ ንቕድሚት እምበር ኣመና ንድሕሪት ኪሓስብ ኣይግባእን። ማኪና ክትዝውር ከሎኻ ስፐክዮ እናረኣኾዶ ንቕድሚት ክትጎዓዝ ትኽእል ኢኻ? ኣይፋልን። ንቕድሚት ኢኻ እትርእይ፡ ዝናም ወይ ግመ ንትርኢትካ ምስ ዚጋርዶ እውን፡ ነቲ ናይ ቨትሮ ጸራግ ማይ ትውልዖ  ኢኻ።

ሃጸያዊት ኢትዮጵያ፡ ናይ ሰለስተ ሽሕ ዓመት ወናኒት ሓርነትን ስልጣኔን እየ እናበለት ግዜኣን ጉልበታን ኣባኺናቶ፡ ንዓኣን ንህዝባን ከይኮነት ድማ መዋኣላ ብድኽነትን ብድንቁርናን ደምዲማቶ። ጃፓን ግን ነቲ ሃጸያውን ሕልማውን፡ ንጉስና ካብ ጸሓይ እዩ መጺኡ፡ ንሕና ምሩጻት ህዝቢ ኢና፡ ዚብል ናይ ሃለውለው ታሪኻ ራሕሪሓ ኣብ ናይ ስልጣነ መገዲ ስለ ዝኣተወት፡ ንሳን ህዝባን ኣብ ዓለም በልጺጎምን ከቢሮምን ይነብሩ ኣለዉ።

ሓቂ ንምዝራብ፡ እቶም ኣብ ኤርትራ እንቕመጥ ትሽዓተ ብሄራት፡ መበቆልና ኣብ ኤርትራ ከይከውንኮ ይኽእል እዩ። ነዚ ሓሳብዚ ንምድልዳል ድማ፡ ዳርጋ ኩለን ብሄራት ኣብ ስግር ዶብ ኣሕዋት ብሄራት ከም ዘለወን ክንርስዕ ኣይግባእን። እዚ ግን ዘገርም ኣይኮነን። ንኣብነት ፈረንሳውያን እንተ ወሰድናዮም፡ ካብ እተፈላለየ ቦታታትን ዓሌታትን ዝበቖሉ ህዝቢ እዮም። ኣመሪካውያን ከኣሞ ክሳዕ ሕጂ ኣብ ናይ ዓሌትን ባህልን ሒላብ ዝኽወሱን ዝበዓጡን ዘለዉ ህዝቢ እዮም። ሽወደናውያን ገሊኦም ካብ ሩስያ ገሊኦም ካብ ጀርመን እዮም መጺኦም ይብሃል።

ብፍላይ ኣብዚ ዲ.ኤን.ኤ ሰፊኑሉ ዘሎ ግዜናዚ፡ ናይ ሰብ መበቆል ፋሕ ጭንግራሕ ኣትዩዎ ዘሎ ይመስል። ኣፍሪቃዊ ዝነበረ፡ ዘርኡ ናብ ሞንጎልያ ወይ ህንዲ ይኸይድ። ምኩሕ ብጫ ዝጸጕሩ ፈረንጂ ዝነበረ፡ ድሕሪ ናይ ዲኤንኤ ምርመራ፡ ዘርኡ ናብ ናይጀርያ ይወስዶ። ብሓጺሩ፡ ናይ ወድሰብ ዓሌትን ቋንቋን ባህልን ኣብ ሓደ ዝረግአ ኣይኮነን። ጎቦታትን ርባታትን ጥራይ እዮም ኣብቲ ኣምላኽ መጀመርታ ዝፈጠሮም ቦታ ተዓኒዶም ተሪፎም ዘለዉ። ንሳቶምውን ብፍግረ-መሬትን ብምንቅጥቃጥ ምድርን ናይ ቦታ ምዝንባል ኩነታት የጓንፎም እዩ።

ሓደ ሰብ ኪውለድ ከሎ መንነት ሒዙ ኣይኮነን ዝፍጠር። ወለዱ እዮም ቀስ እናበሉ መንነቱ ዘትሕዙዎ፡ ልቢ ምስ ገበረ ድማ ናቱ ዓለም ይፈጥር። ጥርሑ እዩ ዚውለድ። ተባዕታይ ወይ ኣንስታይ ኢሎም ይፈልዩዎ። ብድሕርዚ ናይቲ ባህሎም ክዳን ይኸድኑዎ። ስም ይህቡዎ። ሃይማኖቱ ይውስኑሉ። ወለዱን ዓዱን ባህሉን ቋንቋኡን ሃገሩን ይፈልጥ። ጸኒሑ ቤትትምህርቲ ይኸይድ። ኣብኡ ድማ ብዙሕ ነገራት ይምሃርን የስተብህልን። ኣብቲ ዚነብሮ ሕብረተሰብን ካብኡ ወጻእን ብዚገብሮ ናይ ተግባርን ግብረመልስን ንጥፈታት፡ ናቱ መትከል የደልድል፡ መርገጺኡ ይፈልጥ።  ደረጃኡን መዓርጉን የለሊ። ነብሱ ይግምግምን ይመዝንን። ካብቲ ከባቢኡ ዚረኽቦ መንፈሳዊ ይኹን ማተርያላዊ ነገራት ጸጽዩን መምዩን ኣብ ሓንጎሉ የእትዎ። ኣብ ከባቢኡ እተመስረተ ናይ ውልቁ ኣተሓሳስባ የጥሪ። በዝን ክንድዝን ርእሰመንነት የጥሪ። ነዚ መንነትዚ ድማ ተጠንቂቑ ይዕቅቦን ይሕልዎን።

መንነት ዚጥረ እውን እንተ ኾነ፡ ኪጠፍእ ወይ ኪልወጥ ይኽእል እዩ። ይኹንምበር፡ መንፈስ መንነት ሓያል ብምዃኑ፡ ብቐሊሉ ኪጠፍእን ኪልወጥን ኣይክእልን። መንነትካ ምጥፋእ ዳርጋ ውሽጣዊ ኣነነትካን እንታይነትካን ከም ምጥፋእ ስለ ዚቝጸር፡ ወድሰብ ከም ውልቀሰብ ይኹን ወይ ከም ህዝቢ ወይ ከም ሃገር፡ መንነቱ ንምሕላውን ንምዕቃብን ህይወቱ ይውፊ እዩ።

እስከ ንሃገራዊ መንነት ብዚምልከት ንገለ ኣብ ዓለምና ዚርከባ ሃገራት ንድሕሪት ተመሊስና ንርኣየን። ቅድሚ ክልተ ሽሕ ዓመት ሃገራት እስጳኛን ፈረንሳን ብሪጣንያን እንታይ ይመስላ ነይረን? እቲ ሕጂ ዚፈልጠን ሰብ ከለልየን ኣይክእልን። ከምዚ ሕጂ ዘለወን ቅርጺ ወይ ኣቃውማ ሕብረተሰብ ነይሩወንዶ? ኣይነበረንን። እስጳኛውያን ወይ ፈረንሳውያን ወይ ብሪጣንያውያን ዚበሃሉ ዜጋታት እውን ኣይነበሩወንን።  ከም ሃገራት እውን ጌና መንነተን ዝመስረታ ኣይነበራን። ኣመሪካኸ፡ ገና ብ 1776 ክትምስረት ከላ እንታይ ትመስል ነይራ? ቅድሚኡኸ ኣበይ ነይራ? ኣመሪካ ከም ሃገር ናጽነታ ቅድሚ ምእዋጃ፡ ከም ኣመሪካ እትፍለጥ ሃገር ኣይነበረትን። ባዕሉ እቲ ናይ መጀመርያ ናይ ኣመሪካ ፕረሲደንት ከይተረፈ፡ ማለት ዋሺንግቶን፡ ከም ኣመሪካዊ ዘይኮነስ ከም ኣንግሎ-ኣመሪካን እዩ ዚፍለጥ ዝነበረ፡ ማለት እቲ እንግሊዛዊ መንነቱ ገና ስለ ዘይሃሰሰን፡ ብሓፈሻ ድማ ኣመሪካዊ መንነት ዚብሃል ገና ዘይተመስረተ ወይ ዘይተጠርየ ብምንባሩን እዩ።

ሓደ ህዝቢ ዝል ኢሉ ናብ ናይ ሃገራውነትን መንነትን ደረጃ ኣይሳገርን እዩ። ወድሰብ ብጥንቲ ኣብዛ ዓለም ኪረአ ምስ ጀመረ፡ እቲ ድሕሪ ውልቃዊ መንነቱ ቀጺሉ ዘጥረዮ መንነት፡ እቲ በዓታዊ መንነቱ እዩ። በዓቱ ከም ዓለሙ እያ ነይራ። በዓትታት ተኣኪበን ድማ ንእሽቶ ቁሸት መስሪተን። እቶም ተቐማጦ ድማ ብእኡ መጠን ቁሸታዊ መንነት ኣጥርዮም። ዝቀታተሉ ዝነበሩ፡ ክተሓባበሩን ብሓደ ክሃድኑን ጀሚሮም። ድሕሪ ነዊሕ ታሪኻዊ መስርሕ ግን፡ ሓባራዊ ባህልን ሓባራዊ ቋንቋን ኣጥርዮም። ምስ ካልኦት ቁሸታት ኪነግዱ ጀሚሮም። ኣብ መንጎዚ እቲ ዘይተርፍ ናይ ወድሰብ ውግእን ናይ ተፈጥሮ ሓደጋታትን ነቲ ህዝቢ ናብ እተፈላለየ ቦታ ከም ዚጎዓዝን፡ ብሓደ ኾይኑ ንጎረባብቱ ከም ዚወርርን ከም ዚዕምጽን ከም ዚገዝእን ገይሩዎ። ኣብዚ መስርሕዚ፡ ናይ ምሕደራን ናይ ተክኖሎጂን ጥበብን ተመክሮን እውን ጎድኒ ጎድኒ ስለ እተጓዕዘ፡ ብእምባገነን ወይ ብንጉስ ዚመሓደራ ሃገራት ኪቕልቀላ ጀሚረን። እዚኣተን ድማ፡ ሓባራዊ መሳርሒ ቋንቋን ማእከላዊ ምሕደራን ብምምስራት ቀስ እናበላ ናታተን መንነት ከጥርያ ክኢለን። ህዝበን ድማ ብሓደ ፍሉይ ስም ኪጽዋዕ ጀሚሩ።

ከምቲ ወድሰብ ንመንነቱ ህይወቱ ዚውፊ፡ ሓደ ኣብ ሓንቲ ሃገር ዚነብርን፡ ሃገራዊ መንነት ዘጥረየን ህዝቢ ድማ ንመንነቱ ይዋጋኣላ እዩ። እቲ ንሰላሳ ዓመታት ብህዝቢ ኤርትራ እተኻየደ ብረታውን ፖለቲካውን ቃልሲ፡ መሰረታዊ ምኽንያቱ መንነት ንምዕቃብ እዩ።  ኤርትራዊ፡ ማለት እቲ ብጥንቲ ኣብቲ ከባቢ ዝነበረ ህዝቢ፡ ቀስ እናበለ እዩ መንነቱ ከጥሪ ዝኸኣለ፡ ኣብዚ ድማ እቲ ብጥንቲ ኣብ መንጎ ህዝቢ ብኣዚዩ ትሑት ደረጃ ዚካየድ ዝነበረ ንግድን ማሕበራዊ ምትእስሳርን ሓባራዊ ተመክሮን፡ ከምኡውን ብተኸታተልቲ ወረርትን ዓመጽትን ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ዝወርድ ዝነብረ ጭቆናን ጸቕጥን፡ እቲ ንእኡ ንኺብድህ እተበገሰ ተቓውሞን ሓባራዊ ራእይን፡ ነቲ መንነት ንምጥራይን ንምድልዳልን ምኽንያት ኮይኑ እዩ።

ይኹንምበር፡ ድልዱል መንነት ኣሎ፡ ድኹም መንነት ከኣ ኣሎ። እዚ ድማ ኣብ ኩሉ ወድሰብን ኣብ ሃገራትን ይረአ እዩ። ስለዚ መንነት ኪጥፈእ ወይ ኪልወጥ ተኽእሎ ኣሎ ካብ በልና፡ እቲ ነቲ ዝሃስስ ዘሎ መንነት ዚትክእ ሓድሽ መንነት፡ ገለ ናይ ተገዛእነት ኣሰራት ዘለዎን ድኹምን ተምበርካኽን ከይከውን ክንጥንቀቕ ይግበኣና።

እቲ ብዘይ ምጥንቃቕና ዚመጽእ ድኹም መንነት ድማ ዉዒሉ ሓዲሩ ሓደሽቲ ጨቆጥቲ ንምዕዳም ምቹእ ባይታ ወይ ሃዋህው ኪፈጥር ከም ዚኽእል ክንርስዕ ኣይግባእን።

Subscribe ASSENNA YouTube to get Radio Assenna shows on time: