ለንደን፡ 21 ግንቦት 2013 (13 ግንቦት 2005 ዓ/ም/ግ)

ዕለተ ናጽነት፡ ዕለተ ሓበንን ተስፋን ተሓድሶን ኤርትራውያን እያ

 ክቡር ኤርትራዊ ዜጋ፡ ብመጀመርያ እንቛዕ ናብዛ ክብርቲ ዕለተ ናጽነትና ኣብጽሓና። ሎሚ’ውን ነዛ ክብርቲ ዕለት’ዚኣ፡ ሕዝብና ንለውጢ ጽሚእሉ ኣብዘሎን፣ ዜጋታት ብብዝሒ ንስደትን ኣብ መዓስከር ስደተኛታትን፡ ኣብ በደዊን ሲናን ወዲቖም ኣብዘለውሉን፤ ከምኡ እቲ ሕዝብን ሃገርን ንምድሓን ብዝያዳ ክዘልልን ሃገራዊ ዲሞክራስያዊ ግንባር ክፈጥርን ዝነብሮ መሪሕነት ደምበ ዲሞክራስያውያን ተቓውሞ፡ ንዕርዲ ምጥምማት ክፍርስ ኣብዘይከኣለሉን፣ ምንቅስቓስ መንእሰይ ንለውጢ ብናህሪ ኣብዝተላዕለሉን፡ ህግደፍ ድማ ኣብ ዝተሓተ ዓቅሙ ኣብ ዝተረመሰሉን፡ ፍሉይ እዋን ኮይና ነኽብራ ከምዘሎና፡ ነቲ ክም መንም ሰብን ዜጋን ዝሓስብ ኤርትራዊ፡ ዝኽወሎ ኣይኮነን። ስለዚ፡ ንዕለት ዝኽረ-ናጽነትና፡ ከም ዕለት ሓበን ጥራሕ ዘኮነስ፡ ከም ዕለት ተስፋን ዳግመ-ተሓድሶን ከነኽብራን ክንራኸባን ናይግድን እመስለኒ። ክብሪ ንስውዓትና፡ ዮሃና ንኩልና።

1)     ዕለተ ናጽነት፡ ዕለተ ሓበንን ተስፋናን እያ

ዕለት ናጽነትና፡ ክቡር ዋጋ ዝተኸፍላ ናይ ሓበን ታሪኻዊት ዕለት ጥራሓ ኣይኮነትን፡ ናይ ተስፋ ዕለት እውን እያ። ከመይ እዛ ብዙሕ ቅያታት ጀጋኑ ተተርኢሳ ዘላ ዕለት’ዚኣ፡ ንዓና ህልውቲ ኣይነበረትን። ሕጂ’ውን ኣብዚ ጥልመትን ክሕደትን ኣጋጢሙና ዘሎ እዋን፡ መልእኽቲ ዕለተ ናጽነትና፡ ናይ ርሑቕን ቀረባን፡ ጽኑዕን “ተስፋ” እዩ። ሕዝቢ ዓሚጽካ ኣይንበርን፤ ሽግር መወዳእታን ፍታሕን ኣለዎ፤ ንመንግስቱ፡ ንቐዛፊ፡ ንሳዳም ምዝካር ይኣክል። ሕዝቢ ኤርትራ’ውን፡ ካብዚ ናይውርደት ዘመነ ህድፍ ዘመነ-ረሲዓን፡ ብርግጽ ክናገፍ እዩ። ንሕዝቢ ኤርትራ፡ እቲ ብረሲዓን ህግደፍ ዝተሰርቀ ባህጉ ዝምለሰላ፣ እሱራት ዝፍትሑላ፣ ህግደፍ ኣብ መጋባእያ ሕዝቢ ዝምብርከኸላ፣ ዜጋታት መዓስከራት ስደት ዑሙር ጓይላ ዝተኽሉላ፡ ቅጽበታዊ ልኡኽ ኤርትራ ንሲና ዝውንጨፈላ፣ ውሉድን ወላድን ዝራኸበላ፡ ዳግማዊት ግንቦት 91 እትጋሃደላንን፡ ናይ ሓርነትን ሰላምን ፍትሕን ዲሞክራስን ዕለትን ዘመንን፡ ርሕቕ ኣይኮነን፤ ምእንቲዚ ዝቃለሱ’ውን ውሑዳት ከምዘይኮኑ ኣይዝንጋዕን።

ንታሪኽ መኻይዱ ስለዝኾነ፡ ከምቲ ካብ ኣእላፋት መላእኽቲ ዲይብሎስ፤ ካብ ዘራእቲ ፍረታት እኽሊ፡ ሓርኢ-እኽልን ክርዳድን ዘጋጠሙ፡ ካብ ሕዝብን፡ ኣብ ሞንጎ’ቶም ሃገራውያን ጀጋኑ ደቁን ኣብ መሬት “ስርዓት ቆጽሊ” ዓደቦን ድማ፡ ቑንጣሮ ራኺበ-ረሲዓን ህግደፍ ኣጋጢሞምና። እዚ ቦታን ታሪኽን ፋሺሽታውያን ገዛእትን አጋንትን ክርዳድን ዝሓዘ፡ ጉጅለ ረሲዓን፡ ብዛዕባ ሕዝብን ሃገርን፡ ስለዘይዓጦ፡ ምእንቲ ሰላምን ምዕባለን ሠናይ ምሕደራን ኤርትራ ክሰርሕ ኣይከልን፣ ተልእኮኡን ዕላማኡን’ውን ኣይኮነን። ሕጂ’ውን ንትርጉምን ዕላማን ናጽነትና ጠንጢኑ፡ ጌና በቲ ፍረ ጀጋኑ በዓለ-ናጽነትና ንኽነግድን ዕለታቱ ከናውሕን፡ ንሕዝቢ፡ ብሕሩር ልቡ ናብ ጓይላን ዳንከራን፡ በስገዳድ ንቕርዓት የውጽኦ’ሎ፤ ግን ጉጅለ ረሲዓን ህግደፍን ከንቱነቱን ስለዝተቓልዐ፡ ዝሰምዖ ኣካል የለን። ኩሉ’ቲ ሰብኣዊ ጥዑይ ኣተሓሳስባ ዝወነነ ሰብን ሕዝብን፡ ተፈጥሮ’ውን ከይተረፈ፡ ብስቕታን ብዓውታን ይዋግኦ’ሎ፤ ኦሮማይ! ኢልዎ’ዩ። ስለዘይንሳሕ ድማ፡ ንምሸቱ፡ ክጉሓፍ እዩ። ሕዝቢ ኤርትራ፡ ካብ ናጽነቱ ስለዘይተኸልከለ፡ ሕጂ’ውን ንስላምን ዲሞክራስን ዝኸልኦ ኣካል የለን።

ወዲ-ሰብ ኣብ ናጽነትን ሓርነትን እቲ ልክዕ ባህሩ ይግለጽ። ናጻን ሓራን ምዃን ማለት ክኣ፡ ኣብ ትሕቲ ልዕልና ሕጊ ምንባር ማለት እዩ። በዚ ድማ፡ ሰብኣውን ፖሊቲካውን መሰላት ዜጋታት ይውሕስን ይድረትን፤ ብሓደ ሓቢሩን ከተበዳደለን ንኽነብር የኽእሎ። ሕጊ እንተ ዘየልዩ፡ ሓርነት/ናጽነት ክህሉ ኣይክእልን (where there is no law, there can be no freedom – “Locke”)። እዚ ሕጊ’ዚ፡ ካብ ዘመናዊ “ቅዋም” ክሳብ ባህላውን ሃይማኖታውን ሕግታትን ስርዓትን የጠቓልል። ሕዝቢ ኤርትራ፡ ኣብ ግዝኣተ-ሕግን ዲሞክራስን (ምሕደራ ሽም-ኃውን ምምቕራሕን ፍትሕን) ዝነበሮ ሃብታም ጥንታዊ ታሪኽ፡ ንሃንደስትን ጸሓፍትን ዘደነቐ እዩ። ከም ሕዝቢ ንናጽነቱ ኃያል ቃልሲ ክኸፍል ዝበቕዐ ድማ፡ ሰረቱ እዚ ኪኸውን ኣለዎ። ድሕሪ ናጽነት’ውን፡ ብዝያዳ ዝተወቕረ ዲሞክራስያዊ ቁዋማዊ ስርዓት ተኺሉ ክመሓደር፡ መሰሉን ብቕዓቱን ነበረ። ራኺበ-ረሲዓን ህግደፍ ግን፡ ዓዘንጊዑ፡ ነታ ናጽነቱ፡ ግዝኣተ-ሕጊ ዘይኮነስ፡ ባርነት (ግዝኣተ ዓዋሉ) ኣውጁላ። ኤርትራ እታ መሰረታዊ ሕጊ ዘይብላ፤ ብሕገ-ዱር (ዊንታ ዕዋላ ውልቀሰብ) እትመሓደር ሃገር ኮይና። እቶም ካብ እንቛቕሖ ህግደፍ ወጺኦም ኪሓስቡን ክርእዩን ዘይቦቕዑ፡ ብ “ሀ-ሁ” ህግደፍ ዝተደናገሩ ዜጋታት፡ “ እሞ… ዶብን ልዑላዊ መሬትን፡ … እሞ ሲ.ኣይ.ኤን ወያኔን ….!” ክብሉን፡ ደጊሞም’ውን፡ “… ንሕና ንሰማዕታትና ሽምዓ ወሊዕናን፡ ባንዴራና ኣምበልቢልናን፡ ዓመት-ዓመት ነኽብሮም ኣሎና፡ ..” ዝብል ክደግሙ ምስትሰምዕ፡ ብጓሂ፡ “ናይ ብሓቂ ንስኻትኩም ኢኹም፡ ክምዚ እንተዘይትኾኑስ፡ ናይ ህግደፍ ክትኮኑ ኣይምበቓዕኩምን” ኢልካዮም ትሓልፍ። “ምኽባር መሰልን ግዝኣተ-ሕግን ዜጋታት፡ ኣብ ዶብ’ዩ ዘሎ፣ ኣመሪካ/ወያኔ ከልኪሎምና” እዮም ዝብሉ ዘለው።

እቲ ብዙሓት ተብዓት ብውልቕን ብእኩብን ከም ጀጋኑ ጉ-15 (G-15) ዝወልዕዎ ቃልሲ ሓርነት፡ ተባሪዑ’ዩ፤ ህግደፍ ድማ ኣብ ዝተሓተ ናይ ትልኽ ደረጃኡ ወዲቁ። ቃልሲ ሓርነትን ዲሞክራስን፡ ብኽሉ ገጹ ዝባራዕ ቃልሲ እዩ። ነዚ መትከልን ኃይልን’ዚ ክኣስር ዝኽእል የለን። ብርግጽ፡ ኢሳያስን እቶም ኣብ ትሕቲ ኣእጋሩ ዝነብሩ ዓቀይትታቱን፡ ንጀጋኑ ጉ-15ን ብዙሓት ካልኦትን፡ ኣብ ልዕልና ሕግን ሓርነትን፡ ንመትከሎም ስለዘይዓጸፉ፡ ንማእሰሪቲ’ውን እንተኾነ ጠጠው ስለዝበሉ፡ ኣብ ዒራዒሮን ካርቸሊን ካልኦት ቤትማእሰርትን: ክእሰሩ ክኢሎም። ንሶም፡ ንምኽሓድን ባርነትን ኣንጻር ሓርነቶምን ሰብኣውን ሃገራውን መትከሎን ምኻድ ድኣ’ምበር፡ ንማእሰርትስ ኣይፈርሕዋን። ስለዚ፡ ወላ ኣብ ጎዳጉዲ ይሃልዉ፡ ኣእጋሮም’ውን ብሰንሰለት ይተኣሰር፡ መንፈሶምን መትከሎምን ጌና ሓራ እዩ። ተዘክሮ እቲ “ዓወት ንሓፋሽ!!!” ዝብል ድምጺ ናይ ዝሓለፉ ሰማዕታት ብጸቶም ድማ፡ እቲ ዝጠዓመ ወኖም ዘለዓዕል ሃገራዊ ሙዚቆኦም እዩ። ብኣንጻሩ፡ ኢሳያስን ዓቀይቱን፡ ወላዃ ዝንቀሳቐሱ ሰባት እንተኾኑ፡ እቶም ናይብሓቂ እሱረትን መንፈስ ሓርነትን ናጽነትን ዝሓረሞምንስ፡ እዚኦም እዮም። ኣቶ ኢሳያስ ኣፈወርቂ፡ ዝሓድረሉ ገዛን ዝጓዓዘላ መኪናን እናቐያየር ይነብር ኣሎ፡ ኣይነበር። ኣንጻር ሰብኣውን ባህርያውን ሃገራውን መትከል ዝኸዱ፣ ጎደና ሰብ ገዲፎም ጎደና እንስሳ ንምኻድ ዝመረጹ፣ ንሕገ-ምሕሳብን ሓቅን ንገዛ ርእሶምን ዝዓፈኑን ዝኸሓዱን (betraying the mind, the truth that determine oneself)፣ ሓራን ናጻን ኪኾኑ ኣይክእሉን። ሓውሲ ዕጸ-ፋርሳት ሚዒጎምን፡ ካልእ እንስሳዊ ተግባራት ወሳሲኾምን፡ ንርእሶም እንተ ዘይኣደዓዒሶም፡ እቲ “ዓወት ንሓፋሽ!!!” ዝብል ድምጺ ሰማዕታት፡ እቲ ወትሩ ዘሳ ቕዮምን ዘባህርሮም ድምጺ እዩ። ብርግጽ ብሚዛን እንስሳዊ ባህሪ፡ ኢሳያስን ህግደፋውያንን ስለዝኣሰሩ ዕዉታትን ናጽን ክበሃሉ ይኽእሉ፤ ሰብ ግን እንስሳ ኣይኮነን፤ ፍልስፍናዊ መትከል ዓቲሩ፡ ንሳሕል ዝወረደ እንስሳ’ውን ኣይረኣናን። ልዕል ኢለ ክምዝጠቐስክዎ፡ ወዲ-ሰብ ኣብ ናጽነትን ሓርነትን እቲ ልክዕ ባህሩ ይግለጽ። ስለዚ እቶም ዕዉታትን ኣብ ሓርነት ዝነብሩን እቶም ጀጋኑ ናይ ፖሊቲካ እሱራትና እዮም።

2)    መዓልቲ ናጽነትና፡ ናይ ሓበናን ተሓድሶናን ዕለት እውን እያ፡

ሃገር ማለት ሕዝቢ እዩ፤ ሕዝቢ ድማ፡ ኣብ መሬቱ፡ ብሕጉን ወከልቱን ይመሓደር። ብፖሊቲካዊ  ኣገላልጻ፡ ንናጽነትና ብሃገራዊ ናጽነት ኣጠቓሊልና ንሰምዮ፤ ከመይ፡ ኣብ ሃገር ተጠሪፍና ስለንነብርን፤ ሃገር ድማ እታ ንናጽነትናን ሓርነትናን እተውሕስን እትገትእን ቀዳመይቲ ኣካል (the principal agent) ስለ ዝኾነት። እዚ ኣብተን ብልዕልና ሕግን ዲሞክራስን ዝመሓደራ ሃገራት ብቐሊሉ እንዕዘቦ ሓቂ እዩ። መሰረት ሃገራውን ማሕበራውን ናጽነት ድማ፡ ሰብኣዊ ናጽነት/ሓርነትን ንቕሓትን እዩ፤ ከመይ ውልቀ ዜጋ ሓርነት ናጽነትን ከይለበሰ፡ ሃገራዊ ናጽነትን ሓርነትን አይረጋገጽን። ፖሊቲካ’ውን፡ ብባሪኡ ሕዝባዊ ስለዝኾነ፡ ካብ ሕዝቢ ተነጺሉ ዝህሉ/ዝኸይድ ፓሊቲካዊ ውድብ፡ ሕዝባዊ ተልእኮኡ ኣብ ሕቶ ይኣቱ። ዲሞክራስን ቅዋማዊ ትካልን ኣብ ምርግጋጻ እነካርዶ ቃልሲ፡ ከም ሓደ ግንባር ጥራሕ ገርና ክንመዝኖ ኣይግባእን፤ ማዕረ-ማዕረ እቲ ዝተቓልዐ ዲክታቶራዊ ህግደፍ፡ ሓድነታዊ ባህሪ ውልቀምኪ ዘለዎም፡ በባቑላኦምን ባህሮምን ኢዲሞክራስያውያንን ዝኾኑ ኣብ ደምበ ተቓውሞን ሕዝብን ምህላዎምን ዘይምህላዎን፡ መድረኽ ፈጢርና፡ ብኣጋኡ ክነረጋግጾ ዘሎና ጉዳይ እዩ። ኢሳያስ ኣፈወርቂ’ውን፡ ኣብዚ ክበጽሕ ዝኸኣለ፡ “ብስም ናጽነትን ዲሞክራስን መሰልን” እናደናገረን፡ ዘገልግልዎ ሰባት ድሩታት ዓቕሚ እናዋህለልን፡  ምዃኑ ክንዝንግዖ ኣይግባእን።

ሰላም ኣብ ውሽጥና ሰላም ምስ ጎረባብትና፡ ብጽኑዕ ዲሞክራስን ግዝኣተ-ሕግን ጽቡቕ ምሕደራን ክረጋገጽ ይኽእል። ነዚ ዘውሕሱ ድማ ዜጋታት ስለዝኾኑ፡ ዜጋታት ክንሃንጽን፡ ፖሊቲካውን ሞራላውን ንቕሓት ዜጋታት ከነዕብን ኣገዳሲ ይኸውን። ከም ኣተሓሳስባ ኢሳያስ፡ ውሕስነት ኣገር፡ ኣጽዋርን ቁጽሪ ወተሃደርን እዩ፤ ዕንወቱ ድማ ንዕዘቦ’ሎና። ሽግር ናይ ሃገር፡ ካብ ሓደ፡ ንገዛእ ዝርሱን፡ ኣፍልጦ መሰላቱን ግቡኣቱን ግብረ-ገብነትን ዘይውንን፡ ንቅሓቱን ተርድኦኡን ድሩት ካብዝኾነን ዜጋ ይበቁል። ከምኡ፡ ብስም ሕዝቢ ምስራሕን ንሕዝባዊ ባህሪ ፖሊቲካን መዝነትን (public office, politics) ሚዛኑ ምፍላጥ የድሊ። ንኣብነት፡ ሓደ ዜጋ፡ ብገዛእ ፍቓዱ ብህግደፍ ኮነ ብውልቀ መራሒ ውድብ፡ ከም እንስሳ ተኾኪቡ ዝኸይድን፡ ግዲ ስርዓትን ሕግን ዘይዓጦን ምስዝኸውን፡ እዚ ዜጋ’ዚ፡ ናጻ/ሓራ ኣይኮነንን፡ ምእንቲ ናጽነትን ሓርነትን ካልኦት ክቃለስ’ውን ኣይኽእልን። እዃድኣ፡ ናይ ብልሽውና ቀንዲ ኣሳለጢ ይኸውን። ውልቐመለኽቲ እምበኣር፡ ኣብ ከምዚ ዝበለ መድረኽ እዮም ዝዓኹን ዝስውዱን። ፍላስፋታት፡ “ሓደ ሰብ ንሓደ ነገር ተዓሚቱ ዝቕበል እንድሕሪ ኮይኑ፡ ዓሻ ጥራሕ ኣይኮነን፤ እንታይ ድኣ፡ ነቲ ብናጻ ናይ ምሕሳብ፡ ፍሉይ ተፈጥሮኣዊ ዕድሉ’ውን ይኽሕድን ይነጽግን” ይብሉ። ከመይ፡ ሓቒ (ናጻ ኣተሓሳስባ)፡ ናጻ እያ፣ ንባዕላ ጥራሕ ትምእዘዝ።ብናጻ ክንሓስብ ዘድልየና፡ ብናጻ ንስለምሕሳብ ጥራሕ ዘይኮነስ፡ ኣድላይ ስለዝኾነን፡ በዚ መሰረት’ዚ ነተሓሳስባና ክንትግብር ኣገዳሲ ስለዝኾነን እዩ። ስለዚ እዮም እምበኣር ውልቀ-መለኽቲ (tyrants) ኣብ ልዕሊ ናጻ ኣተሓሳስባን ሓቅን፡ ዓብይ ጽልእን ፍርሕን ዘለዎም፤ ናጻ ኣተሓሳስባን ብቅዓትን ንዝውንኑ፡ ብዓይኒ ሓበራዊ ረብሓ ንምጥማት ዘይክእሉ። ብምፍራ ስሓባራዊ ረብሓ ድማ፡ ፖሊቲካ (solidarity, accepting to be selfish together) ይፈርስ።

ኣብ ሃገር ተጠሪፍና ምንባርን ዘይቕየር ፖሊቲካዊ ባህርና ክሳብ ዝኾነ፡ ቃልስና ድማ ቀጻሊ ኪኸውን እዩ፤ ቃልሲ ኣንጻር ህልዋን ውልቀ-መለኽትን መጻእቲ ውልቀመለኽትን፤ ቃልሲ ንምውናን ግዝተ-ሕግን ሰላምን፤ ቃልሲ ኣንጻር ድኽነትን ድንቁርናን ሞራላዊ ንድየትን ብልሽውናን፤ ቃልሲ ንህንጸት ዜጋታት። ስለዚ፡ ብድዐን ትዕቢቲን ተበላጽነትን ንረሲዓን ህግደፍ ገዲፍና፡ ንታሪኽን ሕድርን ጀጋኑ ኣያታትናን ኣቦታትናን (ክልቲኡ ጾታ) ንምትጋባር፡ ሓላፍነትና እዩ። ጉዕዞ መምህር እዩ፤ ኣብ ከይዲ ዘይመሃር ድማ ኪህሉ ኣይግባእን፤ ግን ግዜ ይቕድመና ስለዘሎ፡ ዳግማይ ከይንጉዳእ፡ ክንስከፍን ርእስና ክንምርምርን የልየና። ናጽነትና፡ ሃገራዊት ክብረ-በዓልና ጥራሕ ዘኮነትስ፡ ሕጂ’ውን ተስፋናን መድረኽ ተሓድሶናን እያ።

ዶ/ር ክብር-ኣብ ይሥሓቕ (ለንደን)