ወዲ ትካቦ:  ኣብነታዊ ስጉምቲ

ማሕሙድ ሳልሕ

ኣብዘን ዝሓለፋ ናይ ሓዘን ሰሙናት፡ ስነ-ጥበብ ነቲ እተሰላስሎን እትመርሖን ሓሳብ ኣብ ምንጽብራቅ ጥራይ ዘይኮነስ ኣብ ምግልሑን ምስማሩን ተርኡ ቀሊል ከምዘይኮነ ትራእዩ ‘ዩ። ገለ ስነ-ጥበባውያን ንምረትን ሕሰምን ህዝብና ክገልጹን ነቲ ምንጩ ኮይኑ ዘሎ ስርዓት ክውግዙ ከለዉ፡ ገሊኦም በንጻሩ“ንኺድ ጥራይ” ብዝዓይነቱ ኣመለኻኽታ፡ ነቲ ንሃገርና ናብ ገደል ዝዝውር ዘሎ ህግድፍ ዝውድስ ወፈረኦም ቀጺሎሞ። ንገሊኡ ‘ኳ ስራሕ ምእካብ ሬሳታት ናይቶም ባሕሪ ላምፐዱሳ ዝወሓጦም ህጻናትን መንእሰያትን ጌና ከይተጻፈፈ እንከሎ፡“ናፍቆት’ቶም ህቡባን ባህለኛታት” ዓዚዝዎ። “ኩናት ውዒሎም ጓይላ ዝድራሮም” ኢና ዝዓይነቱ ምኽንያት ቀሪቡ (ኣብ ዩትዩብ ዘሎ’ዩ)። “ኣብ ገድሊ ደኣ መዓስ ኣሎና፡ እዝስ ናይ ሕልና ጉዳይ ‘ዩ፡ ልዕሊ ኩሉ ዓይነት ፖለቲካ ‘ዩ” ዝበሉ ኔሮም እንተኾይኖም፡ ድምጾም ኣይተሰምዐን። ስነ-ጥበብ ሂወት ‘ዩ። ንሂወት ይገልጽን ይመርሕን። እቲ ትራጀድያዊ ፍርያቱ እውን ምሕብሓብ ሂወት ንምንጽጻርን ምጕልሕን ‘ዩ ዕላምኡ። ስለዚ፡ ህዝብታት ኣብ ልዕሊ ሂወት ብዘለዎም ኽብሮት ክትፈርዶም ትኽእል ኢኻ።

ከም ላምፐዱሳ ዝኣመሰለ ህልቂት ኣብ ዘጋጥመሉ ግዜ፡ ሰባት ከነኣእስዎ ወይ እውን ከምንቡር ወሲዶሞ “እንታይ ሓድሽ ነገር ኣለዎ” ብዝመስል ጓይላ ክዓጦም ምስ እትርኢ፡ “እዚ ሲ እቲ ኣብ ሂወት ዘሎና ክቡር ኣመለኻኽታ ምልሕልሑ ድዩ ዘርኢ ወይስ ኣተሓሳስባና በቶም ዓንተራት (bullies) ህግድፍ ዘወናጭፍዎም ሰሓቢ ጭርሖታትን ድግሳትን ግዘያዊ  ወቅዒ ይሕዞ ስለ ዘሎ ‘ዩ?” ኢልካ ምግራምን ምስድማምን ቅቡል ‘ዩ። ኣብ ንቡር ሕ/ሰብ እቶም ፖለቲካኛታት እዮም ንሓገዝ ስነ-ጥበባውያን ዝደልዩን ዝልምኑን። ኣብ ከም ናትና ዓይነት ፖለቲካዊ ስርዓት ግን ነገሩ ግልብጥሽ ‘ዩ። እቶም ነዛ ሃገር ዝሕምሱ ዘለዉ መራሕቲ ህግድፍ ‘ዮም እቶም ከዋኽብቲ ወይ ኣቦጓላታት (rock stars)። ኣብ ንቡር ሕ/ሰብ፡ ካብቶም ፖለቲካኛታት፡ ስነጥበባውያን ዝብልዎን ዝደርፍዎን ዝያዳ ሚዛን ኣለዎ። ስነ-ጥበባውያን ጸለውቲ እዮም። መራሕቲ እዮም። እዚ ሓቂ’ዚ፡ ነንኣሽቱ ንሓደ ህዝቢ ካብ ካልኦት ህዝብታት ዘፈልዮዎ መለለዪታት ገዲፍካ ኣብ ኩለን ዴሞክራሲያዊ ፖለቲካዊ ባህሊ ዘለዎም ሕ/ሰባት ከም ውሁብ ዝውሰድ ‘ዩ። ስነጥ-በባውያን ኣብ ኩሎም ማዕበላት ለውጢ ከም ርእሲ ኲናት ኮይኖም እዮም ዘገልግሉ።ነዚ ተራ እዚ እናተዋጽኡ  ሂወቶም ዝሰኣኑ ስነ-ጥበበኛታትን ኣብ ኩሎም ኣህዛብን ምንቅስቃሳትን ንረክብ- ካብ ሃገርና ጀሚርካ። ለውጢ ኣብ ምቅልጣፍ ወይ ምድንጓይ ግዲኦም ዓቢ እዩ። ፍርያቶም ንድሌት ህዝቦም ምስ ዘንጸባርቕን ዘጉልሕን ወይ ዝመርሕ፡ ነባሪ ይኸውን። በንጻሩ፡ መሳርሒ ናይቲ ዘሎ ስርዓት ምስ ዝኸውን፡ ምስቲ ስርዓት ይድርቤ። ኣብነታት መሊኦም እዮም።

ሃንቀውታ ህዝቢ ዘየንጸባርቕ ወይ ንመረረ ህዝቢ ከምዘየሎ ኣምሲሉ ነቲ ህዝቢ ዓፊኑ ዘሎ ስርዓት ዝውድስን ድርዒ ዝኾኖን ስነ-ጥበባት፡ ነቲ ክሉ ንዕኡ ንምፍራይ ዝጠፍአ ጸጋታት ሃገርን ሓንጎል ኣፍረይቱን ሒዙ ጽባሕ ለውጢ ብጋላባት ይጓሓፍ። መጽሓፍቲ ይነድድ፡ ካሴታት፡ ሲዲታት፡ ስእልታትን ቅብኣን ካልእን  ይድርቤ። እቲ ዝኸፍአ፡ ወላ ሃገራዊ ቴማ ዘለዎ ፍርያት ህዝቢ ምስቲ ዓፊንዎ ዝነበረ ስርዓት ስለ ዘዛምዶ ተቀባልነቶም ይጠፍእ። ብሕጊ ዘይኮነስ ህዝቢ ባዕሉ ይፍንፍኖም። ስነ-ጥበባት፡ ኣብ ሓንጎልና ምስልታት ናይ ምቕራጽ ክእለት ስለዘለዎም፡እቶም ደርፍታት፡ ፍልምታት፡ ቅርጻታት መጻሕፍትን…ወዘተ  ንበዓላትን መደረታትን ድግስን ጎስጓስን ናይቲ ስርዓት የዘካኽርዎም። ሙዓመር ቀዛፊ ኣብ ርእሲ እቲ ኣብ ልዕሊ ሊብያውያን ዝፈጸሞ ሰብኣዊ ገበናት፡ ዋጋ ኣርበዓ ኣመታት ናይ ስነ-ጥበቦም ሰሪቕዎም እዩ። ሎሚ፡ ነቲ ኣብ ዘመነ ቀዛፊ ዝፈረየ ስነ-ጥበባት ክርኢ፡ ከንብብ ወይ ክሰምዕ ዝደሊ ሊብያዊ እንተሃለወ ኣዝዩ ውሑድ እዩ ዝኸውን። እቶም ኣብ ዘመን መንግስቱ ዝፈረዩ ፖለቲካዊ መልእኽትታት ዝነበሮም ፊልምታት፡ መጻሕፍትን ናይ ኪነት ጥበባትን ሎሚ ኣበይ ኣለዉ? ምስኦም ድማ እቲ ክሉ ንዕኦም ንምፍራይ ዝወጸ ገንዘብን ጽዓትን ሓንጎል ኣፍረይቱን ክሳራ ናይቲ  ሃገርን ህዝብን ’ዮም።

በቲ ካልእ፡ ክሎም እቶም ኣብ ግዜ ሰውራ ዝፈረዩ፡ ንቃልሲ ህዝብና ዝገልጹን ንጉዕዞ ቃልስና ድርኺት ዝህቡን ዝነበሩ ካብ ናይ ስልጣን ፖለቲካታት ናጻ ስለዝነበሩ ኣይሞቱን ‘ዮም። ናጽነት ኤርትራ ኣብ ምምጻእ፡ ተራ ናይቶም ቃልሲ ዝኣመቱን ዘሳሰኑን ቀዳሞት ይኹኑ እቶም ኣሰሮም ተኸቲሎም ሞቶረ ሰውራ ዝኾኑ ስነ-ጥበባውያን ኣዝዩ ዓቢ ኔሩ። ታሪኽና ሰኒዶም ክበሃል ይከኣል። ስነ-ጥበባት ብዓይነቶምን ሕብሮምን ብዙሓት እዮም። ክሳብ ሕጂ ስነ-ጥበብና ሙዚቃኛታትን ደረፍትን ደረስቲ ደርፍታትን እዮም ብሒቶሞ። ካልእ ዓይነት ስነ-ጥበባት (genres) ብዝተፈላለየ ምኽንያታት ጉሉሕ ህላዌ የብሎምን። ስለ’ዚ፡ ስነ-ጥበባውያን ክብል ከለኹ ብዝያዳ ንደረፍትን ደረስቲ ደርፍታትን ሙዙቃኛታትን ‘የ ዝጠቅስ ዘለኹ። ሓደ ካብዞም ደረፍቲ እዚኦም ወዲ ትካቦ እዩ።

ወዲ ትካቦ ነቲ ስርዓት ምርሕራሑ ቀዳማይ ኣይኮነን። ቅድምኡ ንስርዓት ህግድፍ ብዙሓት ስነ-ጥበባውያን ራሕሪሖሞ እዮም። ኤርትራ ካብቲ ዝርካቡ ዓቅማ ዘፍረየቶም ሙዚቃኛታት፡ደረፍቲ፡ ጸሓፍቲ፡ ሰኣልትን ቀባእትን ከምኡ ‘ውን ስፖርተኛታትን ንካልኦት ኣረኪባ እያ። ንወዲ ትካቦ ቀዳማይን ኣብነታውን ዝገብሮ እምበኣር፡ ነቲ ስርዓት ምጥንጣኑ ዘይኮነስ፡ ትብዓት ገይሩ፡ ብልክዕ ንምንታይ ‘ዩ ነዚ ስጉምቲ’ዚ ዝወስዶ ዘሎ ብምግላጹ እዩ። በቲ ዝፍለጠሉ ምልከት ቋንቁኡን ስነጥበባዊ ተውህቦን ጽቡቅ ጌሩ ገሊጽዎ ‘ዩ። ብጣዕሚ ዝምስገን እዩ። ህዝብን ኣፍቀርቱን ከምኡ ‘ውን ስነ-ጥበባውያን መሳትኡን ክንተሓባበሮ ይግባእ። ወዲ ትካቦ ብማዕዶ እየ ዝፈልጦ፡ ብፍርያት ስርሑ። ንህዝቡን ሃገሩን ግቡኡ ዝፈጸመ እዩ። ነዚ ሰብ እዚ ከቆናጽቡ ዝደናደኑ፡ እቶም ትማሊ ዝሓልብዎ ዝነበሩ ጥራይ እዮም ክኾኑ ዝኽእሉ- እቶም ትማሊ ንደርፉ ከም መጀመሪ ኣኼባታቶም ዝጥቀሙላ ዝነበሩ። ”ጽምብላሊዕ” ብምንታይ ይትክእዋ ይኾኑ፧ ብዝኾነ፡ እዞም ሰባት’ዚኦ፡ ሕልናዊ ኮምፓስ ዝጎደሎምን ብጸቅጢ ምድፍፋእ ጭርሖታትን ኣምባጋሮን “ሰሓብ” ዝብሉ እዮም። ዜግነታዊ ሓላፍነት ዘይስመዖም፡ ብሓንጎልን ቋንቋን ካልኦት ደንበርበር እናበሉ ዝነብሩ እዮም። መውቀፍ የብሎምን። ጽባሕ ስርዓት ህግድፍ ምስ ተደርመሰ፡ ቀዳሞት ወገዝቲ ህግድፍ ክኾኑ’ዮም። እቲ ጽቡቅ ነገር ሎሚ ድምጾም ካብ ቁጽሮም እናዓበየ ይመጽእ ምህላዉ እዩ።

ኣብ መወዳእታ፡ እታ ሓንቲ ህግድፋውያን ነቶም ኣብ ወጻኢ ዝነብሩ ስነ-ጥበባውያን ዝቆጻጸረላ ዘሎ ሜላ፡ ንሂወት ናይቲ ኣብ ስደት ዝነብር ህዝብና ብምምላኹ እዩ። “ኣከለን ኣከለን ክሒዶም እዮም ከይተጻውትዎም” ኣንዳበለ ነዞም ብልቦም ነቲ ስርዓት ዝጸልኡን ንናይ ህዝቦም ራህዋ ግዲኦም ክጻወቱ ዝኽእሉ ስነጥበባውያን ባይታ የስእኖም ኣሎ። ናጻ ዝኾነ (booking and promoting) ክገብረሎም ዝኽእል ኤጀንሲ ከቁሙ ኣለዎም። በዓላትን ውራያትን ህዝብና ካብ ኢድ ህግድፍ ክምንዝዕዎ ኣለዎም። ናጻ ዝኾነ መድርኽ ወይ venue እንተ ዝፍጠር፡ ርግጸኛ እየ ፈተውቶም ንታህዲዳት ህግድፍ ፈሪሖም ገዛውቶም ኣይምሓደሩን። ነዚ ንሓልፎ ዘለና ዘሕዝን ግዜ እውን መሕጸርዎ።

ሰላምን ራህዋን ንህዝብና

ማሕሙድ ሳልሕ