ብሓይሊ ዝኣቱ ጽልኢ ብቐሊሉ ኣይወጽእን ‘ዩ

ስለዚ

ንፍቕሪ ደኣ ብሓይሊ ነጽንዓያ!

እዚ ጽሑፍ’ዚ እቲ ሓው ታደሰ ኪዳነ “ምምሕዳር ዞባታትን ምምቕራሕ ጸጋታትን ብመንጽር ጽገናዊ ለውጢ?” ኣብ ትሕቲ ዝብል ኣርእስቲ ኣብ ኣሰና ዘቕርቦ ዘሎ ጽሑፍ (ብወገነይ ከም መቐጸልታ ናይቲ “ኣውራጃዊ ፖለቲካን በሰላታቱን” ብዝብል ኣርእስቲ ኣቐዲሙ ኣብ 17 ክፋላት ኣቕሪቡዎ ዝነበረ ተኸታታሊ ጽሑፍ ገይረ ዝርእዮ) ዘበጋገሶ ኳ እንተኾነ፣ ብቐንዱ ነቲ ብትሒምሒም ዝዝረበሉ ከይተፈለጦ ንሕብረተሰብና በብቑሩብ ዘረሓሕቖ ዘሎ ወገናዊ ስምዒታት (ብሕልፊ ኣውራጃዊ ስምዒታት) ብምጥቕላል፣ ምስቲ ናይ ኤርትራውያን እዋናዊ ኣጀንዳ ለውጢ ብምትእስሳር ንምርኣዩ ዝዓለመ እዩ።

ነዚ ስምዒታት ‘ዚ፣ ቅድሚ ናይ ሓው ታደሰ ቀዳማይ ተኻታታሊ ጽሑፍ ኣብቲ “ኤርትራ መንግስቲ ይኹን ተቓዋሚ ዘይብላ ሃገር” ዝብል ኣርእስቲ፣ “ ወገናዊ ፖለቲካ የዋጽእ ዶ?” ብዝብል ንኡስ ኣርእስቲ ብሰፊሑ ዳህሲሰዮ፣ ብድሕሪኡ ‘ውን ኣብ ዝተፈላለዩ ህዝባዊ ሰሚናራት ብዝያዳ ድማ ኣብ ቴልኣቪቭ (እስራኤል) ኣልዒለዮ ስለዝነበርኩ፣ ሕጂ ብሕጽር ዝበለ መንገዲ እየ ክትንክፎ።

ኤርትራውያን ብዝያዳ ብሃይማኖትን ቋንቋን ብሄራትን ዝልለ ብዙሕነት ኣለና። ንሓዋሩ ከም ሃገር ውሕስነት መጻኢና ሓሊና ብስኒት ክነብር፣ ኣብዚ እዋን’ዚ ገጢሙና ንዘሎ ውልቀምልካዊ ምሕደራ ኣዕኒና፣ ልዕልና ሕጊ ዘለዎ፣ ማዕርነትን ፍትሕን ኩሎም ዜጋታት ሃገር ከነረጋግጽ እንተኾይና፣ ኣብ ብዙሕትነትና ዝተመስረተ ሓድነት ከነማዕብል ኣለና። እዚ ምርጫ ጥራይ ዘይኮነ ግዴታ ‘ውን እዩ። ንኤርትራዊ ብዙሕነት ከም መፈላለዪ ዘይኮነ ከም ጸጋን ጽባቐን ርኢኻ ነዚ ዝዓበየ ሃገራዊ ባህጊ’ዚ ንምጕንጻፍ ኣብ እተቋምተሉ፣ እዞም ዝተጠቕሱ ንጹር መለለዪ ዘለዎም ፍልልያት ዘይብሉ ክፋል ሕብረተሰብ ኤርትራ (ህዝቢ ከበሳ) ነቲ ሰብ-ሰርሖ ምምሕዳራዊ ምክፍፋላቱ ባህርያዊ ፍልልይ ዘምስሉ፣ ብሓይሊ ጽልኢ ዝዕድሙ ኣገላልጻታት ክወሃቦ ኸሎ፣ ነቲ ኣብ ብዙሕነት ዝተመስረተ ሓድነት መላእ ህዝቢ ናይ ምምጻእ ጻዕሪ ዘዐንቅፍ ወይ ዘካብድ ተርእዮ ብምዃኑ ብኣግኡ ኣቓልቦ ክወሃቦ ዝግባእ ጉዳይ እዩ።

ቅድሚ ዝኣገረ ኣብ መንጎ ኣውራጃን ኣውራጃዊ ስምዒትን ዘሎ ርክብን ፍልልይን ምምልካቱ ጽቡቕ እዩ። ኣውራጃ፣ ኣብ ውሽጢ ሓደ ሃገር ዝርከብ ምምሕዳራዊ ኣከፋፍላ ናይ ሓደ ጅኦግራፊካዊ ኣከባቢ እዩ። ኣውራጃዊ ስምዒት ከኣ፣ ኣብ ረብሓ ናይ ሓደ ኣውራጃ ዘተኩር ዝንባለ እዩ። እቲ ናይ ረብሓ ሃቐነ ብዋጋ ካልኦት ኣውራጃታት ንሓደ ዝተፈለየ ኣውራጃ ክብ ንምባል ዝድለ ክኸውን ከሎ ድማ ጸቢብ ረብሓ ንምርግጋጽ ብዝገብሮ ኣተኵሮ ኣሉታዊ ትርጉም ይህልዎ።

ኣውራጃዊ ምትእስሳር ካብ ማሕበራዊ ምትእስሳር ሓሊፉ ፖለቲካዊ መስርሕ ናይ ሓደ ሃገር ንምጽላው ወይ ንምዕብላል ምስ ዝህቅን ተኣፋፊ ሳዕቤናት ኣለዎ። ልክዕ ከምቲ ሓደ ሃይማኖት፣ ብሄር፣ ቋንቋ፣ በቲ ካልእ ናይ ምዕብላል ስምዒት ክሓድሮ ኸሎ ዝርአ ተኣፋፍነት፣ ኣውራጃዊ ስምዒት ዝተሓወሶ ፖለቲካዊ ዕብለላ ‘ውን ኣብ ኣባላት ካልኦት ኣውራጃታት ስግኣት ወይ ዘይውሑስነት (Insecurity) ፈጢሩ ምትፍናን ከምጽእ ብኡ ኣቢሉ ድማ ናብ ግጭት ክምዕብል ስለዝኽእል፣ ብመንጽር ‘ቲ ኣብ ብዙሕነት ዝተሰረተ ሓድነት ንምምርግጋጽ ክካየድ ዘለዎ መስርሕ ሃገራዊ ህንጸት ኣሉታዊ ሳዕቤን ኣለዎ።

እቲ ኣውራጃዊ ስግኣት ተሰሚዑዎ ሸቐልቀል ብምባል ስለ ኣውራጅኡ ክከላኸል ወይ ከጥቅዕ ኣብ ናይ ምትሕልላው ኩነት ዝጽመድ ኣካል ኣተሓሳስባኡ ኣብ ኣውራጃዊ ሳንዱቕ ተዓብዒቡ ናብ ሃገራዊ ደረጃ ክብ ከይበለ ወይ ከይሰፍሐ እዩ ዝተርፍ። እዚ ኣረኣእያ’ዚ ድማ ቅድሚ ኹሉ ንወናኒ ናይቲ ኣተሓሳስባ እዩ ዝጎድእ። ፍርሒ ወይ ዘይምትእምማን ሓዲሩካ ንኻልኦት ክትንጽል ተበግሶ ክትወስድ ከለኻ ንርእስኻ ትንጸል ኣለኻ ማለት እዩ። ረብሓኻ ድማ ብመጠን ጽበት ኣተሓሳስባኻ ንእሽቶ እዩ ዝኸውን።

በንጻሩ እቲ ብዓብላልነት ዝውቀስ ወገን፣ ዓብላሊ ስምዒት፣ ንገዛእ ርእሱ ካብቲ ብኣንጻሩ ዘሎ ስምዒት ግዳይነት (Victim Mentality) ዝኸፍአ ሞራላዊ ውድቀት ምዃኑ ብምዝንጋዕ፣ እቲ ኣብ ዓብላልነት ዘሎ ስብእነታዊ ቃና ባህታ ፈጢሩሉ፣ ኣጕል ትምክሕቲ ወሲኹ ኣብቲ ተዋስኦ መመሊሱ ዝጥሕል እንተደኣ ኮይኑ ንገዛእ ርእሱ ኣብ ታኼላ ድሕረት ከምዘሎ እዩ ዘርኢ። ዓብላልነት ነባሪ ስለዘይኮነ ግዳይ ዕሽሽነቱ ‘ውን ክኸውን ከምዝኽእል ክንዝግዕ ኣይግባእን።

እዞም ክልተ ተተፋነንቲ ስምዒታት፣ ማለት፣ ኣውራጃዊ ስምዒት ኣለዓዒልካ “ካብ ዕብለላ ክወጽእ ይቃለስ ኣለኹ” እናበልካ (ፈሊጥካ ወይ ከይተፈለጠካ) ንርእስኻ ናብ ዕብለላ ምምራሕ ኮነ፣ በንጻሩ ካብ ስግኣት ተበጊስካ ብኣውራጃዊ ኣተሓሳስባ ዕብለላ ንምክልኻል ክትብል ናይ ገዛእ ርእስኻ ኣውራጃዊ ቀጽሪ ከተደልድል ምሕላን፣ ነቲ ምትፍናን መሊሶም ነዳዲ ዝውስኹሉ መዕነውቲ ስጉምታት ብምዃኖም ከነወግዶም ይግባእ።

ስለዚ በንጻር’ዚ ምትፍናንን ሕነኣዊ መንፈስን ዘሐይል ዝንባለ፣ ኣብ ልዕልና ሕጊ፣ ፍትሕን ማዕርነትን ዝሕመረቶም ፖለቲካዊ መትከላት ዘተኮረ ሃገራዊ ራእይ ንምምዕባል ክጸዓር ኣለዎ። ኣብ ክንዲ ኣብ ሻራዊ ኣብ መትከላዊ መርገጺታት ክንኣምን ኣለና። ዕብለላ፣ ማዕርነት ብምርግጋጽ እምበር ብቕዳሕ ዕብለላ ኣይፍታሕን እዩ። ማዕርነት ንምርግጋጽ ከኣ ሕግን ፍትሕን ምንጋስ እዩ ዘድሊ።

ኣብዚ መዳይ’ዚ ዝተኻየደ ጭቡጥ መጽናዕቲ ‘ኳ እንተዘየለ፣ ክሳብ’ዚ ቀረባ ዓመታት ኣሉታዊ ቓና ዘለዎ ኣውራጃዊ ስምዒታት ኣብ ሕብረተሰብና ሱር ኣይሰደደን ክብሃል ይከኣል። ሎሚ ሎሚ ግን ብፍላይ ኣብ ስደት በጨቕታቱ ርኡይ እናኾነ፣ ዓውታ እናወሰኸ፣ ይመጽእ ኣሎ።

ኣብ ያታዊ ሕብረተሰብ ኤርትራ፣ ዓድኻን ወዲ ዓድኻን ምፍታው ልሙድ ‘ኳ እንተኾነ ብኣሉታ ዝግለጽ፣ ወይ ነቲ ኻልእ ኣውራጃ ኣብ ምጥርጣርን ዘይምትእምማንን ዘውድቕ ኣውራጃዊ ስምዒት ኣይነበረን። ብኣበዋት፣ ዓድን መበቆልን ሓዱሽ ገጽ ምሕታት ልሙድ እዩ ነይሩ። መልስኻ ኣሰር ኣፋትል ዝምድና እንተረኸቡሉ፣ መሊሶም ይስዕሙኻ፣ እንተዘየለ “መዋስብትና እንዲኹም” ኢሎም የቀራርቡዎ፣ ካብኡ እንተሓለፈ፣ “መሳድድትና እንዲኹም” ኢሎም የዛንዩኻ። እምበር፣ ካብ ካልእ ኣውራጃ ዝመጽአ ሰብ ተቐቲሉ ሓዲሩ ዝብል ዘረባ ሰሚዕና ኣይንፈልጥን። ሕብረተሰብና፣ ኣሽንባይ ዶ ካብ ኣውራጃታት ኤርትራ ካብ ስግር ዶብ ንዝመጹ ኣጋይሽ ዘእንግድ፣ ገበላኡ ለጊሱ ልቡ ኣውዲቑ ዝሓድር ኣማንን ልዙብን ሕብረተሰብ እዩ ዝነበረ።

ብድሕሪ’ዚ ዝተዛነየ ኣውንታዊ ኣተሓሳስባ ሕብረተሰብና፣ ብፍላይ ካብ ዘበነ ሓርነታዊ ቃልሲ ክሳብ’ዚ ዘለናዮ እዋን ግን ክልተ ጥሩፋት ዝንባለታት እናጎልሑ ክመጽኡ ይረኣዩ ኣለዉ። እቲ ንባዕላዊ ፍርሒ መራሕቲ ኣብቲ ሽዑ ፋሽን ዝነበረ ማሕበርነታዊ ፍልስፍና ዘዕቆበ ገድሊ መበቆል ዓዲ ምጥቃስ ከም ነውሪ ክሳብ ምርኣይ ደረጃ ክበጽሕ ከሎ፣ ኣብዚ እዋን ‘ዚ ኸኣ፣ “ብኣውራጃ ፖለቲካዊ ውደባ ምክያድ እንታይ ነውሪ ኣለዎ” ናብ ምባል ገጹ ዘምርሐ ኣተሓሳስባታት ከቀላቐል ይርአ ‘ሎ።

ዋላ ድሕሪ’ዚ ኹሉ ፈተነታት ‘ዚ፣ ኣብዚ እዋን’ዚ ኣብ ዝሰፍሐ ክፋል ሕብረተሰብ ኤርትራ እቲ ኣሉታዊ ኣውራጃዊ ስምዒት ኣሎ ክብሃል ዝከኣል ኣይኮነን። ዝበዝሐ ህዝቢ፣ እዚ ሻራዊ ጎደና’ዚ ናብ ጥፍኣት ዝመርሕ መንገዲ ምዃኑ ይርዳእ እዩ። እንተኾነ፣ ኣብ ኩሎም ወገናት ዘለዉ ሒደት ጥሩፍ ኣውራጃዊ ኣተሓሳስባ ዘለዎም ውልቀሰባት ዘናፍሱዎም ክዉናትን ዘይክዉናትን ወረታት በብቑሩብ ኣብ ህዝቢ ከም ክልሸታት (stereotypes) እናሰረጹ ኽኸዱን፣ ምንጪ ምትፍናን ክኾኑ ስለዝኽእሉን ብኣግኡ ክመሓዉ፣ ዓዲ፣ ኣውራጃ፣ ሃገር ከምቲ ኣብ ያታዊ ሕብረተሰብና ዝነበረ እቲ ንቡር ኣውንታዊ ሚዛኑ ክሕሉ ኣለዎ።

ኣሉታዊ ኣውራጃዊ ኣተሓሳስባ፣ ኣብ መትከላት ዝተመስረተ ርትዓዊ መጎተ ዕሽሽ ኢሉ ብባዕላዊ ስምዒት ዝተዋሕጠ ስለዝኸውን ጸገሙ ከዊሉ ነብሱ እናጸባበቐ፣ በንጻሩ ንኻልኦት ናይ ምክፋእ ኣመል ዘማዕብል ዝንባለ ስለዘለዎ  ክእረም ኣለዎ። ኣብቲ ናይ ምእራም ጻዕሪ እቲ ዝቐለለን ዝቐንዐን ኣገባብ፣ ካብ ነብስኻን ካብ ኣውራጃኻን ምጅማር እዩ። ከምዚ ዝኣመሰለ ተበግሶ ምጥርጣርን ምትፍናንን ኣፍኵሱ፣ እቲ ኻልእ ወገን ‘ውን ተመሳሳሊ ስጉምቲ ክወስድ ዘተባብዕ ኣውንታዊ ወስታ ብምዃኑ ክድፍኣሉ የድሊ። ሰብ ገገዝኡ እንተጽርዩ፣ ዝጸረየ ኣከባቢ እዩ ዘፍሪ። ኣብ መወዳእታ ኸኣ ዝጠዓየት ሃገር ትርከብ። በንጻሩ ሚዛን ኣጥፊእካ ናብ ካልኦት ኢድካ ዊጥ ምባል እንተተዘውቲሩ፣ ምጕትካ ሓቅነት ይሃልዎ ኣይሃልዎ ብዘየገድስ ዊጥታ እዩ ዝምለሰካ፣ ከከም ኩነታቱ ዊጥ ዊጥ ናብ ምውጥዋጥ ምምዕባሉ ኸኣ ኣይተርፍን።

ኣብዚ እዋን’ዚ፣ ብወረ ፍሑዅ ክብል ጸኒሑ ታተ ክብል ዝጋደል ዘሎ ዘይጽኑዕን ዘይሃናጽን ኣበሃህላ ንኣብነት፣ ንፖለቲካዊ መርገጺ ብኣውራጃዊ ካርታ ምርኣዩ እዩ። ኣሐፍሽ ኣቢልካ ሓማሴን ደጋፊ መንግስቲ፣ ኣከለጉዛይ ተቓዋሚ፣ ሰራየ ድማ ላንጋ ላንጋ ክብሃል ይስማዕ። ካብኡ ሓሊፉ ከከም በሃሊኡ፣ በቲ ክብ ኢልና ዝጠቐስናዮ ንነብስኻ ወይ ኣውራጃኻ ኣጸባቢቕካ ንኻልእ ናይ ምክፋእ ቃናታት ‘ውን ይውሰኾ። ኣብ ባይታ ክርአ ኸሎ ግን እዚ ኣበሃህላ’ዚ መሰረት ዘለዎ ኣይኮነን።

ኣብዚ ዝሓለፈ ሒደት ዓመታት ኩሉ ሰብ ዝተዓዘቦም ብምልካዊ ስርዓት ኢሳይያስ ዝተወደቡ ንመጠን ደገፍ ናይቲ ስርዓት ኣብ ወጻኢ ሃገር ብሓፈሻዊ መንገዲ ክልክዑ ዝኽእሉ ክልተ ኣጋጣሚታት፣ ኣብ ኣመሪካ ኣብ ወርሒ መስከረም 2011 ኢሳይያስ ኣብ ኒውዮርክ ዘካየዶ ኣኼባ ደገፍቱ፣ ከምኡ ውን ኣብዚ ዓመት’ዚ ኣብ ኤውሮጳ ከተማ ቦለኛ ዝተኻየደ መበል 40 ዓመት ፈስቲቫል ቦለኛ ህግደፍ ከም ኣብነት እንተተመልከትና፣ ኣብቲ ናይ ኣመሪካ ኣኼባ፣ ‘ሎሚ ዘይከተተ’ እናተባህሉ ተጎስጕሶም ዝተሳተፉ ካብ ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካን ካናዳን ናብ ኒውዮርክ ዝገሹ ደገፍቲ ካብ 3-5 ሽሕ ዝበጽሑ እዮም። እቶም ኣኼበኛታት ረሾኦም ብዘየገድስ ካብዘን ሰለስቲን ኣውራጃታት ከምዝነበሩ ርግጸኛ እየ። ኣብ ኣመሪካን ካናዳን ብውሑዱ 150 ሽሕ ኤርትራዊ እንተደኣ ሃልዩ፣ 50 ሽሕ ደቂ ኣውራጃ ሓማሴን እንተደኣ ኮይኖም፣ ዋላ እቶም ኣብቲ ኣኼባ ዝተሳተፉ 3 ሽሕ ካብ ሓማሴን ነይሮም ኢልና እንተገሚትና፣ እቶም 3 ሽሕ ከም ወከልቲ ናይቲ 50 ሽሕ ህዝቢ ተቖጺሮም ‘ኣብ ኣመሪካ ዝነበር ህዝቢ ሓማሴን ደጋፊ ስርዓት ህግደፍ እዩ’ ከብሉዎ ኣይክእሉን እዮም። ናይቲ ኣብ ኤውሮጳ፣ ቦለኛ ዝተኻየደ ኣብ ሳልስቲ 2 ሽሕ ደገፍቲ ዝተሳተፉዎ ፈስቲቫል ‘ውን ከምኡ። ዝዓበየ መልእኽቲ ናይዚ ተርእዮ ‘ዚ ብዝሒ ደገፍቲ ናይቲ ስርዓት እናኣንቆልቆለ ይኸይድ ምህላዉ ካብ ምዃን ሓሊፉ መለክዒ ኣውራጃዊ ፖለቲካዊ መርገጺ ክኸውን ኣይክእልን።

በንጻሩ፣ ኣብ ኣመሪካ፣ ኣብ ዋሺንግተን ዲሲ ብ 2013 ዝተኻየደ ዋሃ ተባሂሉ ዝተዋህለለ ካብ 1000 ክሳብ 1500 ዝበጽሕ፣ ሎሚ ዘበን ‘ውን ኣብ ቦለኛ ኣብ ዝተኻየደ ካብቲ ናይ ኣመሪካ ኣዝዩ ዝተሓተ ቁጽሪ ዝነበሮ ተመሳሳሊ ጸረ ህግደፍ ሰላማዊ ሰልፍታት ተቓወምቲ፣ ዝበዝሑ ተሳተፍቱ ኣከለጉዛይ ነይሮም ዝብሃል እንተኾይኑ ‘ውን ካብ 50 ሽሕ ደቂ ኣከለጉዛይ 600 ዘይበጽሑ ውልቀሰባት ስለዝተሳተፉዎ፣ ኣከለጉዛይ ተቓወምቲ ስርዓት ኢሳይያስ እዮም ዘብሎም ኣይኮነን።

እዚ ክልቲኡ ክዉንነታት፣ ዝበዝሐ ህዝቢ ኤርትራ ደላዪ ለውጢ ክንሱ፣ ነቲ ስርዓት ብንጥፈት ዝድግፉዎ ኮነ ብንጥፈት ዝቃወሙዎ ውሑዳን ምዃኖም እዩ ዘመልክት፣ እምበር ንሓደ ወገን ዘነይት ወይ ንሓደ ወገን ዘወንጅል ጭብጢ ኣየቕርበልናን እዩ።

ኣብዚ ክስሓት ዘይብሉ፣ ብፖለቲካዊ መትከላት ዘይኮነ ምስ ህግደፍ ብዘለዎም ውልቃዊ ረብሓዊ ዝምድናታት ዝተኣሳሰሩ ውሑዳት ደገፍቲ ናይቲ ስርዓት፣ ነቲ ዘሻቕሎም መመሊሱ እናተቆርመመ ዝውዳእ ዘሎ ዋሕዲ ደገፍቲ መዳምቕቲ ዝኾኖም ቁጽሪ ንኽድርቡሉ፣ እቲ ስርዓት ናይ ወገኖም ምዃኑ ‘ሞ ነቲ ወገኖም ይከላኸሉሉ ምህላዎም ከምስሉ ብዓውታ ናይ ካርታ ጸወታ ወሲኾም ዝዋስኡ፣ ሳዕቤን ዕሽነቶም ዘይስቆሮም ደናቍር ምህላዎም እዩ። ኣብ ደምበ ተቓውሞ ‘ውን፣ ብፍላይ ኣብዚ መንእሰያት ናብ ተቓውሞ ዝተቓላቐሉሉ እዋናት፣ ነዞም በጻብዕቲ ዝቝጸሩ ባእታታት ከም ወከልቲ ናይ ሓደ ኣውራጃ ወሲድካ ህልኻዊ ግብረ-መልሲ ብምዝውታር ንስኻ ዝያዳ እሙን ተቓዋሚ ካልኦት ግን ኣይግድን ኣምሲልካ ነቲ ምንቅስቓስ ክትብሕቶ ወይ ከተጽብቦ ናይ ምፍታን ዘይብሱል ወገናዊ ምንቅስቓስ ክርአ ጸኒሑ እዩ። እዞም ክልተ ውሑዳን ጥሩፋት እምብኣር ወከልቲ ናይቲ ዝበዝሐ ህዝቢ ክይኖም ነቲ ዝበዝሐ ህዝቢ ቫይረስ ምፍልላይ ክዘርኡሉ ክፍቀደሎም የብሉን። ካብዚ ኣልዒልናዮ ዘለና ሰለስተ ኣውራጃታት፣ ደገፍቲ ኣለዉ፣ ተቓወምቲ ኣለው፣ ስቕታ ዝመረጹ ብዙሓት ከኣ ኣለዉ። ስለዚ ኣሐፍሽ ኣቢልካ (Generalize ጌርካ) ብኣውራጃ ምክሳስ ኣሉታዊ ሳዕቤን ስለዘለዎ ክንጥንቀቐሉ ይግባእ።

እቲ ጸገም እምብኣር ነዞም ሓቅነቶም ብመጽናዕቲ ዘይተረጋገጸ ኣውራጃዊ ክልሸታት (stereotypes) ከም ቅቡላት ወሲድካ ኣብ ልዕሊኦም ክልሰሓሳብ ምምስራት እዩ።

እዚ ሓው ታደሰ ኣብቲ ቀዳማይ ኮነ ኣብዚ ካልኣይ ጽሑፋቱ ምስ ኣውራጃዊ ኩነታት ኣተኣሳሲሩ ኣልዒሉዎ ዘሎ ፖለቲካውን ቁጠባውን ምጕታት እምብኣር ኣብዚ ብጽፈትን ጥንቃቐን ዘይተጸንዐ ኣበሃህላታት ዝተመርኮሰ ከይከውን ትዕዝብቲ ዝጠልብ እዩ።

ንኣብነት ነዚ ኣብዚ ዳሕረዋይ ተኸታተሊ ጽሑፉ “ምምሕዳር ዞባታትን ምምቕራሕ ጸጋታት ሃገርናን ብመንጽር ጽገናዊ ለውጢ?” ኣብቲ ቀዳማይ ተኸታታሊ ጽሑፉ፣ “ኣውራጃዊ ፖለቲካን በሰላታቱን”…”ህዝባዊ ግምባር ብደቂ ከበሳ ዝተዓብለለ፣ ካብኡ ናብኡ ድማ ንተወለድቲ ዝተወሰነ ከባቢ ናብ ሓላፍነት ዝሓሪ ውድብ እዩ ነይሩ” ኢሉ ንዝጸሓፎ ብምዝካር…ኣብ ቀዳማይ ክፋል ናይዚ ሕጂ ዘቕርቦ ተኸታታሊ ዓንቀጽ፣ “እቶም ኣብ ህዝባዊ ግምባር ንንጹሃት ሃገራውያን እናቐንጸሉ ነቲ ፖለቲካዊ ስልጣን ብሒቶም ዝኣተዉ ውልቀሰባት (ተወለድቲ ናይቲ ሰሜን ካብ ኣስመራ ዝርከብ ከባቢታት ሓማሴንን፣ ሕርጊጎ ዝማእከሉ ከባቢታት ባጽዕን) ብጉልባብ ምምሕዳራዊ ቅርጺ፣ ነቲ ካልእ ማዕሪኦም ደቁ ዝኸፈለ ህዝቢ ኣጓንዮም ንቀንዲ ቁጠባ ኤርትራ ከመቓርሑዎ ኢና ተዓዚብና”… ይብል።

እዚ ርእይቶ እዚ ጭቡጥን ዝተጸንዐን መሰረት ዘይብሉ ባዕላዊ መደምደምታ እዩ ዝብል መረዳእታ ኣለኒ። ናብዚ ገምጋም ‘ዚ ንዘብጽሓኒ መርትዖ ቅድሚ ምትንታነይ ግን፣ ነቲ ህግደፍ ድሕሪ ናጽነት ዘተኣታተዎ ኣወዳድባ ዞባታት ብዝምልከት ከከም ኩርናዕ ኣበጋግሳ ናይቲ ምጕት ዝተፈላለዩ ባዕላዊ ክልሰሓሳባዊ ትንታኔታት ከምዘለዉ ክጠቅስ እደሊ።

1ይ – እቲ እዚ ስርዓት ‘ዚ ንልዕልና ናይ ሓደ ኣከባቢ ወይ ኣውራጃ ዘቐድም እዩ ዝብል መረዳእታ ዘለዎ ካብ ኣውራጃዊ ኩርናዕ ዝብገስ ክልሰሓሳብ፣ ነቲ ናይ ህግደፍ ዞባዊ ምክፍፋል፣ ፖለቲካውን ቁጠባውን ዕብለላ ናይ ሓደ ኣከባቢ ወይ ኣውራጃ ንምርግጋጽ (ካልኦት ንምዕምጻጽ) ዝተኣታተወ ሜላ ገይሩ ይገልጽ። እዚ ብሓው ታደሰ ዝቐረበ ዝርዝራት ከም ሓደ ኣብነት ናይ ከምዚ ዝኣመሰለ ኣገላልጻ ክውሰድ ይከኣል።

2ይ – እቲ እዚ ስርዓት’ዚ ብሓደ ብሄር/ሃይማኖት (ትግርኛ/ክርስትያን) ዝዕብለል እዩ ዝብል መረዳእታ ዘለዎ ካብ ብሄራውን ሃይማኖታውን ኩርናዕ ዝብገስ ክልሰሓሳብ፣ ነቲ “እሙን ናይቲ ስርዓት ዝኾነ ብሄረ ትግርኛ፣ ኣብ ኩለን ዞባታት ከምዝህሉ ብምግባር፣ ንኻልኦት ብሄራት ንምቍጽጻር ዝዓለመ ፖለቲካዊ ስልቲ ከምዝኾነ ዝገልጽ ኣበሃህላ ‘ውን ኣሎ።

3ይ – እቲ ሳልሳይ ክልሰሓሳብ ናይቲ ስርዓት ኮይኑ፣ እቲ ተክኒካዊ ክፋሉ (ማለት እቲ 6 ዞባታት ንምቛም ዝተወስደ ክራይተርያ) እንታይ ምዃኑ እምበር፣ ስለምንታይ ኣውራጃታት ፈሪሱ ብዞባታት ክትካእ ከምዝተመርጸ ሓፋሽ ዝሰምዖ ወግዓዊ ትንታነ ኣይተገብረሉን። ኣብቲ ብ1996 ምክፍፋል ዞባታት ዝተኣታተወሉ እዋን፣ ማይ ክዖ (Catchment Area) ቀንዲ ረቛሒ መከፋፈሊ ዞባታት ምንባሩ ተደጋጊሙ ክግልጽ ከሎ፣ እቲ ህዝቢ ከም ታሪኻዊ ምምሕዳራዊ ምክፍፋል ለሚዱዎ ዝጸንሐ ኣውራጃታት ፈሪሱ ብዞባታት ክትካእ ዝተድለየሉ ምኽንያት ኣውራጃዊ ወይ ወገናዊ ስምዒታት ንምህሳስ ተባሂሉ ከምዝተገብረ ብዘይወግዓዊ መንገዲ ጥራይ እዩ ተሰሚዑ።

(ክቡራት ኣንበብቲ፣ ዋላ’ኳ ሓሳባተይ ኣብ ሓደ ዓንቀጽ ክጥርንፎ ተሊመ እንተነበርኩ፣ ብሓደ ክፋል ከምዘይገላገል ድሮ ይፍለጠኒ ኣሎ ‘ሞ ንባብ ከይነውሓኩም ጽሑፈይ ንግዚኡ ኣብዚ ደው ከብል። ኣብቲ ካልኣይን ናይ መወዳእታን ክፋል፣ እዚ ናይ ሓው ታደሰ ይኹን እቶም ካልኦት ክልሰሓሳባዊ  መደምደምታታት ጽኑዕን ጭቡጥን መሰረት የብሎምን ዘበለኒ ምኽንያት፣ ብቐንዱ፣ ኣውራጃዊ ኣተሓሳስባ ሃገራዊ ዕላማታት ንምውቃዕ ኣብ ዝግበር ጻዕሪ ኮነ ስኒት ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ምዕቃብ ክህልዎ ንዝኽእል ኣሉታዊ ጽልዋ፣ ብምዝርዛር ክድምድም ክፍትን እየ። ሰላም የራኽበና)

ኣማኑኤል ኢያሱ

1 ሕዳር 2014