ብኣማኑኤል ሳህለ

ባህሊ ናይ ኩሉ ሕብረተሰብ ማተሪያላውን ማሕበራውን መንፈሳውን መንነት ዘንጸባርቕ ብምዃኑ፡ ዓድን ማይቤትን ሃገርን ከይተፈጥረ ኸሎ ዝነበረን፡ ኩሉ ግዜ ድማ ንወድሰብ ከም ጽላሎቱ ኾይኑ ዘሰንዮ ዝነበረን ዘሎን ተርእዮ እዩ። ባህሊ ዘይብሉ ሕብረተሰብ ኪህሉ ኣይክእልን። ባህሉ ዘጥፍእን ናይ ካልእ ዚልቃሕ ወይ ዚርዕም ሕብረተሰብ ግን ኣሎ።

ሃገር ክንብል ከሎና፥ ካብ ቀደም ሰብ ዝነበሮ ወይ ብሓደ ምኽንያት ወይ ኣጋጣሚ ካብ ብዙሕ ሸነኻት ሰባት እተኣኻኸቡሉ፡ ብማእከላዊ መንግስቲ ዚመሓደር፡ ሓባራዊ ቁጠባዊ ምትእስሳርን ሓባራዊ ረብሓን ዚጥርንፍ፡ ከምኡውን ሓባራዊ ወይ እተፈላለየ ባህሊ ዚኽተሉ ሰባት ዝሓዘ፡ ብዶባት እተደረተ ጀዮግራፍያውን ፖለቲካውን ክልል እዩ።

ባህሊ ብወራር ወይ ብምጽናት ህዝቢ ኪጠፍእ ወይ ኪሃስስ ይኽእል እዩ። እቲ ብጠንቂ ወራር ባህሉ ዘጥፍእ ሕብረተሰብ ግን ፈትዩ ኣይፈትዩ ናይቲ ወራሪ ባህሊ ኪወርስ ወይ ኪርዕም ባህርያዊ እዩ። ከመይሲ ሓደ ሕብረተሰብ ብዘይ ባህሊ ወይ መንነንት ኪቕጽል ዚኽእል ስለ ዘይኮነ። ናይ ባህሊ ምጽናት ኣብነት ንምሃብ፡ እቶም ናይ ኣመሪካ ብስም ቀያሕቲ ህንዲ (ረድ ኢንድያንስ) ዚፍለጡ ዝነበሩ ኣብ እተፈላለየ መዓስከራት ከም ዚቕመጡ እተገብሩ፡ ከምኡውን እቶም ኣብ ኦስትረልያ ከም ኣቦሪጂኒስ ዚፍለጡ ኣህዛብ ኪጥቀሱ ይኽእሉ።

ሓንቲ ሃገር እውን ብወገና፡ ብገለ ፖለቲካዊ ምኽንያታት ክትፍጠር ትኽእል እያ፡ ከምኡውን ምስ ካልእ ሃገር ብምጽምባርን ብወራርን ክትጠፍእ ትኽእል እያ። ኣብ ጥቓ ሩስያ ዝነበራ ብዙሓት ሃገራት ብግዜ ሶቪየት ሩስያ ጠፊአን ነይረንሲ ድሕሪ ምውዳቕ ሶቭየት ሩስያ ተቐልቂለን።  ብ 1795 እውን ፖላንድ ከም ሃገር መጠን ብጎረባብቲ ሃገራት ተመናጪታ ካብ ካርታ ዓለም ጠፊኣ ከም ዝነበረት ጸኒሓ ግን ናብቲ ንቡር ቅርጻን ክብረታን ከም እተመልሰት ኣብ ታሪኽ ተመዝጊቡ ኣሎ።

ቅድሚ ኤርትራ ምፍጣራ ናይቲ ኣብቲ ከባቢ ዝነብር ዝነበረ ህዝቢ ባህልን መንነትን ኣብ ድሩት ፊውዳላዊ ክልላት እተመስረተ እዩ ነይሩ። ኣብቲ ግዜቲ ሃገራውነት ዘይኮነስ ኣውራጃውነት ወይ ቀቢላውነት እዩ መለለዪ ህዝቢ ዝነበረ፡ ከመይሲ ኣብቲ ቦታ፡ ኤርትራ እትብሃል ኣብ ፍሉጥ ዶባትን ኣብ ሓባራዊ ቑጠባን ማእከላዊ ምሕደራን እተሰረተት ሃገር ኣይነበረትን። ነዚ ክዉንነትዚ ዝበጽሓቶስ ብግዜ መግዛእቲ ጣልያንን ብድሕረኡን እዩ።

ዘመናዊት ኤርትራ፥ ማለት እታ ባሕሪ ነጋሽ ወይ መረብ ምላሽ ተባሂላ እትጽዋዕ ዝነበረት ኤርትራ ዘይኮነትስ፡ እታ ፍሉጥን ሕጋውን ዶባት ዘለዋ ኤርትራ፡ ብ1891 ብግዜ ጣልያን እያ ተፈጢራ። ህዝቢ ናይታ ቅድሚ ጣልያን ዝነበረት ኤርትራ፡ ፍሉይ ሃገራዊ መንነትን ስምዒት ኤርትራውነትን ኣይነበሮን። ኣብ ዝኾነ ፊውዳላዊ ስርዓት፡ ናይ ሃገራውነት ስምዒት ከም ዘየልቦ ኣብ ታሪኽ ኣቲና ክንምርምር ንኽእል ኢና። ንኣብነት ዘመናዊት ኢጣልያ ብ1871 እያ ተፈጢራ፡ ቅድመኡ ግን ንዘመናት ኣብ ዓሰርተታት ዝኾና ፊውዳላዊ ግዝኣታት ተመቓቒላ እያ ትቕጽል ዝነበረት። ኣብቲ ግዜቲ እቲ ናይ ኢጣልያንነት ስምዒት ወይ መንነት ገና ኣይተፈጥረን። በዝን ክንድዝን ከኣዩ፡ ገለ ሰብ ተረካብ-ዘረባ፡ ብ 1871 ሃገር ጣልያን ደኣምበር፡ ህዝቢ ጣልያን ኣይተፈጥረን ዚብሉ። እዚ ብሂልዚ ነታ ብ 1891 እተደኮነት ኤርትራ እውን ይምልከት እዩ። ስምዒት ሃገራውነትን መንነትን ኤርትራስ ቀስ ኢሉ ዝዓበየ ክዉንነት ደኣምበር፡ ኤርትራ ምስ ተፈጥረት ብሓደ ግዜ ዱብ ኢሉ ዝመጸ ክዉንነት ኣይኮነን።

ንኤርትራዊ ሃገራዊ ስምዒትን መንነትን ብዚምልከት፡ ኣብቲ ቅድመ ጥልያን ዝነበረ ዘመናት፡ ኤርትራዊ መንነት ዳርጋ ኣይነበረን ኪብሃል ይከኣል። ንሓደ ኣብቲ ቦታ ዝነብር ዝነበረ ሰብ እንታይ እዩ ዜግነትካ ኢልካ እንተ ትሓቶ ኔርካ እውን፡ ካብ ስም ዓዱ ምርቋሕን ወዲ ከበሳ እንተ ኾይኑ ድማ ሓበሻ እየ ካብ ምባልን ሓሊፉ ካልእ ሓበሬታ ኪህብ ዚኸአል ኣይነበረን። ከም ሓቂ ግን፥ ነታ ዜግነት እትብል ቃል እውን ዝፈልጣ ዝነበረ ኣይመስለንን።

እቲ ባህልን ልምድን ግን ብኣውራጃውን ቀቢላውን ደረጃታት ኣብ በቦታኡ ነይሩ እዩ። ጣልያን ንኤርትራ ዶባታ ኣቕኒዑን ኣረጋጊጹን ኪገዝኣ ምስ ጀመረ፡ እቲ ኤርትራዊ መንነት ኣብቲ ህዝቢ ቀስ እናበለ እዩ ኪሰርጽ ዝጀመረ፡ ግን ኣዚዩ ድኹም እዩ ነይሩ። ኣብ ግዜ ወትሃደራዊ ምምሕዳር እንግሊዝ ግን፡ እቲ ኤርትራዊ ስምዒትን መንነትን ካብቲ ዝነበሮ ኣዚዩ ልዒሉ ነይሩ ኪብሃል ይከኣል። ኣብዚ ድማ እቲ ናይ ምዕራባውያን ፖለቲካዊ ጽልዋታትን ደሞክራስያዊ ኣምራትን ዓቢ ኣስተዋጽኦ ከም ዝነበሮ ክንርስዕ ኣይግባእን።

ኣብ ግዜ መግዛእቲ ሃጸያዊትን ጸኒሑ ድማ ደርጋዊትን ኢትዮጵያ ግን እቲ ኤርትራዊ መንነት ዳርጋ ኣብ ጥርዙ በጺሑ ነይሩ ኪብሃል ይከኣል። ጸቕጥን ጭቆናን ኣብ ኩሉ ሕብረተሰብ ናይ ሓርነትን መንነትን መንፈስ ከም ዘለዓዕል ኣብ ታሪኻት ክንርእዮ አንኸአል ሓቂ እዩ። ኤርትራዊ መንነትን ሃገራዊ ስምዒትን ምሉእ ብምሉእ ኣብ ጥርዙ ኪበጽሕ ዝኸኣለ ግን ኣብ ግዜ ሓርነታዊ ብረታዊ ቃልስን ኣብተን ድሕሪ ናጽነት ዝቐጸላ ገለ ዓመታትን ጥራይ እዩ።

ግንከ ብትሽዓተ ብሄራት ዝቖመት ኤርትራ ሓባራዊ ኤርትራዊ ስምዒት ይሃልዋ እምበር፡ ሓባራዊ ባህሊ ኪህሉዋ ይኽእልዶ? ምናልባት ጌና ኤርትራ ክትምስረት ከላ ኣይነበረን ይኸውን፡ ጸኒሑ ግን ብናይ ሓባር ምዕባለን ንግድን ትምህርትን ከምኡውን ኣንጻር ጭቆና ብዝቐንዐ መንፈስን፡ ብማእከላዊ ምሕደራን፡ ካብ ኩሉ ዝዓበየ ግን ብናይ ሜዳ ተመክሮን ናይ ሳዋ ናይ መንእሰያት ምትእኽኻብን ምሉእ እኳ እንተ ዘይኮነ ብሓፈሻ ግን ኪልለ ዚኽእል ሓፈሻዊ ኤርትራዊ ባህሊ ተፈጢሩ እዩ።

ድሕሪ ናጽነት፡ እቲ ርሱን ኤርትራዊ ስምዒት ኪቃጸል ምስ ጸንሐ፡ ኤርትራውነት ምስ ህግደፋውነት ከም ሓደ ኣምር ኮይኑ ኪረአ ጀመረ። ኣብ ልዕልዚ፡ ሳዋ ዝመንቀሊኡ ፍረ ዘይብሉ ናይ መንእሰያት ምንክርታት ቀጸለ፡ በዝን ክንድዝን ድማ እቲ ኣብቲ መንእሰይ ጕሂሩ ዝነበረን ኣብ ዓበይቲ ድማ ተስፋ ኣንቢሩ ዝነበረን ሓያል ኤርትራዊ ስምዒትን ብሩህ ራእይን እናቐሃመን እናሃሰሰን ከይዱ።  ቀደም ብስነምግባሩን፡ ሓቦኡን ጅግንነቱን ቅኑዕነቱን ዚፍለጥ ዝነበረ ምሽክንክን ዘይኣመሉ ኤርትራዊ፡ ካብ ሃገሩ ተሰዲዱ ምሽክንክን ክብልን፡ ከይፈተወ ክሕሱን፡ ንሃገሩ ከይጥረዝ ኪጃጁን፡ ንዘየርብሖ ግን ግዜኣዊ ዕግበት ንዚህቦ ፕሮፓጋንዳን ሕልምን ኪግዛእን ኪዕሰብን ጀሚሩ።

ካብዚ ብዝነቐለ ብርቱዕ ናይ መንነት ቅልውላው ይኹን ወይ ብምሒር መግዛእቲ ዘጥረእዮ ናይ ርእሰተኣማንነት ጸገም ከምኡውን ናይቲ ኩሉ ይከኣሎ ዚብል ህግደፋዊ መዝሙርን፡ መን ከም ኤርትራዊ ዚብል ቁምነገር ዘይብሉ ናይ ዘመንና ኤርትራዊ ጭርሖን ምኽንያት፥ ናይ መብዛሕትኡ ኤርትራዊ ጠባይን ባህርይን ናብ ባእስን ቆየቛን ምፍልላይን ናብ ምዝንጣልን ምንእኣስን ንኣይ ጥራይ ስምዑኒ ኣብ ናይ ምባል ደረጃን በጺሑ ኣሎ። እዚ ድማ ምስቲ ዝሓለፈ ኤርትራዊ ውርዙይ ባህርያት ከተነጻጽሮ ከሎኻ ብሓቂ ዘሕዝን እዩ።

ብገለ ኣጋጣሚ ምስ ገለ ኣብ ጎረቤት ሃገር ዝረኽቦም ሰባት ክዛረብ ከለኹ ዘዅርዓኒ ነገር እንተሎ፡ እቲ ሽማግለታትን ወለድን ጎረቤት ሃገር፡ ኣብ ኤርትራውያን ዘለዎም ግሩም ኣመለኻኽታ እዩ። ንሱ ድማ ከምዚ ዚስዕብ እዩ፥ ኤርትራውያን ቅኑዓት እዮም፡ ትኽ እዩ ዝረባኦም፡ ቅኑዓት ስለ ዝኾኑ ኸኣዩ ዝበኣሱ ወይ ዝነሃሃሩ፡ ኤርትራውያን ገንዘብ ከይሓዙ ኣይምርዓዉን እዮም ማለት ስቕ ኢሎም ብስድነታዊ መገዲ ሓዳር ኣይገብሩን፡ ኣየ ማርያም ኣስመራ ክትጥዕም፡ ኩሉ በሊዑ ይሓድር፡ ሓወይ ሓፍተይ ምባል ዘይፍለዮ ህዝቢ፡ ኤርትራውያን ተባላሓትቲ እዮም፡ ስራሕ ኣይጠፍኦምን፡ ስራሕ እንተ ዘይብሎም እውን ባዕላቶም እዮም ስራሕ ዚፈጥሩ ወዘተ.

እዞም ከምዚ ኢሎም ዘዕለሉኒ ሰባት፡ ቀደም ኣብ ኣስመራ ዝነበሩ ኣዚዮም ዝሸምገሉ ኣቦታትን ኣዴታትን እዮም። ኣነ ድማ ብልበይ፡ እንቋዕ ደኣ ንኤርትራ ተመሊሶም ንባህልና ዝርእዩዎ ኣይኮኑ እብል። ህዝብናን ግሩም ባህልናን፡ ሃብትናን፡ ኮታስ ኩሉ ከም ዝጸነተ ዝፈለጡ ኣይመስለንን።

ኣብ ኤርትራ በቲ ስርዓት ዚበርስ ዘሎ ባህሊ፡ በቲ ናይቲ ስርዓት ፋሉላዊ ባህልን ልምድን ይትካእ ስለ ዘሎ፡ ኣብ ኩሉ ቦታታት ዓለም እንነብር ኤርትራውያን ከነስተብህለሉን ዓገብ ክንብሎን ሓላፍነት ኣሎና። ከምቲ ዘዕብየካ ወላዲ ኪጽይቐካ ዚኽእል፡ ዝገዝኣካ ስርዓት ድማ ከባላሽወካ ይኽእል እዩ።

ካብቲ ብፍላይ ድሕሪ ናጽናት ኣብ ኤርትራ ዝለሓመ ሕማቕ ባህርያትን ልምድታት ሓድሓደ ንምጥቃስ፥ ንዓበይቲ ምዝንጣል፡ ዘይፍትሓውነት፡ ጉድለት ስድራቤታዊ ክብርታት (family values)፡ ጾታዊ ፋሉልነት፡ ካብ ጌጋይ እምሃር ዝመሰረቱ ሸለልትነት፡ ከንቱ ጃሃራ፡ ደረቱ ዝሓለፈ መስተን ዳንኬራን፡ ምድሃል፡ ምቊንጻብ፡ ምሽክዕላል ወዘተ.

ዝ|ኾነ ኾይኑ፥ ባህልስ ኣብ ዘሎና ኣሎና፡ በቲ እንቕመጠሉ ዘሎና ባዕዲ ሃገር ብገለ መዳያቱ እተበከለ ይኹን ወይ ኣብ ውሽጢ ኤርትራ ብህግደፋውን ወትሃደራውን ባህልታትን ልምድታት እተበረዘ ይኹን፡ ኣተዓራሪና ኾይኑ ወይ ከም ዘለዎ ሒዝና ናብታ መጻኢት ኤርትራ ከነሳግሮ ኢና።

እቲ ሕጂ ከስግኣና ዘለዎ ጉዳይ ግን እታ ኤርትራ እትብሃል ሃገር ካብ ኢድና ንኸይትጠፍእ እዩ። ስለ ዝኾነ፥ ባህልናን ልምድናን ብምጽፋፍን ድሕነት ሃገርና ኣብ ቅድሚት ብምስራዕን ከከም ዓቕምና ክንጽዕርን ኣበርክቶ ክንገብርን ከም ዘሎና ክንርስዕ ኣይግባእን።

Subscribe ASSENNA YouTube to get Radio Assenna shows on time: