ቅልዕቲ ደብዳቤ

ክቡር ፕሮፍ. ተኸስተ ነጋሽ፣

ሰላም።

ምስ ሓደ ኢትዮጵያ ጋዜጠኛ ዝገበርካዮ ንዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝምልከት ቃል መሓትት ተገዲሰ ኣንቢበዮ። እቲ ምሉእ ሓሳብካ ቅድሚ ሕጂ ዲክታቶርያዊ ገዛእቲ ኢትዮጵያን ኣመኽነይቶም ሊቃውንትን፡ ንስኻ ንገዛእ ርእስኻ’ውን፡ ሽሕ ጊዜ ዝደጋገምዎን ኴይኑ ሓደስቲ ሓሳባት ስለዘይነበርዎ ቀልጢፉ ኣሰልችዩኒ። ሓደ ሊቅ’ስ ሓዲስ ሓሳባት እንተዘይህልዎ ንነፍሱን ንካልኦትን ንምድጋም ስለምንታይ ንሊቃውንቲ ከናፍሩ ይኸፍተን ኢለ፡ ኣነ ጅግና መዓንጣይ ሸጥ ኣቢለ ክሳብ ናይ መወዳእታ ኣርባዕተ ነጥቢ ኣንቢበ። ድምጽማጽ ሓዲስ ሓሳብ ኣይረኸብኩን። ነታ ናብ ምሕንባስ ክወስካ ትርብሸኒ ዝነበረት ሳራ ጓለይ ሓደ ጻዕዳ ወረቐትን መደምሰስን ሂበ ነቲ ሕንጻጽ እስከ ደምስስዮ በልኩዋ። ኣዕይንታ ኣፍጢጣ ነየናይ ሕንጻጽ? በለትኒ። ፕሮፌሶር፡ ንእሽቶይ ህጻን ንዝተገንዘበቶ ሓቂ ከመይ ክትግንዘቦ ኣይከኣልካን ገሪሙኒ። ዘይተሓንጸጸ ዶብ’ስ ከመይ ይድምሰስ? ንኤርትራ ከም ሰሜናዊ ኢትዮጵያ ድኣ’ምበር ከም ነጻ ልዑላዊት ሃገር ጠቒስካያ ኣይትፈልጥን ኣብ ኣእምሮኻ ሕንጻጽ ዶብ የሎን እሞ ነየናይ ዶብ ኢኻ ክትድምስስ ደሊኻ? ዶብ ክትድምስስ ዋና ስርሐይ እዩ ኢልካ እንተወሲድካዮ ከኣ ፈለማ ዶብ ምንባሩ ክትቅበል ይነብረካ። ሕጂ ሕጂ፡ ፈቲኻ ኣይፈቲኻ፡ ኤርትራ ብገዛእ ርእሳ ዝሓደረት ናጻን ልዑላዊትን ሃገር ምዃና ክትኣምን ይግብኣካ። ካብ’ዚ እምነት’ዚ ዘይተበገሰ ንሃገራት ኤርትራን ኢትዮጵያን ናብ ሓደ ዓይነት ሓድነት ከምጽእ ዝፍተን ኵሉ ሃቐነ ወዳቂ ምዃኑ ከም ፕሮፌሶር ታሪኽ ካብ ታሪኽ ኣይተመሃስርካን። ንሰረገላ ቅድሚ ፈረስ ኣቐሚጥካ ምግላብ ናብ ዝኾነ ሸቶ ኣየብጽሕን። ቀዋሚ ሓድነት ኣህዛብ ብውግእ፡ ብውዲት፡ ብፕሮፓጋንዳዊ ስነሽበራ ኪመጽእ ከምዘይክእል ታሪኽ ገድሊ ህዝቢ ኤርትራ ኣረጋጊጽዎ እዩ። “ … ኢሳያስ ብህይወት ክሳብ ዘሎ ክገዝእ እዩ። ድሕሪ ኢሳያስ ከኣ ኤርትራ ከም ሶማል ክትበታተን እያ!” ዝበሉ ትንቢታትካ ኒሕን ንያትን ህዝቢ ኤርትራ ክቐትሉ ዝኣደኑ ፍሉጣት ሜላታት ስነኣእምሮኣዊ ሽበራ እዮም።

ነቲ ባህሊ ኤርትራዊ ትግራዋይ (ትግርይና ተዛራቢ ህዝቢ ከበሳ) ገና ኢትዮጵያዊ ባህሉ ኣየጥፍአን ዝበለ ሓሳብ ሰንዚርካ። ሕጅ’ስ ናብ ተራ ዕላል ቡን ወሪድካ ፕሮፌሶርነትካ ክጠራጠሮ ጀሚረ። ፈለማ፡ ኢትዮጵያዊ ባህልታት ድኣ’ምበር ኢትዮጵያዊ ባህሊ ዝበሃል ነገር የሎን። ነቲ ኣምሓራዊ-ትግራያዊ ባህሊ ማለትካ እዩ ዝኸውን። እዚ እንተላይ ባህሊ ኤርትራዊ ከበሳ እዩ’ሞ ስለምንታይ ነዚ ባህሊ’ዚ ናብ ኢትዮጵያ ባህሊ ጥራሕ ሰሪሕካዮ? እቲ ምሉእ ታሪኽ ኣኽሱም’ውን እንተላይ ታሪኹ እዩ። እሞ ድሕሪ ነጻነት’ስ ሓዲስ ዘይነበረ ባህልን ታሪኽን ዘይመሃዘ ዲኻ ደሊኻዮ!?

ህዝቢ ቢለን ኣጎው ምዃኑ ይኣምን ትብል። እወ፡ ምንጩ ኣገው እንድዩ። ምንጩ ዘይከሓደ ዲኻ ደሊኻዮ? እወ፡ ቢለን፡ ኤርትራዊ ኣገው እዩ። እንታይ’ሞ? እዚ ህዝቢ’ዚ ከም ዝኾነ ካልእ ብሔር ኤርትራ ኣብ ኤርትራውነቱ ይኣምን። ብመጠን ብዝሒ ህዝቡ ከኣ ካብ ዝኾነ ካልእ ብሔር ኤርትራ ንላዕሊ ንናጽነት ኤርትራ ተጋዲሉን ተሰዊኡን እዩ። ቢለን ኣጎዋዊ ኤርትራዊ ብሔር እዩ።

ኦርቶዶክሳዊ ቤተ ክርስትያን ኤርትራ ተመሃሮኣ ብምስጢር ናብ ጎንደር ትልእኽ ኢልካ። በዚ ኣቢልካ ድማ ፡ኤርትራ፡ ብመንፈሳዊ ሸነኻ’ውን ርእሳ ኣይከኣለትን ጽግዕተኛ ኢትዮጵያ እያ ንምእማት እዩ። ወይ’ውን ከም  መረጋገጺ ኢትዮጵያውነት ኤርትራ ወዲድካዮ ትኸውን። እቲ ኦርቶዶክስያዊ ቤተ ክርስትያን ኤርትራ ገና ውልዶ ኮይኑ ተማሃሮኡ ናብ’ቲ ምዕቡልን ምኹርን ቤት ትምህርታት ክህነት ኢትዮጵያ እንተሰደደ’ስ እንታይ’ዩ? ስለምንታይ ክንድ’ዚ ናብ ባይታ ቀንጠ መንጢ ወዲቕካ ፕሮፌሶር? ንስኻ’ውን ንታሪኽ ሃገርካ ኣብ ኣውሮጳ  እንዲኻ ተማሂርካዮ? መንግስቲ ኢትዮጵያ ኣብ ቤት ትምህርቱ ከም ተሓጋጋዚ መምህር ኣይመስለንን። እታ መልሓስ ምሁር ኤርትራዊ ንጥቕማ መቐመጫታት ክትልሕስ ኣመል ስለ ዝኾና ጥራሕ እዩ። ዶስ … ? ብቕዓትካ መዚነ ግን ገለ ፖለቲካዊ ባእታት ዝረቝሑኻ መምህር ድኣ’ምበር እቲ ኣካደምያዊ ዩኒቨርሲቲ ብክእለትካ ዝሓረየካ  ኣይመሰልካንን።  ንከብዲ ምላሽ ዝሰርሕ ፖለቲካዊ  መሳርሒ ድኣ’ምበር ኣይመምህርን።

ነቲ ኣብ ሞንጎ መንግስታት እትዮጵያን ህዝቢ ኤርትራን ዝተኻየደ መዓት ህዝቢ ዝሓለቐሉ ውግእ፡ ውግእ ኣሕዋት እኳ ኣይበልካዮን ውግእ ሕውነት እዩ ኢልካ ከተናእሶ ፈቲንካ። ሕውነት ካብ መዓስ እዩ ዝተዋግአ? ሕውነት የላዝብ እምበር ክሳብ ፈጺሙ ከጽንት ኣይሕልንን። መንግስታት ሃይለ ስላሴን መንግስቱን ከኣ ንህዝቢ ኤርትራ ከጽንቱ እዮም ተላዒሎም ነቢሮም። “ኤርትራ፡ መሬታ እምበር ህዝባ ኣየድልየናን!” ኢሉ ዝተዋግአን’ስ ኣብ ከጽንተኒ ዘይክእለሉ ደረጃ ምስ ኣብጻሕኩዎ፡ ዘይ’ከ ሓወይ እዩ ነቢሩ! ኢለ፡ ብከም’ዚ ብቐሊሉ እቅረታ ክገብረሉ ኣይትጸበየኒ። ርትዓዊ ሰብ ድኣ’ምበር ጻድቕ ኣይኮንኩን።  ኣብ ክሳብ ክንድዚ ምቅታል ዝበጽሑ ኣሕዋት፣ ኣሕዋት ምዃኖም ዝቐበሩ ኣሕዋት እዮም። ሕውነቶም ደጊሞም ኪምስርቱ እንተደለዪ ከኣ ብከምዚ ሃታሃታን፡ ምድንጋርን ምፍርራሕን፡ ቀቢጸ-ተስፋነት ብምስፍሕፋሕን፡ ሃሮር! ንሕና ማዕቢልና ንስኻትኩም ንድሕሪት ቀሪኹም ኢልካ ብምቕናእን ምስትንዓቕን ዝፍጸም ኣይኮነን። እዚታት ኣብ’ቲ ህልኻዊ ስነኣእምሮ ኤርትራውያን መሊሱ ህልኽ ዝፈጥር ከንቱ ፈተነ እዩ። ፕሮፌሶር፡ ኣብ’ቲ ዘይነበርካዮ ውግእ ብርቱዕ ስምዒታት እዩ ተፈጢሩ። ሕውነት ናብ ድቕ ዝበለ ጽልኢ እዩ ተቐዪሩ። ኣብ’ታ ወርቃዊት መንበር ሊቅነት ተቐሚጥካ ዝኾነ መጽናዕቲ እንተኣካየድካ፡ ነቲ ዝተቐየረ ስምዒት ፈጺምካ ክትርድኦን ክትግንዘቦን ኣይትኽእልን። እዚ፡ ኣብኡ ብምውዓል ድኣ’ምበር ብመጽናዕቲ ዝግንዘብ ፍልጠት ኣይኮነን። እንተኾነ፡ ኵሉ’ቲ ግጉይ ፖለቲካዊ/ማሕበራዊ ርእይቶታትካ ኣብ’ኡ ብዘይምውዓልካ ኣብ ነፍስኻ ብዝፈጠርካዮ ስክፍታ(ኣበራዊ ስምዒት) ዝተሰርሐ ከይከውን እትስፎ።

ኣብ’ቲ ምሉእ ዘረባኻ ብዘይካ ኣቃባጣሪ ተራ ዕላል ቡን ዕቱብን ሃናጽን ንወርትግ ጠቓምን ፖለቲካዊ ትሕዝቶ ኣይረኸብኩን። ኤርትራ’ስ ያኢ ብፍሉይ ኣይተወጽዐትን ንምባል እዩ እመስለኒ፡ 25% ተመሃሮ ዩኒቨርሲቲ ኤርትራውያን ነቢሮም ትብል። እዚ ኣብ መንፍዓት ተመሃሮ ዝተመርኮሰ ዘይኮነስ መንግስቲ ዝወሰኖ ኮታ እዩ ነቢሩ። እቶም ዝተረፉ 75% ካብ ሚእቲ’ከ እንታዎት ነቢሮም? እስከ ብግምት  ገለ 15% ትግራዎት ትግራይ፡ 5% ኦሮሞን ካልኦትን እንተ ነበሩ እቲ 50% ኣምሓራይ እዩ ነቢሩ። ትፈልጥ’ዶ ፕሮፌሶር ብዙሓት ብኵሉ ዓይነት ትምህርቲ ኣዝዮም ትኵራት ዝነበሩ ኤርትራውያን ተመሃሮ ብኣምሓርኛ ጥራሕ ወዲቖም ኣብ ሃይለ ስላሴ ዩኒቨርሲቲ ክጽንበሩ ስለዘይከኣሉ ናብ ናይ ካርቱምን ካይሮን ዩኒቨርሲታት ከም ዝኾብለሉ? እቲ ትምህርተ ኣምሓርኛ ኣብ ካልኣይ ደረጃ ዝጀመረ ኤርትራዊ፡ ምስ’ቲ ኣምሓርኛ ቋንቋ ኣዲኡን ቋንቋ ትምህርቱን ዝነበረ ሓደ ዓይነት ፈተና ኣምሓርኛ ክፍተን’ስ ቅኑዕ’ዶ ይመስለካ? ንስኻ ኣብ ጂማ ዓቢኻ እቲ ሽግርና ኣይነበረካን፣ ስለ’ዚ ከኣ እቲ ሽግር ኣይረኣየካን፡ ኣይግደሰካን። እቲ ናብ ሃይለ ስላሴ ዩኒቨርሲቲ ከይትኣቱን፡ ትምህርትኻ ከኣ ኣብ ዩኒቨርሲቲ ኣስመራ (ሳንታ ፋሚልያ) ክትቅጽሎን ዝገደደካ ምኽንያት ውድቀት ኣምሓርኛን ፍትወት ህዝቢ ኣስመራን ኣይመስለንን። መንግስቲ ኢትዮጵያ ድማ ፕሮፌሶር ረኺበ ኢሉ ነቲ ኵሉ ዘርባዕባዕካ ሓቂ መሲልዎ ከም ፖሊሲ ከይጥቀመሉ እፈርሕ። ኣንጻር ሓድነት ኣህዛብ ኤርትራን ኢትዮጽያን ኣይኮንኩን። እኳ ድኣ ዋና ደጋፊኡን፡ ደጋፊ ካብ’ኡ ንዝዓበየ ሓድነት ኣህዛብ ምስራቕ ኣፍሪቃን እዬ’ውን። ብልጽግናን ምዕብልናን እዚ ኣህዛብዚ ኣብ ግዙፍ ፖለቲካውን ማሕበራውን ሓድነታት ከምዝምስረት ጽኑዕ እምነት ኣሎኒ። ንህዝቢ ኤርትራ ከኣ ካብ ኣብ ዕንጭቝሊት ኤርትራ ኣብ ዓባይ ኢትዮ-ኤርትራ ብኵሉ ሸነኻቱ ከም ዝጥዕሞ እፈልጥ። እንተኾነ እዚ ሓድነት’ዚ ብምሉእ ድልዬትን ንቕሓትን ምሉእ ህዝቢ ኤርትራ ክውሰን ኣሎዎ በሃሊ እዬ። ውጽኢቱ ኣዎንታውን ነባርን ምእንቲ ክኸውን ከኣ መንግስቲ ኢትዮጵያ ነዞም ዝስዕቡ ክፍጽም አማሕጽን።

ቀዳማይ፣ ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ከምቲ ኣህሩራዊ ሕግን ቤት ፍርድን ዝበየንዎ ክፍጸም ይግብኦ። እዚ ድማ ነቲ ኣብ ነዊሕ ጊዜ ዝተሰርሐ ጽልእን ዘይትምትእምማንን ከዓሪ ይኽእል። ኢትዮጵያ፡ ነቲ ንኤርትራ መሬታ ዝኾነ፡ 25 ትርብዒት ኪሎሜተር ዘይኣክል ዶራን መሬት እንተመለሰት፣ እንትርፎ ገለ ስምዒታት ህዝቢ ትግራይ ኢትዮጵያ ክትንከፍ፡ ነታ ግዝፍቲ ኢትዮጵያ ዝጎድለና ኣይምነበረን። ንኤርትራውያን ግን ዓቢዪ ስምዒታዊ ትርጕም ምነበሮ። ንኢትዮጵያ ድማ ሳንቲም ከፊልካ ኣቕራሽ ምኽሳብ ምኾነ።

ካልኣይ፣ ሕጋዊ መሬት ኤርትራ ተመሊሱ እቲ ዶብ ብንጹር እንተተሓንጸጸ፡ እቲ ዲክታቶር ኢሳያስ ኣብ ስነ ኣእምሮ ኤርትራውያን ዝሰኣሎ ምስሊ ናይ ሓሶት ጸላኢ ኣልጊሱ ዘፈራርሓሉ ወድዒ ምሰኣነ። ህዝቢ ኤርትራ ከኣ ቃልሱ ኣብ ምልጋስ’ቲ ዲክታቶር ከተኵር ምኸለ። እዚ ከኣ ንሰላማዊ ዝምድናን ምትዕራቕን ኤርትራን ኢትዮጵያን ኣብ ምቅልጣፍ መገልገለ።

ሳልሳይ፣ መንግስቲ ኢትዮጵያ ካብ ዝኾነ ዓመጻውን ኢድወነናውን ምእታው ኢድ ኣብ ውሽጣዊ ጉዳያት ኤርትራ ክቍጠብ ይግብኦ። እዚ ነቲ ድሮ ክሳብ ዓንቀር ዒቕ ዝበለ ጽልእን ዘይምትእምማንን ዘገንፍልን ንጥቕሚ ኢሳያስ ከኣ ዝሰርሕን እዩ። ብኣንጻሩ፡

ራብዓይ፣ መንግስቲ ኢትዮጵያ ንኤርትራውያን ሰደተኛታት ኣብ ኢትዮጵያን ንመሰላቶም ከኽብር ይግብኦ። እዚ’ቲ ቅኑዕ መገዲ ምምላስ ሕውነት ኣብ ሞንጎ ኤርትራውያንን ኢትዮጵያውያንን ምኾነ።

ሓሙሻይ፣ ምድጋፍ መንግስቲ ኢትዮጵያ ንተቛወምቲ ኤርትራውያን ካብ ቅኑዕ መንፈስ ዲሞክራስያውነትን ሕውነትን ሓባራዊ ረብሓን ድኣ ክብገስ ይግብኦ’ምበር ካብ ከም መሳርሒ መሳለጢ ፖለቲካዊ ኣጀንዳኡ ክብገስ  ኣይግብኦን። እቲ ኤርትራዊ ህልኸኛ እዩ ኢልና እንዲና … ። ካብ’ቲ ዓቢዪ ሓውና ህዝቢ ኢትዮጵያ ፖለቲካዊ ልቦናን ወሃቢነትን ትዕግስትን ንጽበ። ኵሉ ዓይነታዊ ዕብዬቱ ከኣ ነዚኣቶም ክኸፍል ዘኽእሎ እዩ።

ሻዱሻይ፣ ንመጠረስታ፡ ቀጥታዊ  ወሳኒ መጻኢ ዕድሉ እቲ ህዝቢ ኤርትራ ጥራሕ ምዃኑ መንግስቲ ኢትዮጵያን፡ ፖለቲካዊ ውድባትን ፖለቲከኛታትን ሊቃውንትን ኢትዮጵያን ኤርትራን ክኣምኑን ክቕበሉዎን ይግብኦም። ድሕሪ ነጻነት ካብ ዲክታሮርያዊ ስርዓት ኢሳያስ፡ ህዝቢ እንታይ ከምዝደሊ ክሕተትን ባዕሉ ክውስንን ይግብኦ። ኣህዛብ ኤርትራ ብሓደ ዓይነት መልክዕ ሓድነት ኣብ ሓንቲ ኤርትራ ክነብሩ እንተደለዩ መሰሎም እዩ። ከም ሓንቲ ሃገር ምስ ኢትዮጵያ ብሓደ ዓይነት ሓድነት ክነብሩ እንተደለዩ እውን ምርጫኦም እዩ። ህዝቢ ቢለን ምስ ህዝቢ ኣገው ክነብር ተደለየ ናቱ ምርጫ እዩ። ዓፋራውያን ምስቶም ካልኦት ኣብ ሰለስተ ሃገራት ተጎጂሎም ዝነብሩ ዘሎዉ ዓፋራውያን ክጽንበሩ እንተ መረጹ ናቶም ጉዳይ እዩ። ትግራዋይ ከበሳ ምስ ትግራዋይ ትግራይ ሓቢሩ ክነብር ተደለየ ከኣ ናቱ ምርጫ እዩ። ቤኒ ዓምር ምስ ከምኡ ዝኣመሰሉ ብሔራት ሱዳን ክነብር እንተደለየ’ውን ናቱ ምርጫ እዩ። ኩናማ ኤርትራ ከም ከምኦም ዝኣመሰሉ ኣህዛብ ኢትዮጵያ ክነብሩ እንተደለዩ ናቶም ጉዳይ እዩ። ብነጻ ድልዬትን ንቕሓትን እንተዘይኮይኑ ብሓይሊ ዝመጽእ ሃገርን ሓድነትን የልቦን።

ሓው ፕሮፌሶር ተኸስተ፡ ሃጠው ቀጠውካ ከንብብን ክምልስን ንባዕለይ ኣብ ሃጠው ቀጠው ኣትየ ንጓለይ ናብ ምሕባስ ክወስዳ ተማባጺዔላ ነቢረ’ስ ኣብኵርካና ብርቱዕ ኮርያ ኣላ። እቕረታ ክትሓታ ከኣ እጽበ። ንእገረ መገድኻ ከኣ፡ ንህዝቢ ኤርትራ ጸሪፍካዮን ኣስተናዒቕካዮን ኢኻ’ሞ፡ ኣብ’ቲ እቅርታ እንተትጽንብሮ ኣንበይጸላእኩን። የቐንየለይ።

ሓውኻ

ዳንኤል ተስፋይ

17.11.2012

ጀርመን