ብ ኣማኑኤል ሳህለ

ኣብ ከባቢ 1962፡ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ዩኒቨርሲቲ ተምሃራይ ኣብ ዝነበርኩሉ እዋን፡ ኣብታ ከተማ ዚቕመጡ ኤርትራውያን ብዙሓት ኣይነበሩን። እቶም ዝነበሩ ግን፡ ካብ ሰቦምን ዓዶምን ባህሎምን ርሒቖም ብምንባሮም፡ ዚእክቦምን መንነቶም ዚሕልወሎምን፡ ስምዒት ውሕስነት ዚህቦምን መፍትሔ ንኺረኽቡ ነዊሕ ግዜ ኣይወሰደሎምን። ኣብቲ እዋንቲ እዩ ማሕበር ምትሕግጋዝ ሰምዓሰም (ሰራየ) ዚብል ምትእኽኻብ ይካየድ ከም ዝነበረ ብኣዝማደይ ዝሰማዕኩ። ኣብቲ ማሕበር እውን ከም ቤተሰብ ተዓዲመ ከይደ ነይረ። ሕጂ ክዝክሮ ከለኹ ድማ ይገርመኒ።

 

ወድሰብ ማሕበረሰብኣዊ እንስሳ (social animal) ብምዃኑ፡ ብዅለንትናኡ ምስቲ ንኣኡ ዚመስል እዩ ኪጫኖ ዚደሊ። ምስቲ ምስ ሕብሪ ቆርበቱን ምስ ቋንቋኡን ባህሉን ሃይማኖቱን ዚቃዶን፡ ተመሳሳሊ ተመክሮ ዘለዎን ሰብ ድማ ሕብረት ኪፈጥር ይደሊ። ነዚ ድማ ብፍላይ ኣብ ዘይፈልጦ ከባቢ ኪቕመጥ ከሎሞ፡ ስግኣት ኪሓድሮ ኸሎ ብዝያዳ የግህዶ። ከምዚ ኪገብር ከሎ፡ ድሕነትን ውሕስነትን ስለ ዝደለየን፡ ብኡ ኣቢሉ ድማ መንነቱ ኪዕቅብ ስለ ዚፍትንን እዩ። በዚ ድማ ንቐጻልነት ህይወቱ ውሕስነት ይረኽበሉ።  ኣብዚ ኩነታትዚ ኢዩ ድማ እቲ ቀቢላ (tribe) ዚብል ስነልቦናውን ማተርያላውን ድራኸ ዚፍጠር።

 

ቀቢላ (tribe)፡ እቲ ንማሕበራዊ ድሕነት ኢሉ ወድሰብ ካብ ጥንቲ ዝፈጠሮ ዝነኣሰ ሰብኣዊ ጉጅለ እዩ። ካብቲ ኣድላዪ መጠኑ ኣዚዩ ምስ ዚንእስ ንድሕነት ኣስጋኢ ይኸውን፡ ካብቲ ኣድላዪነቱ ኣዚዩ ምስ ዚዓቢ ድማ፡ ንማሕበራዊ ምትእስሳር ኣጸጋሚ ይኸውን። ቀቢላነት ኣብ ኩሉ ንጥንፈታት ወድሰብ፡ ብስም ማሕበራትን፡ ትካላትን፡ ከምኡውን ብስም ባህላውን ሃይማኖታውን ውድባት፡ ይገሃድን ይንጸባረቕን። እቲ ዚድለ ተመሳሳልነት ብመሰረቱ ተፈጥሮኣዊ ወይ ባህላዊ ኪኸውን ከሎ፡ ኣብ ገሊኡ ኣጋጣምታት ግን ሰብ-ሰርሖ ተመሳሳልነት እውን ኪህሉ ይኽእል እዩ፡ ማለት ብሞያን ዝንባሌን ብስነጥበብን ዚፍጠር ተመሳሳልነት።

 

እዚ ኣገዳስን መሰረታውን ድራኸዚ ኣብቲ ውሻጠ ኣነነት ሰብ ስለ ዘሎ፡ ወድሰብ ኣብ ዝሃለወ ይሃሉ፡ ኣብ ኩሉ እዋን፡ ካብ ጽልዋኡን ሓይሉን ኪላቐቕ ኣይደልን ጥራይ ዘይኮነስ ኣይክእልንውን እዩ።

 

እዚ ቀቢላዊ ባህርይዚ፡ በቲ ጥንታውን መሰረታውን ኣገባቡ ኣይኹን ደኣምበር፡ ኣብ ማሕበረሰብን ህዝብን ሃገርን ግዝኣትን ይረአ እዩ ። ቀቢላነት ከም ናይ ምጭንናው ባህርይ ጌርና እንተ ወሲድናዮ፡ ኣብቲ ኣብ ኣመሪካ ዘሎ  ቻይና ታውን ዚብሃል ሓምሻይ ወይ ሻድሻይ ወለዶ ስደተኛታት ቻይና ዚቕመጡሉ ክፍለ-ከተማ ኒውዮርክ፡ ወይ ኣብቲ ካልኣይ ወይ ሳልሳይ ወለዶ ስደተኛታት ኢጣልያውያን ዚቕመጡሉ ሊትል ኢታሊ ዚብሃል ናይ ኒውዮርክ ክፍለ-ከተማ ወይ ድማ ኣብቲ ኣብ ሃገር ሽወደን ኣብ ስቶክሆልም ዚርከብ መብዛሕትኦም ደቂ-ሶማልያ ዚቕመጡሉ ሊትል መቓድሾ ዚብሃል ቦታ ኣንጸባሪቑ ክንርእዮ ንኽእል።

 

ኣብ ገሊኡ ከተማታት ኣመሪካ፡ ሓደስቲ ስደተኛታት ስለ ዚበዝሑዎ፡ ቛንቋ እንግሊዝ ጥራይ ዘይኮነስ፡ እቲ ብልምዲ ኣመሪካዊ ዘብለካ ገለ ባህርያትን ባህልታትን ልማዳትን እውን ከይተረፈ ፈጺሙ ተረሲዑን ብናይቶም ስደተኛታት ልምድን ባህልን ድማ ተተኪኡን ይረአ እዩ። እዚ ኩነትዚ ነቲ ሰብኣዊ ናይ ተመሳሳልነት ምቅርራብን ምትሕልላይን፡ ካብኡ ሓሊፉ ድማ ንስምዒት ውሕስነትን (sense of security) ርግኣትን ንምድልዳልን ንምዕቃብን ኢሉ ስለ ዚፍጠር፡ ብተዛማዲ መገዲ ቀቢላነት እዩ ክንብሎ ንኽእል ኢና።

 

ይኹንምበር፡ ንቐቢላነት ዘበግሱዎ ብዙሓት ረቛሒታት ኪህልዉ ይኽእሉ እዮም። እቶም ኣብ ናይ ኒውዮርክ ገቶ ዚቕመጡ ዝነበሩ ጸለምቲ ኣመሪካውያን፡ ኣብቲ ቦታቲ ኪቕመጡ ዝገበሮም ምኽንያት እንተሎ ዓሌታውነት እምበር ካልእ ኣይኮነን። ዝኾነኾይኑ፡ ዜርካ ዜርካስ ንሳቶምውን ብሓደ ወገንሲ ንድሕነቶም ኢሎም እዮም ኣብቲ ቦታቲ እተኣኻኸቡ። መንግስቲ ኣመሪካ፡ ሓቀኛን ኣብቲ ኣመሪካዊ ባህሊ ዝሰረጸን ደሞክራሲ እንተ ዚህሉዎ ነይሩ፡ እዞም ጭቁናት ሰባት እዚኣቶም ኣብቲ ዘሕዝን ቦታቲ ኪቕመጡ ኣይምተገደዱን።

 

መበገሲ ቀቢላነት፡ ድልየት ውሕስነትን ምዕቃብ ጉጅላዊ ሓድነትን ስለ ዝኾነ፡ ዚድልድለሉን ዚደኽመሉን ኩነታት ኪህሉ ባህርያዊ እዩ። ቀቢላነት፡ ብጕድለት ውሕስነትን ብምሒር ስግኣትን ኪድልድል ከሎ፡ ብናይቲ ግዳይ ርእሰ-ተኣማንነትን ብናይ ከባቢ ሰላምን ርግኣትን፡ ብኹለንትናዊ ምዕባለን ፍትሕን ድማ ኪልሕልሕ ይኽእል እዩ። ቅድሚ ናብቲ ዝርዝር ምእታውና ግን፡ ገለ ካብቶም ናይ  ወድሰብ ኣገደስትን መሰረታውያንን ድሌታት፡ ምግብን መጽለልን ውሕስነትን ከም ዚርከቡዎም ክንርስዕ ኣይግባእን።

 

መብዛሕትአን ኣፍሪቃውያን ሃገራት፡ እቲ ናጽነተን ብባዕዳውያን ገዛእቲ ተጠፍጢፉ ስለ እተዋህበን፡ ኣማኢት ብሄራት ሒዘን እየን ሃገራዊ ህይወተን ኪቕጽላ እተፈርደን። እቲ እተረኽበ ወይ እተዋህበ ናጽነት ግን ብሱሩ ነታ ሃገር ብዓባያ ደኣምበር ነቶም ውሁዳን ወይ ህዳጣን (minorities)  እተዋህበ ከም ዘይኮነ፡ እቶም ሰብ-ጉዳይ ወይ እቶም ግዳያት ነዊሕ ከይከዱ ይስቆሮም እዩ።

 

ማእከላዊ መንግስቲ፡ ነቲ ናይ ውሁዳን ጉዳይ ኣነኣኢሱን ኣቃሊሉን ብምርኣይ፡ መብዛሕትኡ ግዜ ነቲ ርትዓዊ ሕቶኦም ጓስዩዎ እዩ ዚሓልፍ። መንግስቲ ብባህርያቱ ጨቋኒ ብምዃኑ ድማ፡ ነቲ ጉዳይ ካብ ምዕራዩ፡ ምድቋሱ እዩ ዚቐሎን ዚመርጾን።

 

ከምዚ ምስ ኮነ፡ እቲ ናይ ቀቢላነት መንፈስ ኣብቶም ውሁዳን ኪጕህር ይጅምር። ሰባት፡ ድሕንነትን ውሕስነትን ምስ ዚጎድሎም፡ እታ ነዚ ጉድለትዚ ክትመልኣሎም እትኽእል ሓንቲ መገዲ፡ ቀቢላዊ ስምዒት ምፍጣር እያ። ካልእ ኣማራጺ ኪህሉዎም ኣይክእልን።

 

በዚ ምኽንያትዚ፡ ናይ መብዛሕትአን ኣፍሪቃውያን ሃገራት ሃገራዊ ጉዕዞ፡ ሓጎጽጎጽ ዝመልኦን ንምዕባለ ዝጎትትን ኮይኑ፡ ናብቲ ዝደለያኦ ቁጠባውን ማሕበራውን ደረጃ ንኺበጽሓ ጸገም ኮይኑወን ይነብር ኣሎ። ቀጻሊ ኪፈትሕኦ ዚግባአን ጸገም፡ ቀጻሊ ሻላ ስለ ዝብላኦ፡ ቀጻሊ ድማ የሳቕየን ኣሎ።

 

ሓደ ካብቶም ነዚ ጽሑፍዚ ከቕርብ ዝደረኹኒ ምኽንያታት፡ እቲ ኣብ ሃገርና ይኹን ኣብ ካልኦት ሃገራት፡ ንውሁዳን ወይ ህዳጣን ብሄራት ዚምልከት ሕቶ ክለዓል ከሎ ዚፍጠር ዘይምርድዳእን ቆየቓን ባእስን እዩ። ገለ ሰባት፡ ኣብቲ ነዚ ኣርእስትዚ ዚምልከት ክትዕ ኪሳተፉ ኸለዉ፡ ዓቕሎም የጽብቡ፡ ጸርጸር ይብሉ፡ ናብ መረዳእታ ኪበጽሑ ድማ ኣይደልዩን። ይኹንምበር፡ ሽሕኳ ብዓቢኡ ሕቶ ሃገር ቀዳምነት ኪወሃቦ ዚግባእ ጉዳይ እንተ ኾነ፡ እቲ ቆየቓን ባእስን ግን ኣብቶም ግዳያት ጥርጠራ ስለ ዘልዕል፡ ነቲ ቀቢላዊ ስምዒቶም የደልድሎ እምበር ኣየድክሞን። ዝያዳ ክትቃወም ከሎኻ፡ እቲ ቀቢላዊ ድራኸ ድማ ኣብቲ ተኸራኻሪኻ ብኡ መጠን ከም ዚሕይል ክትፈልጥ ይግበኣካ።

 

ኣብ ሓንቲ ሃገር ዚርከብ ብመሰላቱ ዘይተሓጎሰ ወይ ዘይዓገበ ብሄር፡ ብዛዕባ መጻኢ ዕድሉ ውድዓዊ ሕቶ ከልዕል መሰል ኣለዎ። ሕቶ ዘልዕል ዘሎ ድማ ብመጻኢ ዕድላቱ ስለ ዚሰግእ እዩ። ነቲ ግዜኡ ኣይኮነን ዚብል ናይቲ መብዛሕትኡ ሰብ ርእይቶ ዘይቅበለሉ ምኽንያት ድማ፡ ነቲ መልሲ ከም ብድሆ ገይሩ ስለ ዚርእዮ እዩ። ነቲ ኣብ ገለ ኣኼባታት ዚርእዮ ደሞክራሲ ዝጎደሎ ኣካይዳ ኣብ ግምት ስለ ዘእትዎ፡ ስግኣታቱ እናዓበየ ይኸይድ። እዚ ድማ ባህርያዊ እዩ።

 

ቀቢላዊ ድራኸ ኣብ ደሞክራስያዊ ሃዋህው፡ ኣብቲ ሰብኣዊ መሰላትን ፍትሓውነትን ምዕሩይ ምክፍፋል ሃገራዊ ሃብትን ዝጥቀም መንግስትን ህዝብን ኪልሕልሕ ይኽእል እዩ። ብሃገራዊ ወይ ጽምበራዊ ድራኸ ድማ ይትካእ። ከምዚ እናኾነ ኸሎ፡ እቲ ኣባል ብሄር ዝጠራጠር እንተ ኾይኑ፡ ንተመክሮ ከም ምስክር ገይሩ ስለ ዝወስዶ እዩ።

 

ብዙሓት ሃገራት፡ ኣብቲ ቅዋመን፡ ንሓደ ብሄር ክሳዕ ምንጻል መሰል ኣለዎ ዚብል ዓንቀጻት የቐምጣ እየን። እዚ ግን ናይ ምትላል ሜላ እዩ። ካብ ከምኡ ኢልካ ምጽሓፍ፡ ነቲ ግቡኡ ኣይረኸበን እትብሎ ብሄር፡ ብኣጋኡ ስግኣቱ ዘልግሰሉ መደባትን ፖሊሲታትን ክትሕንጽጽ ይግባኣካ፡ ነዚ ድማ ብቕልጡፍ ኣብ ተግባር ከተርእዮ ይግበኣካ። ኣብ ቅዋም ኣስፊርካ፡ ብድሕሪኡ ቃሕ ዝበለካ ምግባር ግን ንነዊሕ ከኺደካ ኣይክእልን።

 

ብሓጺሩ፡ ቀቢላነት፡ ቅቡል ምኽንያት ኣለዎ። መሰረቱ ድማ ስግኣትን ጥርጠራን እዩ። እዚ ስግኣትዚ ክሳዕ ዘሎ፡ እቲ ግዳይ መሰሉ ምሕታት ጥራይ ዘይኮነስ፡ ውሕስነት ዝህቦ ኣብ ቅኑዕ መንፈስ እተሞርከሰ ተግባራትን ስጉምትታትን ብኣጋኡ ኪርኢ ይደሊ እዩ። ንመንግስቲ ዘይምእማኑ ዘገርም ኣይኮነን፡ ተመክሮ ስለ ዘለዎ። ክፈርህን ክሰግእን ምኽንያታዊ እዩ። ከምቲ እታ ሃገር ብዓባያ ካብተን ኣብ ከባቢኣ ዘለዋ ሃገራት እትሰግእን እትጥንቀቕን፡ ንሱውን ካብቲ ዘይሓቘፎን ዘጠራጥሮን ከባቢኡ ይሰግእ እዩ።

 

እቶም ኣብ ላዕሊ ዝጠቕስኩዎም ኣባላት ማሕበር ምትሕግጋዝ፡ ምናልባት እቲ ኩነታት ኣብቲ ከባቢኦም ቀጻሊ ንኺነብሩ፡ ዝኾነ ዓይነት ስግኣት ስለ ዘይፈጠረሎም ይኸውን ንመዓልታውን መጻእን ህይወቶም ካብቲ ማሕበሮም ንላዕሊ ኣብሊጾም ኪርእይዎ ዝጀመሩ። ከምዚ ብምግባር ድማ ምስቲ ናይ ከባቢኦም ማሕበረሰብ ተጸምቢሮም፡ ንእተወሰነ ግዜ ማለት ክሳዕ እቲ ምጽምባር ከም ብሓድሽ ኣብ ምልክት ሕቶ ዚኣቱ፡ ብሰላም ኪነብሩ ክኢሎም።

 

ሕጂውን ገለ ሰባት፡ ናይ ቀቢላነት ወይ ብሄርነት ሕቶ ብፍጹም ኪለዓል ከም ዘይብሉን፡ ብቐዳምነት ናይ ሃገር ሕቶ ኪፍታሕ ከም ዘለዎን ዚብል ርእይቶ ከልዕሉ ይኽእሉ እዮም። ቀዳምነት ነየን ይወሃቦ ንዚብል ሕቶ ንምምላሽ እንተ ኾይኑ፡ ሓቃቶም እዮም። ይኹንምበር፡ ነቲ ጉዳይ ቀዳምነት ብዘይምሃቡ፡ ኣገዳስነቱ ብኣኡ መጠን ኪጎድል ኣይግባእን።

 

ቀቢላነት፡ ኣብ ናይ ወድሰብ ማሕበራውን ስነልቦናውን ስግኣትን ምጥርጣርን እተመርኮሰ ብምዃኑ፡ ኣብ ሃገራዊ ክትዓት ቀዳምነት እኳ እንተ ዘይተዋህቦ፡ ዓቢ ትዅረትን ኣገዳስነትን ከምኡውን ምርምርን ዘድልዮ ጉዳይ ምዃኑ ግን ከጠራጥረና ኣይግባእን።

 

 

Subscribe ASSENNA YouTube to get Radio Assenna shows on time: