መእተዊ

እዚ ጽሑፍ ትርጉም ናይቲ ብይን ቤት ፍርዲ ናይ ሓርበኛ ስብሓት ኣበራ ምራጭ ፥ ኣባል እቲ ምስጢራዊ ውድብ ፡ ምንቅስቓስ ሓርነት ኤርትራ ወይ ማሕበር ሸውዓተ ዝምልከት እዩ ።  ኮይኑ ፤ ክሱስ ቁ፡2 ስብሓት ኣበራ ብጥቅምቲ 1961 ፡ ኣብ ፈተነ ቅትለት መልኣከሰላም ዲሜጥሮስ ማለት ምክትል መራሒ መንግስቲ ኤርትራ (1955 – 1962) ዝነበሩ ፤ ክሱስ ውዲት ኣሊሙን ፡  ኣብቲ ገበን ተኻፊሉን ፤ ተባሂሉ ፤ ተኣሲሩ ፤ ብሕጊ ሽፍትነት (ዓንቀጽ 2 ንኡስ ዓንቀጽ 3 ፣ ናይ 1957) ብመንግስቲ ምስ ብጾቱ እተኸሰሰሉ ነገር እዩ ።
ብኣዝዩ ሕጽር ዝበለ – ነቲ ፖለቲካዊ ፡ ሕጋዊ ኣቃውማን ታሪኻዊ መንቀሊ ናይዚ ጉዳይ ንርአ ፥

ኣብቲ እዋን ፡ እቲ ፈደራላዊ ርክብ ኤርትራ – ኢትዮጵያ ሱሩ ማህሚኑ ፤ ቅዋም ኤርትራ ጽላሎቱ ጥራይ ተሪፉ ፤ ጸቕቲ ፖሊስ መንግስቲ ተሪሩ ፤ መራሒ መንግስቲ — ኣስፍሃ ወልደሚካኤል ፡ ምክትል መራሒ መንግስቲ — ቀሺ ዲሜጥሮስ ፡ ከምኡ እውን ኮምሽነር ፖሊስ — ተድላ ዑቕቢት ነበሩ ። እዚኦም ሰለስቲኦም ፡ ኣብ ኤርትራ እቶም ዝሓየሉን ዝፍርሁን ፡ ገበርትን ሓደግትን ሰባት ኮኑ ። ነቲ ተረፍ መረፍ መትንታት ናይቲ ፈደረሽን ምሕዮም ንምቕባር ድማ ድሉዋትን ህንጡያትን ነበሩ ። ነዚ እዋን ንምግላጽ ፡ ናይቲ ግዜ ቆንስል ብሪታንያ ኣብ ኤርትራ ዝነበረ ከምዚ ክብል ይዝግብ ፥ “እቲ ብባይቶ ኤርትራ እተመርጸ መራሒ መንግስቲ – ዋና ወኪል ሃጸይ ሃይለስላሴ ‘ውን ስለዝኾነ ፤ ነቲ ቅዋም ኤርትራ መላገጺ የምስሎ ።”

ካብዚኣቶም ኣብ ባይቶን መንግስትን ኤርትራ ፡ እቲ ዝለዓለ ጽልዋ ዝነበሮም ፡ ኣብ ፖለቲካ ቀጽሪ ኣንድነት – ካብ ተራ ክሳብ መሪሕነት ዝበዝሑ ሰዓብቲ ፡ ኣብ ስነ ሓሳቦምን እምነቶምን ጽኑዕ ፡ ኣንደበተ ርቱእ ፡ ኣብ ፖለቲካዊ ሜላኦም ሓያል ፡ ባህርያዊ ጥበብን ብልሃትን ዝተላበሱ ፤ ክኢላ ፖለቲከኛ ናይቲ ዘመን ከም ዝነበሩ ዝንገረሎም ፡ ቀሺ ዲሜጥሮስ እዮም ።

 

ኣብ መወዳእታ እዋን ፈደረሽን ፡ እቲ ኩሉ መትንታቱ ዘይተበትከ ፡ ኣስናኑ ኩሉ ዘይረገፈ ፡ ሓደ ካብ ዓንድታት ቅዋም መንግስቲ ኤርትራ ፡ እቲ ፈራዲ ኣካል ጥራይ እዩ ። እቲ ኣቐዲሙ ኣብ ኤርትራ ዝነበረ ሕግን ፡ ስዒቡ ኣብ ትሕቲ ምምሕዳር ብሪታንያ ዝተኣታተወ ሕግታትን ፡ ገበናዊ ስርዓተ ኣገባብ እንግሊዝን ሕጋጋትን ፡ ቅዋም መንግስትን ናይዚ ኣካል ነበሩ ። ነዚ ኣብ ላዕለዋይ ቤት ፍርዲ ፡ ከም ዳኛታት ኮይኖም ዝከታተሉ ፡ ዝሕልዉን ዘማኽሩን ዝነበሩ ዋና ዳኛታት ከም እኒ እንግሊዛዊ ዳኛ ጀምስ ሽረር ይርከብዎም ። እዚ ፡ ነቲ ምሕደራ ዳንነት ብውሱን ዓቕሚ ውን እንተኾነ ብገዛእ ርእሱ ደው ከም ዝብል ፤ ንህላወ ሻራ ዘይብሉ ፈራዲ ኣካል ኣብ ብዙሕ ኩነታት ከምዝሰፍን ጌሩን ፤ ኣኽኢሉን እዩ ።

 

በዓል ተድላ ዑቕቢት ፤ “እዚኣቶም ደፊሮምና ፤ እዚ ከይድገም መምሃሪ ክኾኑ ኣለዎም” ፤ ብምባል ነቲ መርመራ ፖሊስ መዓልታዊ ተኸታተልዎ ፡ ንኽሱሳት ውን ብሞት ንምቕጻዕ ተጓየዩ ። ኣብዚ ስብሓት ኣበራ ከም ቀንዲ ጠርናፍን ኣላይን ናይዛ ዋሃዮ እዚኣ ምዃኑ ፖሊስ ስለዝደምደመ ፡ እቲ ነገር ኣብ ክሳዱ ተጠምጠመ።

 

እቲ መበገሲ ባእስን ጽልእን ኣብ መንጎ ቤተሰብ ስብሓት ኣበራን ቀጽሪ ኣንድነትን ፡ ኣቐዲሙ ዝጀመረ ኣብቲ ኮሚሽን ልኡኻት ሕቡራት መንግስታት ኣብ መጻኢ ጉዳይ ኤርትራ ንምውሳን ፡ በብኸባቢኡ ዘዘራርበሉ ዝነበረ እዋን እዩ። ኣብቲ ግዜ ፡ ነቲ ኢትዮጵያ ኣቐዲማ ዝተቐበለቶ እማመ በቪን-ሲፎርዛ  ማለት ፡ ንኤርትራ ኣብ ክልተ ንምምቃል ፡ ደግያት ምራጭ ጉድም ፡ ኣባሓጎኡ ንስብሓት ኣበራ ፡ ብትርን ብቑጥዐን ስለ እተቓወምዎ ፣ ምስ ኣስፍሃ ወልደሚካኤልን ሰዓብቶምን ኣብ ጎንጺ ኣተዉ። ሽዑ ድማ እዮም፥ “ከመይ እግሩ ትቆረጽ! … ” ዝበሉ ።

 

እቲ ምኽንያት ድማ ፡ ቀንዲ መነባብሮን መሰረታዊ ቁጠባዊ ህይወቶም ኣብ ጉስነት እተሞርኮሰ ኮይኑ ፡ ከምተን ካለኦት ጎዶቦ ዓድታት ንምዕራባዊ ማይ ኩዖ ዘዋስና ፡ ኣብ ቆላዊ ምዕራባዊ ጎላጉል ኤርትራ ዘሳግሙን ዝጓስዩን እዮም። በዚ ድማ ምስ ቀጽሪ ኣንድነት ምጥርጣርን ዘይምትእምማንን እተፈጥረ። ቀጽሪ ኣንድነት ነዚ ቤተሰብ ደግያት ምራጭ ጉድም ፡ ካብ ኩሉ ናይ ወረዳ ኣውራጃ መዝነት መንዘዖም ፤ ኣብቲ ኣብ ኤርትራ እተኻየደ ፡ ካልኣይ ሓፈሻዊ ምርጫ ንባይቶ ፡ ኩሉ ኣማሊኦም ሕጹያት ኮይኖም ምስ ተዳለዉ  ድማ ፡ ቀጽሪ ኣንድነት ስልጣኑ ተጠቒሙ ካብ መዝገብ ምርጫ ሰረዞም። ኣብ ባይቶ ይኹን ኣብ ካልእ ጽፍሕታት ክወከሉን ክካፈሉን ድማ ተኣገዱ ። ብዘይሕጋዊ መስርሕ ተዓጽዉ ፤ በዚ ከም ኩሉ ኤርትራዊ ፡ ፖለቲካዊ ባይታኦም ጸበበ ፡ እቲ መጻኢ ዕድላቶም ተደረተ ። ንመሰሎም ክመልሱ ፡ ንኽብሮም ክሕልዉ ድማ ምስ ካለኦት ደፋራት ደቂ ሃገር ብረት ኣልዓሉ።

 

መቓልሕ ናይዚ እምቢታ ድማ ስዒቡ ፡ 30 ዓመትን ከቢድ መስዋእትን እተኸፈሎ።

 

እዚ ሕጋዊ ጉዳይ ኣኽባር ሕጊ መንግስቲ ኤርትራ ኣንጻር ስብሓት ኣበራ ፡ ኣብቲ እዋን ኣብ ማእከል ኣስመራ ፡ ኣብ ልዕሊ ምክትል መራሒ መንግስቲ ኤርትራ እተፈጸመ ፤ ሕጋዊ መስርሑ ኣብ ቅሉዕ ቤት ፍርዲ ንሓደ ዓመተ እተጋብኤ ፤ ሕጋዊ ፖለቲካዊ ማእዝናት ዝበዝሖ ፤ ውጽኢቱ ዓቢ ፖለቲዊ ሚዛን ዝነበሮ — ብይን ሞት ንተኸሳሲ ወይ ዓቢ ውርደት ንመራሕቲ መንግስቲ — ከስዕብ ዝኽእል ፤ ናይ ዳዊትን ጎልያድን ዝመስል ግጥም ፤ በቲ ሓደ ሸነኹ ድማ ሰብ ዝጸሓፎ ትያትራዊ ትራጀዲ ዝመስል ባህርያት ዝሓዘለ ፤ ንብዙሓት ሰባት ካብ ተራ ተምሃራይ ክሳብ ሰራሕተኛ መንግስትን ብሕትን ዘዛረበን ዘካተዐን ፡ ናይቲ እዋን ቀንዲ  ኣርእስተ ዕላል ነበረ ።

 

ክሱስ ቁ፡1 ዮውሃንስ ዑቕባዝጊ ፣ ክሱስ ቁ፡2 ስብሓት ኣበራ ፣ ክሱስ ቁ፡3 ጸሃየ ኣብራሃ ፣ ክሱስ ቁ፡4 ተስፋይ በራኺ ፤ተጠርጢሩ እተለቀ ግርማይ ምራጭ ፡ ፖ. ም. ቁ. ማለት ፡ ፖሊስ ምስክር ቁጽሪ  — እዮም ።

 

ኣብ ሳልሳይ ክፋል ፤ ጽምዋቕ ናይቲ ልዕሊ 60 ገጻት ዘለዎ ፡ ቃለ ጸብጻብ ቤት ፍርድን : ስብሓት ኣበራን ፈተነ ቕትለት ቢተወደድ ኣስፍሃ ወልደሚካኤል ኣብ ጥቓ ቺቸሮ-ኣስመራ ፡ ይቕጽል ።

ጠበቓ ቪኬቲ ምስ ሰብሓት ኣበራ ፤ ድሕሪ ብይን ቤት-ፍርዲ ንመዘከርታ እተስኣልዎ ስእሊ ፤

“ቃል ስብሓት ኣይዕጸፍን እዩ ። ካብቲ ሓጺን ኣቻዮ ናይ መገዲ ባቡር ድማ ይጸንዕ ።”

ጠበቓ ሲኞር ቪኬቲ ።

ብስድራ ስብሓት ኣበራ ምራጭ

 

እቲ ትርጉም ብይን እነሆ ፤

 

ብይን ቤት–ፍርዲ ፤ ቅድሚ ዝኣገረ ኣረኣእያ

 

ጉዳይ ፤ ኣንጻር ክሱስ ቁጽሪ፡2

 

ኣብ ወጋሕታ 29 ጥቅምቲ ዘጋጠመ ፍጻመ ንኹሉ ህዝቢ ፍሉጥ እዩ ። እቲ ህዝቢ ዘይፈልጦን : ንመርመራኡ ድማ ብኣብያተ ፍርድን ፖሊስን ብዙሕ ጻዕሪ እተገብረሉ ግና ንመንነት እቶም ኣብ ጥቓ ቤት ክቡር መልኣከ ሰላም ዲሜጥሮስ ንሕልፈት ህይወቶም እተዋስኡ ሰባት እዩ ።

እቲ ኣብታ መዓልቲ ዝወረደ ነገር : ሰብ ዘሰምበደ እኳ እንተኾነ : ንምድጋሙ ዝኣክል : ከምዚ ይመስል ፥

ንምብራህ ዝኣክል ክጥቀስ ዘለዎ : እዚ ናይ ሕጂ ውሳነ ንኽሱስ ቁጽሪ፡2 ጥራይ ይምልከት ።

እዚ ኣኽባር ሕጊ ከም ዝበሎ : መሰኻኽሩ ድማ ከም ዘዘንተውዎ እንተኾይኑ : ክሱስ ቁ፡2  ምስ ክሱስ ቁ፡1ን ገብረመድህን ሃይሉን ማለት ህይወቱ ብነታጒ ሽዑ ዝሓለፈ : ብሓደ ኮይኖም : ንክቡር መልኣከሰላም ዲሜጥሮስ ንምቕታል ውዲት ኣሊሞም : ዝብል እዩ ። ነዚ ክስታት ፈተነ ቅትለት ንምድጋፍ : ኣኽባር ሕጊ 20 መሰኻኽር ኣብ ቅድሚ ዳኛ :  14 ድማ ኣብዚ ቅድሚ እዚ መጋባእያ ጸዊዑ ።

ኣብ ፈለማ : እዚ ጉዳይ ብ 4 ክሱሳት ጀሚሩ : ስዒቡ ክሲ ኣንጻር ክሱስ ቁ፡4 ብኣኽባር ሕጊ ተኣልየ : ኣብ መወዳእታ ድማ በቲ ዳኛ ናይ ቀቅድሚ ዝኣገረ ኣረኣእያ : ንኽሱስ ቁ፡3 ብናጻ ፈነዎ ። ከም ውጽኢቱ ድማ ክሱስ ቁ፡1 ን 2 ጥራይ ንፍርዲ ቀረቡ ።

እዚ ሎሚ እንርእዮ መርትዖታት ኣንጻር ክሱስ ቁ፡2 ኮይኑ : ናይ ገዛ ክሱስ ቁ፡1 ዝኾነ ናይ ጣውላ ጨርቂ ፣ ብኽሱስ ቁ፡2 ተወሲዱ : ካብ ኩነታት ኣየር ንምክልኻል ኣብ ክሳዱ ተጎምጊምዎ ኔሩ : ተባሂሉ ዝቐረበ እዩ ።

እቲ ካልእ ኣንጻር ክሱስ ቁ፡2 ዝቐረበ መርትዖ ናይ ፖ. ም. – 6  ተኽለንኪኤል በራኺ ኮይኑ : ንሱ ብድሮ እቲ ፈተነ ቕትለት : ኣብ ቤት ጽሕፈት መዋቲ ገብረመድህን ሃይሉ ተራኺቦም ኔሮም ፤ ዝብል እዩ ።

እዚ እቲ ዝቐረበ ኩሉ መርትዖ ኮይኑ ፤ ሕጂ ነቲ ቁምነገሩ ንርኣዮ ።

ክሱስ ቁ፡1 ንፖሊስን ንዳኛን ኣብ ዝሃቦ ቃል ከም ዝበሎ ፥

“ብሰንበት 29 ፡10 ፡1961 ሰዓት 03.30 [ለይቲ] ደቂሰ እንከለኹ : ገለ ሰባት ኣብ ማዕጾይ ኳሕኵሑ ፤

መን ምዃኖም ምስ ሓተትኩ ፤ ‘ ኣነ ስብሓት ኣበራ እየ ።’ መለሰ ።

ደጊመ እንታይ ከምዝደሊ ሓተትኩ ፣ ‘ገለ ሰባት ኣብዚ ይደልዩኻ ኣለዉ ።’ መለሰ ።

ብድሕሪ ‘ዚ : ጋቢየይ ተጎልቢበ : ስረ ከይገበርኩ ወጻእኩ ።

ኣብ ግዳም ድማ ገብረመድህን ሃይሉ : ስብሓት ኣበራን ካለኦት ክልተ ሰባትን ኣብ ቢጫ ዝዓይነታ ቦልክስዋገን መኪና ጸንሑኒ ። እንታይ ከምዝደልዩ ሓተትክዎም ። ገብረመድህን ሃይሉን ስብሓት ኣበራን ድማ በሉ ፤

‘ስራሕ ኣለና እሞ ፣ ምሳና ክትከይድ ክንዛራረበሉ ኢና ።’

ብለይቱ ደኣ እንታይ ክገብር ክወጽእ ? ኢለ ምስ ሓተትኩ ፤

መልሲ ናታቶም ‘ዘፍርህ ነገር የልቦን ፣ ተቐረብ እሞ ፣ ሽዓ ክንምለስ ኢና ።‘ በሉኒ ።

ድሕሪ ፍርቂ ሰዓት ድማ ተመልሱ ። ተቐሪበ ነበርኩ እሞ ፣ በታ መኪና ከድና ። ”

ክሳብ ሕጂ ዘሎ ቃለ-ጸብጻብ ፣ ብሓደ ካብ ክሱሳት : እሞ ኸኣ ግብረ-ኣበር ተባሂሉ ዝቐረበ ሰብ ኮይኑ ፤ ብመሰረት ጽኑዕ ኣሰራርሓ ስርዓተ ገበን : ኣብ ልዕሊ ናይ ገበን መኻስስቱ ከም ምስክር ኮይኑ ክቐርብ : ብጥዑይን ጥቁውን ንቡር ሕጋግ ናይ ገበናዊ ኣገባብ : ቕቡል ኣይኮነን ፤ እንተዘይኮነ ብዘይዝዉግ ጭብጥታት ብጽኑዕ ይድገፍ ።

ከም ቃለ ምስክርነት ሰርጌንቲ ፖሊስ ቁ፡6ን ትልንቲ ቁ፡7 እንተኾይኑ ፣ ክሱስ ቁ፡2 እተጎምጎሞ : ናይ ክሱስ ቁ፡1 ዝኾነ ጨርቂ : ደሓር ምስታ ቶሚጋን ዝዓይነታ ጠበንኛ መትረየስ ድማ እተረኽበ : እሞ ኸኣ : ሰይቲ ክሱስ ቁ፡1 ኣብ ቤት ጽሕፈት ፖሊስ ተረኺባ : ንብረታ ምዃኑ ዘረጋገጸቶ ፤ ስብሓት ድማ በታ ለይቲ ወሲዱ ኣብ ክሳዱ ከም ዝገበራ : ቃል ሂቦም ። እንተኾነ እዛ ምስክር እዚኣ ኣብ ቅድሚ ዳኛ ቐሪባ ከም ፖ. ም. ቁ፡20 ፣ ንሳ እዛ ጨርቂ ንብረታ ከምዘይኮነት ነጊራ ። ኣብ ልዕሊ ዋንነት ናይዛ ጨርቂ  ዘይምርግጋጹ ፣ ምስ’ዚ ዝራኸቡ ጉዳያት ምልዓል የድሊ ፥

ሀ. ኣብ ቃል ክሱስ ቁ፡1 ዘይተገልጸ ፣ ክሱስ ቁ፡2 : ኣብ ቤት ክሱስ ቁ፡1 በታ ለይቲ ፈተነ ገበን ምእታዉ ፤

ለ. ፖሊስ ምስክር ቁ፡6 ከም ዝበሎ ፣ ክሱስ ቁ፡2 ነታ ጨርቂ ካብ ሕሱም ኩነታት ኣየር ንምክልኻል ኣብ ክሳዱ ምግባሩ ፤ ይኹን እምበር : ስለምንታይ ደሓር ኣብ ቃልዕ ግዳም ከምዝተደርበየትን ንገዛ ዘይኣተወትን ።

እዚኣቶም ኣደለይቲ ነጥብታት ክነሶም ብኣኽባር ሕጊ ክረጋገጹ ዝግበኦም እዮም ።

ኣብ መወዳእታ ክጥቀስ ዝግበኦ : ጭብጢ ናይ ፖሊስ ምስክር ቁ፡6 ኮይኑ ፤ ክሱስ ቁ፡2 ናብ ቤት ጽሕፈት ገብረመድህን ሃይሉ ከይዱ ፤ ብዕለት 28-10-61 : ሰዓት 7 ናይ ምሸት ረኺብዎ ፤ ዝብል እዩ ።       ብዛዕባ እዚ : ፖሊስ ምስክር ቁ፡7 ትልንቲ ሱሌማን ከም ዝበሎ ድማ : ኣብ ግዜ ፍተሻ : ናይ ክሱስ ቁ፡2ን ናቱን ዝኾነ ወረቓቕቲ ኣብ ቤት ጽሕፈት ገብረመድህን ሃይሉ ረኸበ ። ከም ኣገላልጻ ናይ ተኸላኸልቲ ጠበቓ ድማ : እዚ ወረቓቕቲ እዚ ንዉልቃዊ ጉዳይ ቤተሰብ ክሱስ ቁ፡2 ዝምልከት ኮይኑ : ገብረመድህን ሃይሉ ዝከታተሎ ዝነበረ እዩ ። ዝኾነ ኮይኑ : እዚ ፖ. ም. ቁ፡6 ዝበሎ : በዓል ገብረመድህን ሃይሉ : ስብሓትን ካለኦትን ዝራኸብሉ ዝነበሩ ኩነታት ከም ዘርእዮ : ኣብቲ እዋን ንሳቶም ነዚ ውዲት ይኣልምዎ ከምዘይነበሩ እዩ ።

ክሱስ ቁ፡2 ፣ ኣብ እዋን መርመራ : ንፖሊስ ኣብ ዝሃቦ ቃል : ንኹሉ ኣንጻሩ ዝቐረቡ ክስታት : ኣይኣመነሉን ።

ኣብ ገበናዊ ሕጊ : ከም ወርቃዊት ሕጋግ እትውሰድ ድማ : እቲ ኣኽባር ሕጊ ነቲ ጉዳይ : ፍጹም ብዘየጠራጥር መርትዖ ምስ ዘቕርብ እዩ ።

ነቲ ኣብ ኢድና ዝቐረበ ጭብጥታት ብጥንቃቐ ድሕሪ ምምማይ : ድምር ውጽኢት  ጭብጥታት ናይ ኣኽባር ሕጊ : ኣንጻር ክሱስ ቁ፡2 ከም ዘይበቅዕ : ብኣብዛሒ ቁጽሪ ዓጊብና ኢና ።

ስለዝኾነ ድማ ፤ ክሱስ ቁ፡2 ካብ ገበን ናጻ ኮይኑ ፤ ብቕጽበት ይለቐቕ ።

 

ኣስመራ ፣ 27 ጥቅምቲ ፣ 1962

 

ተፈሪሙ ፥ በርሀ በየነ

ዳኛ

S/District Court of Eritrea

 

ረጂስትራር

S/District Court of Eritrea

 

E Copia conforme all’originale che si

Rilascla —————————

A richiesta di Sig Sebhat Aberra

Asmara, li 28 NOV 1962

 

ተፈሪሙ ፥

IL CACELLIERE

 

ማሕተም ፥

Government of Eritrea — Court of Justice