ዕጥቂ ስነ-ጥበበኛታት፡  16.11.16፡

“ድምጻዊ መንእሰይ ሮቤል ሚካኤል፡ ንስኻስ ቆንጆኻ ከተናዲ ጥራይ ብኣምሓርኛን ትግርኛን ብምድራፍካ ክንድኡ ካብተባህለ፡ ብዛዕባ ነቶም ዘይእንታይና ኣምሓሩ ሓቚፉ ዘሎ መራሒና ኢሳይያስ ኣፈወርቂ ከድኣ እንታይኮን ክበሃል ምተኻእለ?”

ኣቐዲመ ከምኣቦን ዜጋን መጠን ልዕሊ’ቲ ንህዝብኻን መሳቱኻን ዝሃብካና ልዑል ሰላምታ፡ ናተይ ደሪዐ ከምቖካ እፈቱ። ኣስዒበ ንብ ዛዕባ ኣብ ሞንጎ ንኡሳትና ሃጓፍ ከምተፈጥረ ብዝመስል ንዝተናፈሰ ዋዕ-ዋዕታ ዝሰበቡ ጎርጺ እንተበሉኻን እንተመለስካሎምን ክልቴ ኹም ከምዘይተጋገኹም ከውስእ እፈቱ። ብቀንዱ እቲ ክመስል ተሓሊኑ ዝተወጠነን ን ስኻ’ውን ብገርህኻ ዝፈነኻዮ ዜማን ዝሰዓበ ምስሕሓብን፡ ኣድብዮም ዝዕዘቡ ስዉራን ዋናታት ከም ዘለዉዎ ከብርሕ እደሊ። እዚ ህሉዊ ኩነታትና ዝፈጠሮ እዋናዊ ዛዕባ ብ ምዃኑ ድማ ኪኖ ማዕዳን ምብህሃልን ዝሓልፍ ወጥሪ ክፈጥር ስለዘይግብኦ ብወገነይ ይግባእ ንዝበልኩዎ ዳግማይ ንትገብሮ ዘለኻ ጌጋኻ ወዝቢ ስለዘይኮነን ስለዘይመስልን ኣዝዩ ሓጺር ሓሳብ ተቐበለኒ።

እስከ በታ ዘቕረብካያ ናይ ድምጻዊ ፍረሰላም ርኢቶ ክጅምር።

ኣብ social media ዝጻረፍ ኣብኡ ኢዩ ዝተርፍ ሰናይ ተበግሶ ወሲድካ ኣለኻ ሞ ኣይትዳሃል ሮቢ ቀጽሎ ዳሓር ከኣ ልሳናት ድኹማት ኣብ ኣስማት ዕዉታት ጸቒጠን ኢየን ሌፍ ዝብላ ኣብ ዝኣመንካሉ ንበር ምኽንያቱ ንደራሲ ምበር ንሃያሲ ዝተሰርሐ ሓወልቲ የለን ስነ ጥ በበኛ ከኣ ቅድሚ ከባቢኡን ሕብረተሰቡን ውሽጡ ኢዩ ከንብብ ዘለዎ ንዕኦም ከተእምን ኣንጻር ሕልናኻ ክትጓዓዝ ክኸውን ይኽእል’ዩ ሓሳቦም ንዓኻ ከሐጉሱ ኣንጻር ውሽጦም ክሳብ ዘይተዛረቡ ጉዕዞ ካብዚኣ ኢያ ትጅመር ፈራሕ ጥራይ’ዩ ጉዕዞ ከይጀመረ ደኺሙ ዝተርፍ ኣጆኻ bro!!!!!!!!!!!!!!

ፍረሰላም “ንደራሲ’ምበር ንሃያሲ ዝተሰርሐ ሓወልቲ የለን” ኢሉ እንተ ኣተባብዓካ ሓቁ እንድዩ። ግናስ “ሃያሲ” ማለት ምናልባሽ ካብ ታ “ሂስ” ትብል ቃል ኣምሓርኛ ዝተወስደት እንተኾይና ብትግርኛ “ወቓሳ ወይ ነቐፋ” ማለት ኮይና ስለዝተሰማዓትኒ’የ ገለ ክብል።

ከምርኢቶይ ዝኾነ ድርሰት ምስኩሉ ተዓባቱ ክድገፍ’ኳ እንተለዎ፡ ግናስ ኩሉ ድርሰት ቅቡል ማለት ኣይኮነን’ሞ ወቐሳ ንርእሱ ከቢ ድ ድርሰት ምዃኑ ዘይምዝንጋዕ። ንበል ድምጻዊ ነታ ፕረሲደንት ኢሳይያስ ዝደረሳ ምስሊ ሃገርና ተቓዊሙ ምስሃደመ፡ ክሳብ ክንዲ ዝካኣሎ ኩሉ እከያት ድርሰት መራሒና ክቐልዕ ክጋደል እንከሎ ካብቲ ስግርድማ ናብኡ ብዙሕ ወቐሳ ውሒዝዎ ነይሩ። ግና ንመኖ ም’ዩ እቲ ክሕዘኖን ሓወልቲ ክስራሓሉን ዘለዎ? ንደራሲ’ዛ ዜጋታታ ተንፍጽ ዘላ ሃገር ክውንቲ ዝገበረ ፕ/ኢሳይያስን ሰዓብቱን ወይ ስ ነቲ መሬቱ ኣረኪቡ ዝሃደመን ዝስዕቡ ዘለዉ ፍረሰላማትን ካልኦት መንእሰይ ብጾቶምን? ነተን ምስ ዝሓቖፍኦምን ኣብ ባሕሪ ዝ ሓረሰኦምን ደቀን ኣብኡ ዝሰጠማ ኣሕዋት ፍረሰላምዶ ወይስ ነተን “ንሕና ንሱ” ዝብላ ወቐስትና? ብተወሳኺ ንርእሱ ድምጻዊ ባን ዴራ ምንዳዳ ተሰሚዕዎ ከሕነቕንቕ እንከሎ መኖም’ዩ ደራሲ መኖምከ ወቓሲ ዝበሃል? ኣየናዮም’ዩከ ቅቡል ነይሩ?

ብሓጺሩ ድርሰትን ወቐሳን ኣይነጻጸሉን’ዮም። ከምኡ’ውን ደራስን ወቓስን ዝኸብሩ ነብሶም ምስዝመስሉ’ምበር ኣብ እንዳማቶም ተ ተጸጊዖም ክንድኡ ውርጽጽናስ ኣይመድለየን። ምኽንያቱ ስደተኛ ነቲ ዘለዎ ክመስልን ክርዕምን ስለዝግደድ መንነቱ ክዕቅብ ኣብ ገድ ልን ጠመተን ምጽማዱ ግድን ስለዝኾነ። ንኣብነት ድምጻዊ ፍረሰላም ምስሃደመ ነታ እንዳማቱስ ከም ሓደ ቀሊል ነገረ ናብታ ካልኣ ይቲ ዓዱ ደበኽ ከምዝበለ ገይሩ ምግላጹ ብቋንቋኦም ‘ሃሳስነት’ ኢዩ። ምኽንያቱ ነቲ ብመዓር ዝተላሕሰ ዕረ ስለዘየስተብሃለሉ። ማ ንም ስደተኛ ከምዝብሎ ከምቲ በምሓርኛ “ካብ ሃገሩ ዝተሰደ ሃገሩ ክሳብ ዝምለስ እንተጸዓንዎ ኣድጊ እንተለጎሙዎ ፈረስ” ዝበሃል ዕረ እናጠዓሞ ክቕበሎን ክመስሎን ግድን’ዩ። ምምሳል ድማ ከምዛዋዛ ኢያ ትስበለካ ውይ ኣብ ፈተና ትጸምደካ። ካብ ልጋብያ ባህ ልን ቋንቋን ዝኸፍእ ፖለቲካ የለን ኮይኑ’ውን ንምምሳል እንተዘይመሲልካያ ቅጽበት’ያ ትስልበጠካ። ድሮ ከምንሰምዖ ሕማም ጎረቤ ት ታላጋቢ ግዲ ኮይነ “እና፣ ኣንሕና፣ ሰላምዲዩ” ወዘተ ዝዓይነቱ ስራቕ ጸያቒ ቃል ትግርኛ ክመልቆም ንዕዘብ። ዘይቅኑዓት ፊደላት’ ውን ኣብ ዘይምልከቶም ቦታ ተሰዂዖም ንርኢ። ብሓጺሩስ ከምእኒ ፎኣድ (ክፍሎም) ከምእኒ ኪሮስ፣ ከምእኒ መሲናስን ሚኪኤል እምባየን ዝኣመሰሉ ደቂ ሃገርና፡ ንትግርኛ ከም ዓጻቕን ፍቕሪ ዝሕርሙን ተመሲሉ ዝትረኽ ክእርሙን ንተጋሩ ኣዝማድና ቋንቋ ዓደ ቦኦም ክፈትዉን ከዘውትሩን ከስተምህሩ ንጽበዮም ሰባት ተዋሒጦም’ኳ እንተዘይተረፉ ቃልሶም ፍረ ከይስእን ንስከፈሉ ኣለና።

ካብ ዝሓለፈ ጭቡጥ ኣብነታት ስነ-ጥበበኛታት ትግርኛ ቁንጣሮ ንምቕራብ እንተተደልዩ ኣብ ውሽጢ ሃገር ከም ሽገይ ሃቡንን ‘ቲ ገዛና ዓቢ ህድሞን ምስተቓልሐ ብዝሰዓብ ተጻብኦ ግዳይነት ኣቦና ነብሲ-ሄር ድምጻዊ ኣተወ-ብርሃን ኣዒንቱ ከምተነሸረ ንዝክር። ኣብ ማእከል ኣዲስ ኣበባ’ውን ግዳይነት ናይ’ኒ ምስ ሮሃ ባንድ ኮይኑ ዝዓብለለ ድምጻዊ ተኽለ ተስፋዝጊ ከምዝሰዓበ ኣይርሳዕን። ከምኡ ድማ ኣብ ሕምብርቶም ክንሱ ብዘረባኦም ከይነሳነስ ዝመከተ ብድሆ በረኸት መንግስተኣብ ክዝከር፡ እዞም ሰብና በቲ ዝሕ በንሉ ቋንቋ ትግርኛ ዝተኸልዎ ሰራውር መንነት ተነቃሊ ከምዘይነበረ ክሳብ ሎሚ ህያው ምስክር ኢዩ። እሞ እዝን ካልእ ብዙሕ ከምኡ ዝኣመሰለ ታሪኽ ቀዳሞትና ምዝካር ዝመስል ዝሑል መኣዲ የለን’ሞ ምስትውዓል ኣይፈለዮ ንፍረሰላም መታን እቲ ምኡዝን በሊሕ ዝመልእኽቱን ስራሓቱ ከይብረዝ።

ናባኻ ክምለስ ኣቐዲመ ከኣ ኣብ ትርጉም ከድህብ።

ብዛዕባ ሞያኻን ውዕሎ ቀዳሞትን ክንዲ ዝርዳኣካ ሓያለይ ጽሒፍካን ኣንቢበዮን። ሓደ ዘይተረዳኣካ ግና ስነ-ጥበብ ዕጥቂ ሕ/ሰብ ምዃኑ’ዩ። ብባህላውን ዜማውን መለክዒ ልክዕ ከምቲ መበቆል ምስ ካልኦት ከምዝራኸብን ከምዝወራረስን ፍሉጥ ኮይኑ፡ ብፖለ ቲካዊ መዳዩን ኣውራ ኣብ ጎንጺ እዋንን ግና ብልዙብ መልክዕ ልዕሊ ሚሳይል ጸላኢኻ ከምትድዕምኾሉ ዘይምዝንጋዕ። ንኣብነት ኣብ ሰውራ እንከለና ናይ ጎረባብትና ባህሊ ነዘውትር ነበርና። ሽዑ ልክዕ ከምቲ ናይ ሱዳን፡ ናይ ኣምሓራ ሙዚቃ’ውን ምስምዑ ባ ህታ ይህበና ነበረ። ስለኡ ድሕሪ ናጻነት ዶብና ብመንደቕ ከምንልኩቶ እናወሳእና፡ እንተኾነ እቲ መንደቕ ካሴት መእተዊ ነዃል ከም ንገድፈሉ ንዋዘ ምንባርና ይዝከረኒ። ኣምሓሩ ብባህሎምን ሙዚቃኦምን “የፍይል ወጠጤ” ብዝብል ዜማ ከናሽዉና ምስንሰምዕ ከኣ እቲ ወዮ ሙዚቓኦምሲ ልዕሊኦም ነበረ ዝያዳ ግንና ኣለዓዒሉ ዘሐርነና ዝነበረ። እቲ ንመንነት ዘውሕስ ስነ-ጥበባዊ ዕጥቅና’ውን ቀን ዲ ምስጢር ዓወትና ምንባሩ ንኩልና ርዱእ ነበረ። ማለተይ ኣጠቓቕማ ናይ ልቓሕ ባህሊ ኣብ ንቡርን ዘይንቡርን እዋን ከምዝፈላለ ክብል ኢለ ኢየ። ኣብ ዝተፈብረኸ መንነት ስለዘይንበር’ውን ኣብ እዋን መግዛእቲ ኣብ ትሕቲ ‘ሳንሱር’ ጸላኢ ዝነበሩ ስነ-ጥበበኛታት ና ንማእሰርትን ሞትን በዲሆም ብሞያኦም ንሃገሮም ገሊጾማን “ክንቅልቀልደሞ ነኽርያ” ክብሉ ድማ ኣናድዮማን ኣማስያኦም’ውን ጨቢጦማን። ከንቱነት ስርዓት ህግደፍ ምስተረድኡ ከኣ “ሃገር ጥራይ ትሃሉ” ኢሎም ጥራይ ዘይኮነ እንኮላይ “ንኩሉ እንኳዕ ኣርከ ብኩሉ” ክብሉ ስምዒቶም ደርጒሖሞ። ሰብና ካብዞም ኣብዚ ዘለናዮ እዋንን ኣብ ወጻእን ዘለኹም ስነ-ጥበበኛታትከ እንታይ ይጽበ?

ለባም ጸላኢ ኣቐዲሙ “ባህላዊ ወራር” ዝባሃል ኲናት ኢዩ ዝፍኑ። ንኣብነት ገዛእትና በቲ ጸያፍ መልሓሶም “ጓል ኣስመራይ መዓረይ ሽንኮሪናይ” ክዝይሙ እንከለዉ ከም ሙዚቃ ጥራይ እናመሰላ ምስኦም ዝጸደፈት ሄዋነይትና ኣይወሓደትን። እቲ ምቁር መሰል ዜማ ብውሽጡ መርዚ ምዃኑ ንዘፍለጡናን ዝመከቱን ቀዳሞትና ክብርን መጎስን ይብጻሓዮም! እንተ ጎረቤትና ካብዛ ርእስና ምውራድ ተ ሳኢንዎም እንሆ ፍቕሪ ‘ጓል ኣስመራ’ ክደጋግሶም ንዕዘብ። ቴዲ-ኣፍሮ፡ ጃኪ ገለመለ ኮታ ኩሉ ይዝይመላ ኣሎ ንጓል ኣስመራ ተተሓ ንጊጡ።

ኣብዛ ዘለናያ እዋን’ውን ብዝተርጎምካ ተርጉማ መንእሰይ ሮቤል ክንዲ ከምቲ ቃል-ቃል ኢሉ ዘሎ ብ”ፍቅር ያሸንፋል” ዝተመሮጐ ስ ነ-ጥበባዊ ኲናት ተቐኒትካ ከይትጋገ ከዘኻኽሩ ክብሉ እንተወቐሱኻ ካብ ሓልዮት ዝተበገሰ’ምበር ከምቲ “ንፖለቲካዊ ህልኪ” ዝበል ካዮ ምጽባእ ዘስምዕ ኣይኮነን። ከምኡ እንተኾይኑን ብመንጽር’ቲ ዝበልካዮ ድማ እንተድኣ ምጽውዋር ኣድላይ ኮይኑን’ውን ክትጻወ ር ዘለካ ንስኻ ናይ ማዕዶ ውልቃዊ ዘብረቕርቕ ነሓሲ ከተናዲ ናይ ኢድካ ወርቂ ትዝረፍ ዘለኻ’ምበር ወቐስትኻ ኣይኮኑን። ክትዓቢ ትደሊ ክትመስል ከምቲ ክበልዕ ደለ ገደል ዝኣፉ ንስኻ’ውን ብዝኣተኻዮ መስገደል ነታ “ምስ ህዝብኻ መዓት ዳርጋ ገዓት” ትብል መንነታዊት ጥቕስና ከምዝከዳዕካያ ኣይትረስዕ። ብኣውራኡ ቋንቋ መግለጺ መንነት፡ ባህለ፡ ክብርን ወዘተን ኣብ ዝብል ሰፋሕቲ ዓን ኬላት ክትንተን ከምዝኽእል እንተተረዲእካ ተግባርካ ብመንጽር መንነት እንታይ ከምዝመስል ክትገልጽ ዘይምድፋርካን ዝገደደ ክት መስል ክትብል ሓናፊጽካ ምድራፍካን ነቲ ዓሚቑ ትርጉሙ ባህሊ ከምዝበረዝካዮ ብርግጽ ስለዝተሰወጠካ ኢዩ።

በካልእ መዳዩ’ውን ከምቲ ዝሓለምካዮ መንነት ብምምሳል ኣይጸንዕን ኢዩ። ንስኻ ግን ንዘይራኸብ መንነት ከተፋቕር ፍቕሪ ከምዘሸ ንፍ ጨሪሕካ። ንሳቶም ድማ ሰብ ዓላማ ስለዝኾኑ ሳዕሲዖሙልካ። ‘ታይ ኮይኖም ድኣ’ቶም በትግርኛ ዘድሃኻዮም ኣሕዋትካ ምሳኻ ዘይዘለሉ? ክንደይከ ይረጉድ’ቲ ቆርበትካ በይንኻ ክትዝልሓብ እንከለኻ? ብዝኾነ ንናይ ኣምሓራ ፍቕሪ ክትመስሎ ክትብል ከምትፈ ርስ ክትርዳእ እንተደሊኻ ማእለያ ዘይብሉ ተመኩሮ ኣለና። ሓደ-ክልተ ንምጥቃስ ጥፍኣት ናይእኒ ኪሮስ ኣለማየሁ ዘክር። “ፍሬው ሃይሉ” ዝባሃል ትግራዋይ ከም ዝነበረ’ውን እሰምዕ። ንሱ “ኣስመራ ዓደይ” ክብል ጸኒሑ “መቐለ ዓደይ” ድማ ወሰኸ። ኣማስያኡ ግና ከምዛ ናትካን ከምታ ኣመል ተጋሩን ናብታ ናይ እንዳማቱ ቋንቋን ምስልን ከመስል ምስጀመረ፡ “ኣስመሳይ” (መምሰሊ) ተባሂሉ እና ተናዕቀ ሞያኡ ብኣምሓርኛ ከምዝወድኣ ይውረ። ከምንወዲ ትግርኛ ግና ዜማን ዋጣን ነብሲ-ሄር ገብረጻድቕ’ያ መንፈሱ ተሓድሰሉ።

ከምቲ ዝበልካዮ ከም በዓል ሞያ መጠን ንክትዓቢ ሓርኮትኮት ምባል ኣይምሓመቐን። ንበል ሱዳናውያን ትግርኛን ኣምሓርኛን ክደ ርፉ ወይ ኢቲዮጲያውያን ብሱዳንን ካልእን ክደርፉ ምርኣይ ንቡር’ዩ። ኣባና’ውን ኣብርእሲ’ቲ ዝበልክዎ ባህሊ መስትያት መንነትት ስለዝኾነ፡ ክንዓብርን ክንሃጥርን፣ ክንስውድን ክንሰንፍን እንከለና ብነጸብራቑ ክገልጸና ጥራይ ዘይኮነስ ብቀንዱ ጸገምና ኣብ እንታ ይና ምዃኑ ከነለልን ክንኣልን ከምኡ ድማ ክንዓብን ክንስውድን ዝድርኸና ውሽጣዊ ሓይሊ ብምዃኑ፡ ትማሊ ኣብ ቃልሲ ሳላ ስነ-ጥበበኛታትና ንሱ ቅልጽምና ንሱ ጽንዓትና፣ ንሱ ኮበርታናን ቅጫናን፣ ንሱ ሓሞትናን ዓወትና ከምዝነበረ ማንም ዘይኽሕዶ ሓቂ ኢ ዩ። ካብዚ ሓጺር መግለጺ ሙሉእ ትርጉም መንነት ተገሊጹ ክንሱ ንስኻ ግና ብትርጉሙ ዘይተረዳኣካዮ ጥቕሲ “ፍቅር ያሸንፋል” እ ሞድማ ሓናፊጽካ ጎበጨረ ብምድራፍካ ዝኸፍአ ምብራዝ መንነት ክንሱ ጎሪሕካ ወይ ፈሊጥካ ከተምስል ብዝመረጽካዮ ጥበብ ኣድ ቂቕካ ስለዘይሓሰብካሉን ዘይመተርካዮን እቲ ክሓምቕ እቲ ክሓንቕ ግድን ኮይኑ ኣዛሪቡና እንሆ።

በል’ስከ፡ ቅድም-ቀዳድም ብስራሕካ ኣዒንቱ ደም ዝሰረቦ ከምዘየለ ምእማን ንመንነትካ ወሳኒ ስለዝኾነ ተቐበሎ። ከምቲ ዝውሕጣ ኩላሶ’ምበር ትወድቆ በትሪ ዘይርኢ ከልቢ፡ ንስኻ’ውን ባህሊ ዓውደ-ውግእ መንነት ምዃኑ እንተዘይተረዲእካ፡ ኣማስያኡ እንታይ ከምትመስል ካብታ ከተማዕርገካ ዝሓሰብካያ ግናስ ዝጸየረትካ መሳዕስዕትኻ ሄዋነይቲ’ኳ ክትርድኦ ምኸኣልካ። እንተድኣ ክትበልዕ ክትብል ኣፍካ ገደል ኮይኑ ግና ከምቶም ኩሎም ቀዳሞት ዝጸደፉ ከምትንወርን ከምትስወርን ዘክር!!!!

ቀንዲ ባሌህታይ ግዳ ንዓኻ ንፈላጥ-መሰል መንእሰይና ኣይኮነን። ንስኻድኣ ‘ታይ ጌርካ! ትገብር ዘላ እታ ትልእኽ ዘላ በጋሚዶ ዝመ ርሓ መንግስቲ ደቂ ሕድርትና፡ እታ ድማ ነቶም ገዛእትና ዝሓቖፈት ዕስብቲ መንግስቲ ኣስመራ’ምበር! ስለምንታይ ኢዮም ደቂ ስዉ ኣት፡ ደቂ-ስንኩላትን ደቂ ሰበ-ስልጣናት ነበር ግዳያት ህግደፍን ዝያዳ መሳርሒ ህግደፍ ክኾኑ ተመሪጹ? ክንደይ ዝኣክል ግንዖ ዋሕ ዚ መጋበርያነትከ ውሒዝዎም ይኸውን?” ኢልና ምስእንሓስብ መልሱ ቀሊል ኢዩ። ንኺድ ጥራይ!!!

ጎደፋ፡