ቋንቋ፡ ንቃንዛ ንጸላ ንምግላጽ ‘ጽምዋ’ ዝተባህለ ቃል ፈጢሩ። ንግርማ ንበይንኻ ምዃን ንምግላጽ ከኣ ‘ብሕትውና’።

ጳውሎስ ቲሊኽ

ኣብ’ቲ ዝዓሞቐ ሕመረት ጽምዋ ዝተቐብረ ብርቱዕ ድልዬት ሓድነት ምስ’ቲ ዘጥፋእናዮ ነፍስና ኣሎ።

ብረንዳ ፍራንሲስ

ንጽምዋ ትፈርሓ እንተዄይንካ፡ ኣይትመርዖ።

ኣንቶን ቸኮቭ

ካብ ንግሆ ክሳብ ምሸት ንሰርሕ፡ ንዛረብ፡ ነንብብ፡ ንጻወት ንዘናጋዕ። ቤተሰብ ንሰምዮ ዕንጩቝ ናይ ገዛእ ርእስና ማሕበረሰብ ነቝውም። ኣብ ኣካላዊ ከባቢናን ፈይስቡክን’ውን ብዙሓት ‘ዕርክነት’ ንሰምዮ ኤለከትሮንያዊ ርክባት ንፈጥር። ኣብ ክልኢታት ምስ ምሉእ ዓለም ንራኸብ። ከም’ዚ ኢሉ ከኣ  እቲ ወልቀሰብ ኣብ ውሽጥና ክሳብ ናብ ደረጃ ሃገርን ኣህጉርን ይመጠጥ። ነዚ ኵሉ ምስ ካልኦት ሰባት ኢና ነካይዶ። ሰባት፡ ብቐንዱ፡ ማሕበራዊ ኢና።  ምስ’ዚ ኵሉ ዘማናዊ ማሕበራዊ ተሳጥሖና ግን ይጽምወና። ጽምዋ (loneliness) ሕማምዕ’ዩ ከምዝኾነ ካልእ መንፈሳዊ ሕማም ኣብ እዋን’ና ከኣ ናብ ምልእቲ ዓለምና ከም ተላጋቢ ሕማም ይባራዕ ኣሎ። ኣብ ሕ.መ.ኣ. 60 ሚልዮን ሰባት (20% ካብ’ቲ  ምሉእ ሕዝቢ) ይጽምዎም። 12% ከኣ ፈጺሙ ልቦም ናብ ዘፍስስሉ የብሎም። ኣብ ጀርመን፡ ሔዚ፡ 16 ሚልዮን ሰባት ንበይኖም ይቕመጡ። ቅድሚ 20 ዓመታት 12 ሚልዮን ነቢሮም። ሓንቲ ጽምውቲ ኤለክትሮኒካዊት ዓለም ከኣ ነፍሳ ኣብ ምህናጽ ትርከብ። [ጽሞና ብመሰረቱ ኣዎንታዊ ኴይኑ ‘ጽምዋ’ መሪጸ።]

ላውራ ደከር፡ ንዓለም ንኽትዞራ 519 መዓልታት ንበይና ኣብ ሓንቲ ንእሽቶም መርከብ ኣብ ባሕሪ ተቐሚጣ። ቦታዊ ግዝኣታ 11ን ፈራቓን ሜትሮ ዝቑመታ፡ 4ሜትሮ ዝስፍሓታ መርከብ ነበረት። “ነበይንኻ ኣብ ንእሽቶም መርከብ ምቕማጥ ክንደይ ኮን ይጥዕም!” ትጽሕፍ ኣብ መዝገባ። እሞ እቲ ንበይንኻ ምዃን ክሳብ ክንድ’ቲ ሕማቕ ኣይመስለንን።  እኳ ድኣ፡ ብዙሕ ሳዕ ተደላዪ እዩ። ነፍሰ ሱባዔ መንፈሳዊ መግቢ እዩ። ሰብ ነፍሱ ክምርምር ናብ ውሽጢ ነፍሱ ክኣቱ፣ ነፍሰ ነገራት ክምርምር ናብ ነፍሶም ክኣቱ፣ ስምዒታቱን ሓሳባቱን ክውድብ፣ ክፈጥር፣ ክደርስ ክቕነ ግድን ብሕትውና(being alone) የድልዮ። ክሳብ ንብሕትውና ከም መሰረት ህይወቶምን ፍልስፍናኦም ዝወስድዎ ባሕታውያን (monks) እውን ኣሎዉ። ብዝወሓደ ኣብ’ዚ ጽሑፍ’ዚ ብሕትውናን ምነናን (hermetism- ምሉእ ነፍሰ-መንጸግቲ) ከም ቃላት ኣይገማድሑን። ብሕትውና ጽምዋ ኣይኮነን። እቲ ባሕታዊ’ውን ግድን ባሕታዊ  ኣይኮነን ምስ ካልኦት ባሕተውቲ እዩ ዝነብር። ብሕትውና ሓደ ዓይነት ኣድማ ኣብ ልዕሊ ሓደ ማሕበራዊ ስልቲ ናብራ እዩ። ጽሞና ግን ኣድማ ኣንጻር’ቲ ምሉእ ማሕበራዊ ስርዓት እዩ። እቲ ዘዛርበኒ ዘሎ እዙይ እዩ። እቲ፡ ምስ ካልኦት’ውን እንዳሃሎኻ ንበይንኻ ምዃን። እቲ ወርትጋዊ ቁሪ። ንጸላ። ነፍሰ ንጸላ። እቲ፡ ንስኻ፡ እቲ ምሉእ ህልውና ምዃን። ኣብ ምልእቲ ዓለም ንስኻ ነበይንኻ ኢኻ። እቲ ዝተረፈ ዓለም ኣይርድኣካን። ኣይግንዘበካን ኣየስተውዕለልካን’ውን። ንስኻ ኣብ’ቲ ቆራሪ ቤት ማእሰርቲ ጽምዋ ንበይንኻ ዝተኣሰርካ፡ ነፍስኻ ዝኣሰርካ ነፍሰ-ግዳዪ ኢኻ።

ንበይንኻ ምዃንን [ካብ ሔዚ ንደሓር ብሕትውና ክብሎ እዬ] ምጽዋምን ክልተ ዝተፈላለዩ ነገራት’ዮም። ብሕትውና ግን ንጽምዋና ከበራትዖ ይኽእል። ብሕትውና ማሕበራዊ ተርእዮ እዩ። ሓደ ምስ ካልኦት የሎን። ጽምዋ ግን ስነ ኣእምሮኣዊ ተርእዮ እዩ። ኣብ ውሽጢ ሚእቲ ሰባት ተቐሚጡ ዝጽምዎ ሰብ ኣሎ። እቲ ቀንዲ ቴማ ናይ’ቲ ስነጽሑፋዊ ጂጋንተ ‘ማዳም ቦቫሪ’  ጽምውና ኣብ ውሽጢ ሓዳር እዩ።  እወ፡ ሓዳር፡ ማሕበራዊ እዩ። እንተኾነ፡ መጻወድያ እውን ክኸውን ይኽእል። ሓሓደ እዋን፡ ሓዳር፡ ካብ ‘ሓዳር’ ወጻኢ ሰብኣዊ  ዝምድናታት ናይ ምኽኣል ዕድል ከናእሶ ይኽእል። ሓዳር ኣሕባርን ገለፍን ከኣ’ዩ ኣብ ሓደ እዋን። ሓንቲ ናይ ነዊሕ ጊዜ  ዓርክን መናብርትን ጀርመናዊት ነቢራትኒ። ፈለማ፡ በቤትና ሒዝና ንሓደ ዓመት ዝኣክእ ብሕታውን ሓባራውን ናብራና ተመዛዚኑ ጽቡቕ ተሰማማዕና። ጸኒሕና፡ ንቁጠባውን ምችኡነት ሓባራዊ ናብራናን  ኢልና ከኣ ናብ ሓደ ቤት (ባህርያዊ’ዩ ናብ ቤታ) ክንጥቕለል ተሰማማዕና። ድሕሪ ሓጺር ጊዜ ድማ ኣብ ክሳደይ ዝተሓንቀ ብረት ኴይና እንዳተሰመዓትኒ ከደት። ንምሉእ ስልተ ህይወተይን ልምድታተይን ክትቈጻጸሮ በለት። ኣብ ንዓኣ ዘገድሳ ንዓይ ግን ፈጺሙ ዘየገድሰኒ ክግደስ ጸዓረት። ካብ ኵሉ ድማ ኣብ ኣምርና ብዛዕባ ስድራ ኣይተራዳዳእናን። ንዓኣ ስድራኣ እቲ ቀጥታዊ ቤተሰባ ጥራሕ ነበረ። ኣነ ከኣ ሽዑ ካብ ንምሉእ ሃገር ከም ስድርኡ ዝፈልጥ ስምዒት ገድሊ’ዬ መጺኤ ቤተሰበይ ገፊሕ ነበረ። ጭቕጭቕ በዚሑ ክሳብ ምዘራብ ገደፍናዮ። ድሕሪ ዓመትን መንፈቕን ከኣ በቤትና ንሓዝ ተበሃሃልና። ድሕር’ዚ፡ ክንማኖ ኣብያት እንዳቐያየርና ንሸሞንተ ዓመታት ሕድሕና ከይተሰላቸውና ጽቡቕ ነቢርና። ክልተና ካብ ሕድሕድና መህደሚ ሰሪሕና፡ ስንግሪጥ ይመስል ዝምድና መቕለለ። ንዓኹም ኣይፈልጥን ንዓይ ግን ብርቱዕ ምጥባቕ ይጸዓነኒ እዩ ክሳብ ምስትንፋስ ይኸልኣኒ። … እቕረታ፡ ኣግሊሰ ጸኒሐ፡ ዓወትን ተፈላጥነትን እውን ናብ ጽምዋ ክፈጥሩ ይኽእሉ። ጃኒስ ጆፕሊን፡ ማርሎን ብራንዶ፡ መሪሊን ሞንሮ፡ ልዕልቲ ዳያና፡ የማነ ባርያ(?) …፡ ካብ ፖለቲከኛታት ኦቶ ቢስማርክ (ናይ መጠረስታ ዓርኩ ከልቡ ጥራሕ ዝነበረ)፡ ስታሊን (ሞይቱ ክንሱ ጎንበላቱ ከይተረፉ ንሰዓታት ናብ ረሳኡ ክቐርቡ ዘይደፈሩ) … ካብ’ቶም ፍሉጣት ኣብነታት እዮም።

ጽምዋ ገሃነም’ዩ። እቲ ኣብ ገዛ፡ ኣብ ስራሕ፡ ኣብ ባር፡ ኣብ በዓል … ምስ እኩብ እንዳሃሎኻ ንበይንኻ ምዃን ሕማም’ዩ። ከም ዝኾነ ሕማም ድማ የቖንዙ። ብመንፈስ ጥራሕ ዘይኮነስ ብኣካል የቖንዙ። እንተድኣ ሓደ ሰብ  ንጹግ፡ ፉንፉን፡ ግዙት፡ ርጉም ከምዝኾነ ተሰሚዑዎ፡ ኣብ ዓቢዪ ሓንጎሉ፡ ከም’ቲ ኣካላዊ ስቅያት ዝፈጥሮ ንጥፈት ይርአ። ማሕበራዊ ስቅያት፡ ማዕረ ኣካላዊ ስቅያት ብኣካል የሳቂ። ሓያሎ ካልኦት ኣካላዊ ሕማማት ድማ ይፈጥር። ማዳ፡ ምሕራር ከብዲ፡ ተረጕሮግ ልቢ … ብዓቢኡ ከኣ ብጓሂ ዝግለጽ መንፈሳዊ ጸቕጢ … ። ብኣጋጣሚ ድማ ኣይኮነን፡ ሰብ፡ ንጽምዋ ከም መቕጻዕቲ እውን ዝተጠቕመሉ። ቤተ ክርስትያናት ይግዝታ። ንጉስ ይኣስር። ኣሰርቲ፡ ኣብ ውሽጢ ቤት ማእሰርቲ መሊሶም ይኣስሩ።  ማእሰርቲ ኣብ ውሽጢ ማእሰርቲ ኣብ ስሽጢ ማእሰርቲ እቲ እሱር ንክውንነት ክሳብ ዝስሕት የጸምዉ። ሓንጎል ይሓጽቡ።  የእምኑ። የጸልሉ።

በዓል ቤታዊ ጽምዋ (self inflicted loneliness)፡ ውሩስን ድሒሩ ዝማዕበለን፡ ንመቐረት ህይወት ናይ’ቲ ልኹፍ ኣዝዩ ይትንክፍ። ንመፈለምትኡ እቲ ጽምው ሓደት ኣዕሩዅቲ እዮም ዝነብርዎ። እዚ ከኣ ነቲ በዓል ቤታዊ ጽምዋኡ ወድዓዊ እንዳገበሮ ይኸይድ እሞ ናብ ገዛእ ውሽጡ እንዳተዓዅለለ፡ እንዳተጨበጠ ይኸይድ። ንነፍሱ ኣብ ውሽጢ ነፍሱ ዓቂቡ ስለዝኸይድ ከኣ ኣብ ሞያኡ ኣሳልጦ ኣይረክብን። እቲ ምሉእ መዓልታዊ ምንኣስን ስግረትን ከኣ ካብ ውሽጡ ክበልዖ ይጅምር። ብቀሊሉ ተነቃፍን፡ ኣንጸርጻርን፡ ፈራሕን፡ ጠርጣርን ይገብሮ። እቲ ኣሉታዊ ስምዒት ክሳብ ከውታ ለይቲ ስለዝቕጽል፡ ጽምዋት፡ ብስእነት ድቃስ እውን ይሳቐዩ። እዚ ኵሉ ተደማሚሩ ከኣ ናብ ነፍሳውን ኣካላውን ምልሕጻጽን ምጕዳምን የመርሕ። ንኣመጋግባ ከይተረፈ ይጸሉ። ነቲ ስራሕ ዝሰኣነ ከፋል ሓንጎል፡ ነቲ ክፋል-ሞያ፡ ንምትዅቷኽ ከኣ ብዙሕ ስብሕን ሽኮርን ይበልዑ። ይገዝፉ። እዚ ከኣ ንጽምውኦም የጽንዖ። ክሳብ እውን ናብ ብርቱዕ ዓመጻን ነፍሰ-ዓመጻን ክፍንጀሩ ይኽኣሉ። ሓደ ድያብሎሳዊ ዕንክሊል እዩ።

ጽምዋ፡ ከም ዝኾነ ሕማም ክፍወስ፡ ብዝወሓደ፡ ኣብ ትሕቲ ቍጽጽር ክኣቱ ይከኣል እዩ። እዚ ሽግር’ዚ ዝተፈጥሮ ወይ ዘጥረየ ናብ ሞያዊ ሓካይም ከይዱ ሞያዊ ደገፍ ክረክብ ይኽእል።

እቲ ሕቶ ጽምዋ ግን ብቀሊሉ ኣይለቀናን። ከም’ቲ ሰብ ዝጽምዎ ሃገራት እውን ይጽምወን እዩ። ምቍራጽ ዲፕሎማስያዊ ዝምድናታት፡ ምዕጻው ዶባት፡ ንግዳዊ እገዳታት … ንሓንቲ ሃገር ንምጽዋም፡ ኣብ ውሽጣ ንምእሳር ንጥቀመሎም መሳርሒታት እዮም። ከም ዝኾነ ማእሰርቲ ከኣ መቕጻዕትን መስገደድን ኣብነትን እዩ። ኤርትራ ሓንቲ ካብ’ተን ዝጸመወን ሃገራት ዓለም እያ።(Parriah!) ሓማቕ ካርማ።

ኤርትራ ባዕላ እያ ንነፍሳ ኣጸምያ። ከማይ ዝኣመሰለ የሎን! ንዓይ ዝርድኣኒ የሎን! ኣብ ዓለም ዘይተራእዬ ጅግንነት ኣርኣየ ስለምንታይ ዓለም ንጅግንነተይ ኣይትፈልጦን ኣብ ቅድመይ ከኣ ፈጥፈጥ ኣይትብልን! እዩ መፈለምትኡ። ጠራዕራዕ  ዕንጭቝሊት መንግስቲ። ኣሎኹ ንማለት ከኣ የማነ ጸጋም ተቛዪቛን ተጻሪፋን ተጓሲጣን። ዓለም ከኣ ከዓባ። እቲ ወድዓዊ ጽምዋ ከኣ ከበባ። እቲ ምሉእ ህዝባ ከኣ ኣብ ውሽጣ ተኣስረ። ብምልኡ’ቲ ጽምዋ ኣብ ሓደ ውልቀሰብ ዝፈጥሮ ሕማማት ከኣ ኣብ’ታ ምልእቲ ሃገር ለሚሞም ይርከቡ።

ሽሕ’ኳ ኤርትራ ካብ ዓለም ተነጺላ ዝጽምዋ እንተኾነ፡ እቲ ዝጸመዎ ኤርትራዊ ግን ዲክታቶር ኢሳያስ ኣፈወርቂ እዩ። ንዝኣምኖ የብሉን። ብተገንዝቦኡ ኵሉ ኤርትራዊ ጸላኢኡ እዩ ሽሕ’ኳ ብሓቂ ዝፈትውዎን ዝኣምንዎን እንተሃለዉ ንሱ ኣይኣምኖምን ናይ ምእማንን ምትእምማንን ብቕዓቱ ኣጥፊኡ እዩ። ኵሉ ርዒዱ ከኣ ሓቅነት ልቡ ዝዛረቦ የብሉን ብሓሶትን ስቕታን ተኸቢቡ እዩ። ንብኵሉ ኣረሜናዊ ጠባያቱ እጸልኦ። ንስለ ጽምዋኡ ግን እድንግጸሉ። ንነፍሱ ሕማቕ ፈድዩዋ ናብ ቤት ማእሰርቲ ጽምዋ ሸንኪሩዋ።

ነዚ ሕማም’ዚ’ውን ሓኪም ኣሎዎ። ፈውሲ ኣሎዎ። ዓቢዪ ሓው ኢሳያስ ግን ልዕሊ መድሃኒትን ሕውየትን እዩ ከይዱ።

ሓውኹም፣

ዳ.ሰ.ተስፋይ

ጀርመን

16.09.2013