Visit the new AsenaTv Website

https://asenatv.com

ናይ ኣስማትን ቅርጸ- መሬትን ፖለቲካ (Politics of Nouns and Topography)

ብሳልሕ “ጋዲ” ጆሃር ትርጉም፡ ማሕሙድ ሳልሕ መእተዊ፡ እዛ ትስዕብ ጽሕፍቲ ሓው ሳልሕ “ጋዲ” ጆሃር ነቲ ብመጋቢት 29፡2014 ብስም “ማሕበር ኤርትራውያን ደቂ-መታሕት” ኣብ ለንደን ዝተጋብአን ዘውጸኦ መግለጽን ኣመልኪቱ ብእንግሊዘኛ ዝጸሓፎ ርኢቶ ትርጉም እያ። እቲ መበቆላዊ ጽሑፍ ብሚያዝያ 17፡2014 ኣብታ

ብሳልሕ “ጋዲ” ጆሃር

ትርጉም፡ ማሕሙድ ሳልሕ

መእተዊ፡

እዛ ትስዕብ ጽሕፍቲ ሓው ሳልሕ “ጋዲ” ጆሃር ነቲ ብመጋቢት 29፡2014 ብስም “ማሕበር ኤርትራውያን ደቂ-መታሕት” ኣብ ለንደን ዝተጋብአን ዘውጸኦ መግለጽን ኣመልኪቱ ብእንግሊዘኛ ዝጸሓፎ ርኢቶ ትርጉም እያ። እቲ መበቆላዊ ጽሑፍ ብሚያዝያ 17፡2014 ኣብታ ንሱ ዝመስረታን ዘካይዳን ዓዋተ.ኮም (Awate.com) ኣውጺእዎ። ብእንግሊዘኛ ክተንብብዋ ንእትደልዩ ኣብዚ ጠውቑ።

ኣገዳስነት ናይቲ ጉዳይ ብምርኣይ ብትግርኛ ክረብሑ ዝኽእሉ ወገናትና ይህልዉ’ዶ ይኾኑ ካብ ዝብል ብወለንታን ብናጻን እገብሮ ከምዘለኹን፡ ተራ ረባሒ ናይቲ ኣብ ዓዋተ.ኮም ዝወጽእ ጽሑፋት ጥራይ ምዃነይ ክገልጽ እፈቱ። ሓው ሳልሕ “ጋዲ” ጆሃር ብፍላይ ነቲ ብስም “ ማሕበር ኤርትራውያን ደቂ-መታሕት” ዝምልከት ጉዳይ እዋናውን ግቡእን መልሲ ምሃቡ ስለዝደገፍኩን፣ ኣብዚ ጉዳይ’ዚ ዘለኒ መትከል ስለዘንጸባርቕን እየ ብወለንታ ዝፍትኖ ዘለኹ። ኣቦታትና ንሓንቲ ኤርትራ ምሒሎምን ተሰዊኦምን እዮም። ሰማእታት ኤርትራ ከምቲ ሓው ሳልሕ ኣብቲ ጽሑፉ ዘቐመጦ “ኤርትራ” እንዳበሉ እዮም ተሰዊኦም። ትማሊ ንገታር ጸላም መግዛእቲ ብሓባር ወፊርና ገሊህናዮ። ሎሚ እውን ነዚ ዘይፍትሓውን ረጋጽን ኣገዛዝኣ ህግድፍ ብሓባር ኢና ንብድሆ። ሓድነት ሓይሊ እዩ። ንተሓላለ ግን ኣይንፈላለ።

ገለገለ ብዛዕባ’ቲ ትርጉም፡

1-     ገለገለ ቃላት እንግሊዝ ጣዕሞምምን ትሕዝቶኦምን ከየጥፍኡ ብክልተ ተመሳሰልቲ ቃላት ትግርኛ ወይ ድማ ኣብ ሓጹር መብርሂ ብምውሳዅ ከብረሆም ፈቲነ።

2-    ነቲ ንባብ ዋሕዙን ሙዚቃዊ ላዝኡን ክዕቅብ መእሰርን መሰጋገሪ-ቃላትን ሓጸርቲ ሓረጋትን ወሲኸ እኸውን።

3-    ንሓደ ቋንቋ ፍሉይ ዝገብሮ ላዛን ናዕታን ስምዒታትን ኣብ ግምት ብምእታው፡ ንቃላት ዘይኮነስ ንሓሳባት ክትርጉም ፈቲነ። ኣገደስቲ ዝበልክወን ቃላት ግን ብዝተኻእለ ከብርሀን ፈቲነ። ኣብ ገሊኡ፡ ዝተኣሳሰሩ ነኣሽቱ ምሉኣት-ሓሳባት (compound sentences) ትሕዝቶ ጸሓፋይ ብዘይትንክፍ መገዲ፡ ንተዛራባይ ትግርኛ መቐረት ክህበሉ ብዝኽእል መልክዕ በታቲነዮም ኣለኹ። ዘይብሩህ ነገር ምስዝህሉ ሕጽረት ተርጓማይ እምበር ድኽመት ጸሓፋይ ከምዘይኮነ ብምርዳእ ንዝያዳ ሓበሬታ ነቲ መበቆላዊ ናይ እንግሊዝ ዓንቀጽ ተወከሱ። ብዝተረፈ ሰናይ ንባብ።

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

ናይ ኣስማትን ቅርጸ-መሬትን ፖለቲካ

ክሳብ እቲ ቀይሲ ምስ ኣማል ዓሊ ዝገበሮ ቃለ-መሕትት ዝሰምዕ ንመድረኽ ከም ሓደ ካልእ ክረምታዊ ማእቶታዊ  ፕሮጀክት ወጊነዮ ነይረ። ቀይሲ ዝበሎ ደስ ኢሉኒ፤ ብፍላይ ሓድጊ ቃልስና ንኩሎም ኤርትራውያን ማዕረ ይብጻሕ ኢሉ ብምጽቃጡ። ኣገላልጽኡ ትኽክልን ቅኑዕን ነይሩ። ሓንቲ  ዝጎሰያ ኣገዳሲት ሕቶ ግን ነይራ- ብፍሉይ ንህግሓኤ እንደገና ንምትንሳእ ዝግበር ምንቅስቃስ እትምልከት እያ። እቲ ዘገርም፡ ኣብዛ ነጥቢ’ዚኣ ፡ ንህግሓኤ ዳግም ሂወት ምስኳዕ ዝብል ርኢቶ መድረኽ  ምስቲ ሓድጊ ገድልና ነቶም ምስ ህግሓኤ ዝተወደቡ ወይ ዝተሰለፉ ጥራይ ዘይኮነስ ንኩሉ ኤርትራዊ ይብጻሕ እዩ ዝብል መግለጺ ቀይሲ ተገራጫዊ ወይ ኣንጻራዊ ኮይኖም ንረኽቦም። ነዛ ጉዳይ ‘ዚኣ ገዲፍካ ኣዘራርብኡ ይኹን ዝበዝሕ ካብቲ ዝበሎን ፈትየዮ። ብጾቱ (ኣብ መድረኽ ዘለዉ) ምስ ህዝቢ ኣብ ዝግበር ርኽክብ ብከመይ መልእኽትኻ ከምተመሓላልፍ ካብዚ(ናይ ቀይሲ ኣዘራርባን ኣቀራርባን ) ጠቓሚ መዘኻኸሪ ክቐስሙ ምተመነኹ።

ብዛዕባ’ቲ ንሓሙሽተ ዓመት ኣንጻረይ ዝተኻየደ “ ዓሊ ሳልም፡ ሳልሕ ጋዲ እዩ” ዝብል ዝነበረ ጽዑቕን ዝተቐናበረን   ናይ ጸለመ ዘመተ ክጽሕፍ ደልየ ነይረ። ንዕኡ ብግቡእ ክምልሶ ምደለኹ። ግን ሓደ ዓርከይ ነዚ ጉዳይ’ዚ ብካልእ ኣማራጺ መገዲ ከዕርፎ መኺሩኒ። ሓቁ ክኸውን ይኽእል እዩ ዝብል ምርጫ ክወስድ (ምኽሩ ክሰምዕ) እመርጽ። ምኽሩ ቅኑዕ ክኸውን ድማ እትስፎ፣ እንተዘይኾይኑ ካልእ ግዜ ተመሊሰ ግቡእ መልሲ ክህበሉ እየ። እዚ ናይ ሕጂ ሕታም ናይ ነጋሪት፡ ኣብቲ ናይዚ ወርሒ’ዚ ውዑይ ጉዳይ ኮይኑ ዘሎ፤ ማለት ኣብቲ “ማሕበር ኤርትራውያን ደቂ-መታሕት” ዝበሃልን ንሱ ወሊዕዎ ዘሎ ኣከራኻሪ ክትዓትን ዘተኮረ ክኸውን እዩ። ነቶም ዓረብኛ ዘይተንብቡ፡ ኣገዳስነትን ዕምቖትን ናይቲ ክትዕ ዘይክተስተማቕሩ ትኽእሉ ኢኹም። እቲ ኣብ ዓዋተ ወጺኡ ዝነበረ ውሑድ ናይ እንግሊዘኛ ጽሑፋት ነቲ ላዕሊ-ላዕሉ ጥራይ እዩ ተንኪፉ።

 ነቲ ሰሚናር ዘዳለዉን ዘበገሱን ሰባት

ኣብ መጋቢት 29፡ 2014 ካብ መታሕት ዝውለዱ ሰባት ኣብ ለንደን ብምእካብ “ማሕበር ኤርትራውያን ደቂ-መታሕት” ዝስመ ምንቅስቃስ ኣበጊሶም። ሽውዓተ መስረትቲ ናይቲ ምንቅስቃስ ነቲ ደኩመንት ፈሪሞሞ። ንኹሎም እፈልጦም እየ።ካልኣይ ደረጃ ትምህርቲ ኣብ ዝከታተለሉ ዝነበርኩ ዓመታት ፡ጣሃ ያዕቆብን ሳልሕ መሓመድን ደቂ ክፍለይ ነይሮም። ማሕሙድ ኣደሮብ ድማ ኣባል ቤት ትምህርተይ ኣብ ርእሲ ምዃኑ ወዲ ገዛውተይ እውን ነይሩ እዩ።  ኣነን ማሕሙድ ኣደሮብን ደሓር ናብ ተ.ሓ.ኤ. ተሰሊፍና፤ ሎሚ ድማ ክልቴና ኣብ ኣሜሪካ (ተሰዲድና) ንርከብ።ኣብ ዓዋተ ብተኸታታሊ ዝጽሕፍ ዝነበረ ኡስታዝ ማሕሙድ ኢብራሂምን ሓምድ ዑመር እዛዝን ከም ኣዕሩኽተይ ዝቖጽሮም ሰባት እዮም። ንመሓመድ ኢስሓቅ በቲ ኣብ ስወድን ኮይኑ ዘካይዶ ፓልቶክ ኢና ንሓሙሽተ ወይ ሽዱሽተ ዓመታት ዝኸውን ፍልጠት ዘለና። ንእስማዒል ኣድም ኣብ 2000 ኣብ ኣመሪካ ምስ መጻእኩ እየ ተፋሊጠዮ። እስማዒል፡ ብዙሓት ኣንበብቲ ከም ትዝክርዎ ርግጸኛ እየ። እዚ ሰብ እዚ እቲ ብ1993 ኣብ ዋሽንግቶን ዲ.ሲ. ብዛዕባ ጉዳይ (ቦታ) ቋንቋ ዓረብ ጥራይ ስለዝሓተተ ኢሰያስ ዘባጨወሉን ዘዋረዶን መንእሰይ እዩ። ንጀማል ክልተ ግዜ ረኺበዮ ኣለኹ፤ ሓንሳብ ኣብ ጀርመን፡ ካልኣይ ግዜ ድማ ኣብ ኣዋሳ። ዝበዝሑ ተሳተፍቲ እውን እፈልጦም እየ። ንኣብነት፡ ወይዘሪት ገዓስን ደክቶር መሓመድ ኼርን ኣዕሩኽተይ እዮም።.

ምኽንያት ዝርዝር ናይዚ ኣብ ላዕሊ ዘሎ ኣስማት፡ ምስ ነፍሰወከፎም ዘለኒ ሓያል ምትእስሳር ንምድማቝን፤ ብዝያዳ ግን፡ ኩሎም ኣብቲ ኣንጻር ኢፍትሓዊ ግዝኣት ህግድፍ ዝግበር ቃልሲ ብዘየሻሙ መንገዲ ብጾተይ ምኻኖም ከስምር ስለዝደለኹ እየ። ብባህረይ፡ ነቶም ካብ ኣጀንድኦምን ኣኼባኦምን ሓሊፎም ንብቕዓት ናይዞም ሰባት’ዚኦም ዝምልከት  ብገለ-ገለ ሰባት ዝተባህለ ነገራት ኣየድንቖን፣ ቅኑዕ ወይ ግቡእ እዩ እውን ኣይብልን። ንሓርበኝነቶም ምጥርጣር ግጉይ እዩ። መበገሲ ናይቲ ንኣስታት 20 ዓመታት ከሰላስሎ ዝጸናሕኩ ንጥፈታት ተቃውሞ፡ እዚ ንሶም ዘልዕልዎ ዘለዉ ሕመረት-ነገርን መረረን እዩ። ኣነ ዝቃወሞ ዘለኹ ኣተሓሕዝኦምን ዝኽተልዎ ዘለዉ መገድን እዩ።

እዚ ኣቀዲመ ዘቐመጥክዎ መእተዊ፡ እዛ ዓንቀጽ እዚኣ ኣብ ትሕቲ ከመይ ዝበለ መንፈስ እጽሕፋ ከምዘለኹ ኩሉ ሰብ ክርደኣለይ ካብ ዝብል እዩ። ብሱሩ ዘይስማማዕ ሰብ ከምዘይኾንኩ፡ ግን ኣብዚኣ ጉዳይ’ዚኣ ምስ ብጾተይ ከምእፈላለ ንምሕባር እዩ። ኣብ ዝተፈላለየ ጉዳያት እንወስዶ መርገጺ ኣብ ውልቃዊ ዝምድናታትና ጣልቃ ክኣቱ ክነፍቅድ የብልናን። በዚ ሕልና’ዚ እየ ኣብ ዝሓለፈ ሕታም ነጋሪት ብዛዕባ ጉጅለ መድረኽ ዝጸሓፍኩ። በጋጣሚ ድማ ክልቲኡ ምንቅስቃሳት ብትሕዝቶኦም (ብዘልዕልዎ ጉዳያት) ዘይኮነስ በቲ ዝኽተልዎ ኣገባብ እየ ጉጉያት ዝብሎም። ብመድረኽ ክጅምር እየ። ግን ኣቀዲመ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ዘንበብክዎ ገለ መስሓቕ መስመራት ጽሑፍ ከካፍለኩም።

ዘይግቡእ ኣተሓሕዛን ተረድኦን መሰል

ሓደ ሰብ፡ ” ኤርትራውያን ብዝደለይዎ ወይ ዝጥዕሞም መንገዲ ክውደቡን ክቃለሱን መሰሎም እዩ” ኢሉ ጽሒፉ።ካብ ዓስራይ ደርቢ ክትዘልል መሰል’ኳ እንተ ኣሎካ፡ ክትገብሮ ይግበእካ ማለት ግን ኣይኮነን!

ገሊኦም፡ ኤርትራውያን ይጥዕም ‘ዩ ብዝበልዎ ኣገባብ ክውደቡን ክተኣኻኸቡን መሰሎም እዩ ኢሎም ክከራኸሩ ይኽእሉ እዮም ( ድሮ እውን ውሑዳት ዘይኮኑ ኣለዉ)። ሓቂ እዩ፡ ኣብዚ ዘካትዕ ነገር የለን። ግን ነቲ ግሁድ ነገር ዝደግም ስለዝኾነ መስሓቕ እዩ። ወላ ሓይሊ ወሲኽካ “እቲ ሰማይ ሰመያዊ እዩ” ኢልካ ምጭዳር ናይ ምግራም ስሓቕ ምዕዳም ጥራይ እዩ ዘስዕብ። ልክዕ ከምቲ ህዝቢ መሰል ከምዘለዎ ኩሉ ሰብ ዝፈልጦ፡ ሰማይ ሰመያዊ ምዃኑ እውን ኩሉ ዝፈልጦ እዩ።ስለ’ዚ፡ ንምንታይ ከምዚ ዝኣመሰለ ዘነኣእስ ኣመለኻኽታ ( ኣስተምህሮታት) ኣድለየ! ህዝቢ ሰሚናር ክገብርን ማሕበር ክምስርትን ንምንታይ ኣከራኻሪ ኾይኑ? ዘከራኽር የብሉን።

ነዚ ኣድማሳዊ ተቀባልነት ዘለዎ ክብርታት ዓው ኢሉ ስለዝተዛረበሉ ጥራይ ንሓደ ሰብ ዝያዳ ላባም ወይ ዲሞክራስያዊ ኣይገብሮን እዩ። መሰላት ብጹኣት ወይ ዘይትንከፉ እዮም። ግን መሰል ንሓደ ሰብ ዝደለዮ  ክገብር ሊቸንሳ ኣይከውንን እዩ። ሰባት መሳላቶም ኣብ ዝጥቀሙሉ ግዜ፡ ንርትዒ (ማለት ናይ ሰባት ናይ ምሕሳብን ምምርማርን ዓቕሚ/  reason) ከምኡ እውን ሕጊ፡ ሃይማኖትን ልምድን ታሪኽን ኣብ ግምት ብምእታው ክንቀሳቐሱ ይግበኦም። ሰባት ብዘይ ክዳን ኣብ ጎደናታት ክኸዱ መሰል ኣለዎም ዝብል ክህሉ ይኽእል። ግን መሰል ስለዘለዎም ጥራይ ብዙሓት ጥራሕ ዝባኖም ኮይኖም ኣብ ጎደናታት ክዛወሩ ኣይንርእን!  መስተ ዝሰትዩ ሰባት እፈልጥ እየ። ክሰትዩን ክገድፍዎን መሰሎም ምዃኑ ዝገልጽ ፍሉጥ ዝኾነን ኣሰልቻውን መልሲ ድማ ይህቡ። ግን ካብቶም ንቀይድታት ዘይብሉ መሰል (unfettered rights) ደቂ-መታሕት ዝከላኸሉ ገለገለ ሰባት፣ ጠርሙዝ መስተ ቅድሚ ምሓዞም ዓስርተ ግዜ ምሓሰቡ ነይሮም። መሰላት ኣብ ባዶሽ (ሰብ ዘይብሉ) እንጥቀመሎም ኣይኮኑን። ሓደ ሰብ  ነቲ “መሰለይ” ዝብሎ ኣብ ምጥቃም ወይ ምስልሳል ንመሰል ካልኦት እንተደኣ ዝትንክፍ ኮይኑ፡ ወላ ኣብ ደረጃ ስምዒታት ዝተሓጽረ ይኹን፡ እቲ ብሩህ ዝኾነ ዶብ ቅንዕናን ምቕላለን ብምጥሓሱ፡  ንመሰል ካልኦት ይጉዕጽጽ ኣሎ። ሳዕቤን ናይ’ዚ ጥሕሰት ድማ፡ ክብደቱ ካብቶም ንመሰሎም ብዓይኒ ውልቃዊ ጥቕሞም ጥራይ ዝርእይዎ ውሑዳት ሰባት ብዝያዳ ናብቲ እኩብ ስርዓተ-ክብርታት ናይቲ ህዝቢ የዘብል። (መሰል ስለዘለካ፡ ናትካ ተጠቃምነት መሰል ነቲ ንመዋእል ዝተደለበን ዝተሰንቀን ክብርታት ናይቲ ሕ/ሰብ ክትደናደን ኣለካ ማለት ኣይኮነን)።

ናይ ምውዳብ መሰል ማሕበር ኤርትራውያን ደቂ-መታሕት ዝቕበል እንተኾይነ ደኣ ስለምታይ እየ ዝቃወሞ?

ሰለስተ ኣስማት፡ መድረኽ/ ሙንተዳ/ ፎረም(Forum)

ፖለቲካዊ ባህሊ ኤርትራ፡ ኣክንዲ ኣብ ሓቀኛ ነጸብራቑ ብዝያዳ ኣብ ምልክትነት (symbolism) ናይ ብዙሕነት (diversity) ዘተኩር ምዃኑ ዘሕዝን እዩ።ዙሕነት ማለት ኩሉ ህዝቢ ምዃኑን፡ ኩሎም ጉዳያት ድማ ኣብቲ ንሃገራዊ ጉዳያት ንዛተየሉ ጣውላ ክቀርቡ ኣለዎም ማለት ከምዝኾነን ከቶ ክንርስዖ ወይ ዕሽሽ ክንብሎ ዘይግበኣና ጉዳይ እዩ። (ነዚ ከይገበርና ክንስጉም ከጽግም እዩ)። ዝኾነ ሰብ ይኹን ጉዳይ ክተርፍ የብሉን። ትሕዝቶ-ኣልቦ ጭርሖታትን ናይ ጽቡቕ ምንዮት ወስታታትን ኣየድልን። “May Allah/God bless you.” ኢሎም ሰባት ክጽሕፉ ከለዉ የቖጣዓኒ እዩ። (ንእግዚኣብሄር ብእንግሊዘኛን ዓረብኛን ይጽሕፍዎ)። ኣስላምን ክርስትያንን ሓደ እግዚኣብሄር ኣሎዎም። ስለ’ዚ ብእንግሊዘኛ ኣብ ዝጽሕፉሉ ግዜ ኣላህ ወይ እግዚኣብሄር ምባል ኣገዳሲ ኣይኮነን። ብከምኡ ምጽሓፉ፡ ክልተ ሰዓብቶም ከዕብዩ ዝወዳደሩ ዘለዉ ፈጠርቲ ከምዘለዉና የሰምዕ።

መድረኽ ኣእምሮኦም ከዕውር ክኢሉ ዘሎ ዕድል ዝረኸቡ ይመስሉ። ክብድ ዝበለ ምወላ ዝጨበጡ ምዃኖም ንሶም እውን ብዓውታ ዝዛረብዎ እዩ። ዘጕሂ እዩ። ነቲ ኣብዚ ዝሕዝን ፖለቲካዊ ውድዕነት ዝሸመመና ኣገባብ ኣሰራርሓ ክቅጽሉ መሪጾም። መድረኽ ኣክንዲ  ኣንጻር ኢፍትሓዊ ስርዓት ህግድፍ ዝቐንዐ ዘይሰልፋውን ንኩሉ ዘካትትን ባይታ ዝፈጥሩ ንህግድፍ ክጽግኑ መሪጾም።  ነታ ስሞም ብዓረብ ተርጒሞም ብምቕማጦም ጥራይ ሓቖፍቲ ኩሉ ኣየግብሮምን እዩ። ስሞም ብዓረብኛ ጥራይ ብምቕያሮም ኣንጋድነት ወይ ንኩሉ ጉዳያትን ኣካላትን ከም ዘካትቱ (inclusiveness) ከርእዮም ኣይክእልን። እቲ ዘሕዝን ከኣ ብዛዕባ ሓድነት ዘለዎም ኣረኣእያ ካብቲ ናይ ህግድፍ ዘይፍለ ምዃኑ እዩ። እዚ ድማ፡ ካብቶም ዝግባእ ውክልና ዘይነበሮም ክፋላት ህዝብና ስማዊ ውክልና ጥራይ ብምግባር፡ ማለት ካብ ዝተወሰነ ክፋላት ህዝብና ዝወጹ ውልቀሰባት ጥራይ ብምእታው ነቲ ሰዓቢ ክኸውን ዝጸብይዎ ክፋላት ሕ/ሰብ ብምሕጓስ ሓድነት ከምዘሎ ከርእዩ ዝግበር ቀደም ዝፈሸለ ቅመራ ምጥቃሞም እዩ።

ካልእ ዘሻቕል ንመድረኽ ዝምልከት ጉዳይ ድማ፡ ገሊኦም ኣባላቱ ንኤርትራውያን ስደተኛታት (ብፍላይ ከኣ እቶም ንዓስርተታት ዓመታት ኣብ መዓስከራት ሱዳ ዝጸንሑ) ብዛዕባ ዝምልከት ሕቶ፤ ብዛዕባ ባህሊ፤ ብዛዕባ ምምቕራሕ ስልጣን (ማለት ስልጣን ኣክንዲ ኣብ ላዕለዋይ ወይ ማእከለዊ መንግስቲ ጥራይ ዝጽዕቕ ናብ ታሕቲ፡ ናብ ዞባታት/ኣውራጃታት ምዝርግሑ/devolution of power)፤ከምኡ እውን ንመሰል ዋንነት መሬት ኣብ ዝምልከቱ ጉዳያት ኣብ ዘዕግብ መደምደምታ ዘይምብጸሖም እዩ።  መድረኽ፡ እዞም ሕቶታት እዚኦም ንተ.ሓ.ኤ ጥራይ ዝምልከቱ  ውድባውያን ጉዳያት ጌሮም ይወስድዎም። ኣነ፡ ከምዚ ዝኣመሰለ ኣረኣእያ ናብ ቅጽበታዊ ነብሰ-ቅትለት ዘምርሕ ሜላ ምዃኑ ይኣምን።  ብቀንዱ እውን፡ ምኽንያትን መነሳስኢ ናይቲ ድሕሪ ናጽነት ኣንጻር ህግድፍ ዝጀመረ ተቃውሞ ከምዚ ዝኣመሰለ ኢፍትሓዊ ኣረኣያታትን ተግባራትን እዩ። ኣብ ናጻ ኤርትራ፡ ምርግጋጽ ፍትሕን ክብረትን መሰላትን ከም ውዱእ ነገር ክቁጸር ነይርዎ። ድሕሪ እቲ ድኻምን ጻዕርን ዝሓተተ ናይ ሳላሳ ዓመታት ቃልሲ፡ ኤርትራውያን ነዞም መሰላት’ዚኦም ከስተማቕርዎም ይግባእ። ካብዘን ዝሓለፋ 14 ናይ ዕንክሊል ዓመታት ዝተመሃርናዮ ነገር እንተሎ፡ ገጽ ህግድፍ ምጽብባቕ ወይ ምቕያር ፍታሕ ኣይኮነን። ብኣንጻሩ፡ ነቲ ዘሎ ኢፍትሓውነት ቀጻልነት ዝህብ ቀታሊ ሜላ እዩ። ብተወሳኺ ድማ ነዚ ኩሉ ዝፈልጦ ስትራተጂ’ዚ ዝቕበል የለን።

መድረኽ ኣብ ሕሉፍ ግዜ ዝተሸኽተ ንካልኦት መርሓባ ዘይብል ወጋኒ ወይ ወጋዲ እዩ። ሎሚ ዝድለ ዘሎ፡ ኣብ መንጎ ኤርትራውያን ዘሎ ፖለቲካዊ ሃጓፋት ዘጽብብ እዩ። ነቲ ተኸሲቱ ዘሎ ዕድል መዝሚዞም ኣቍሳል ደቂ ሃገር ኣክንዲ ዘሕውዩ ነቲ ሰሪቱ ዝጸንሐ ምጥርጣራትን ዘይምትእምማንን ዘጋድድ መገዲ ክኽተሉ  መሪጾም ኣለዉ። ሕጂ እውን እንተኾነ፡ ናብ ልቦም ተመሊሶም ኣሰራርሐኦም ብምምሕያሽን ነቲ ኣብቲ ኣበጋሲ ጽምብሎም ዝሃብዎ ጣቛ መደረ ብምግላፍን ንኣንነታዊ ጠባዮም ብምልጋስን ብደረጃ ሃገር ክሓስቡ ተስፋ እገብር። ሰልፋዊ ወይ ውድባዊ ፖለቲካ ንምክያድ ግዜ ክህሉ እዩ። ሕጂ ግን እዋኑ ኣይኮነን። ሓንሳብ ንሓዋሩ ካብቲ ነዓቒ ኣረኣእያን ጠባያትን ህግድፍ ምስ ተላቐቕና፡ ኩሉ ኤርትራዊ ከምዘይተወገነን ከም ዘይተረሰዐን ዘረጋግጸሉ ግዝኣተ-ሕጊ  ምስ ኣንገስና፡ ናይ ውድባት ወይ ሰልፍታት ፖለቲካ ክነካይድ እኹል ግዜ ክህልወና እዩ። እዚ ክረጋገጽ ድማ ጌና ተስፋ ኣይቝረጽኩን፤ ምኽንያቱ፡  ተስፋ እቲ እንኮ  ኣብ ኢድና ዘሎ ውጽኢታዊ መሳርሒ እዩ።

ጂኦግራፊ ብዘይ  ስነ-ህዝቢ (Demography)

ከምታ ዝምሰለላ ሰገን፡ ገና ኣራእሶም ኣብ ሑጻ ክቐብሩ ዝመርጹ ሰባት ኣለዉና። ሽታ ኣየት ኣብ ኩሉ ይነፍስ ከምዘሎን ኩላትና ኤርትራውያን ኣብ ሕድሕድና ምዉቕ ዝምድና ከምዘለና ክነምስል ኣይንኽእልን። ውሑኣዳት ከባና ሓቂ እንዛረብ ወይ እነፍልጥ ኣለና። ብሰንኩ ድማ ከቢድ ዋጋ እንዳከፈልና ንርከብ። ይኹን እምበር፡ ሕጂ ንድሕሪት ምምላስ የለን።

ኣብ ነብሰወከፍ ክፍለ-ዓመት፡ ነቲ ድሮ ተደኒሱ ዘሎ ፖለቲካዊ ገጽታ ኤርትራ ዘጓንፉዎ ክፍኣትን ተንኮልን ንምቕላዕ ብድፍረት ቤዛ ዝኸውን ሰብ እንዳኣድለዮ እዩ። ብሰንኪ ተንኮል ስሱዓት ፖለቲከኛታት ኣብ ጸላም ዝተርፍ ወይ ብሜልኦም ዝዓውር ኤርትራዊ ክህሉ ኣይግባእን። ከምኡ እውን ብኣንነታውን ወገናውን (ሰልፋዊ) ውድድር ዝቕሸሽ ኤርትራዊ ክህሉ የብሉን።

ንኣስታት ዕስራ ዓመታት ዝኸውን ብዛዕባ ማሕበራዊ ጥርዓናት ክጽሕፍ ጸኒሐ።  ጌና ክልኩል ወይ ውጉዝ ጥራይ ዘይኮነስ ከም ርኹስ (ማለት ከም ንቅዱስ ነገር ምርኻስ) ኣብ ዝሕሰበሉ ዝነበረ፡ ነቲ ዘሕዝን ኩነታት ኩናማ (ንዕኡ ዘንጸባርቕ ምንቅስቃስ/ ጻዕሪ) ደጊፈ እየ። እቶም ሎሚ ዘልዕልዎ ዘለዉ ገና ካብ ናይ ኣብያተ ሻሂ ክትዓት ከየሕለፍዎ፡ ንመሰል ምምላስ ስደተኛታት ናብ መሬት ዓደበኦም ይኹን ኣንጻር ባህላዊ  ዕብለላ ዝምልከቱ ጉዳያት ብቀጻሊ ክሕለቕን ክማጎት ጸኒሐ እየ።  ብርግጽ፡ ካልኦት ንኤርትራን ኤርትራውያንን ዝምልከቱ ጉዳያት እውን ኣለዉ- ንኣብነት፡ ኣብ ልዕሊ ንኡሳን ሃይማኖታት ዝግበር ምጭናቕን ምቕጻዕን (persecution)፤ እቶም ኣብ ገዛእ መሬቶም ጓኖት ዝኾኑ ህዝቢ ዓፋር፤ ከምኡ እውን መሬቶም ብመንግስቲ እናተመንዘዐ ዝዕዘቡ ዘለዉ ኩናማን ናራን። ናይዞም ዳሕረዎት ክልተ (ኩናማን ናራን) ኣብቲ ናይ ደቂ-መታሕት ፖለቲካዊ ዛዕባ ከይደመቑ እዮም ሓሊፎም። ካልኦት ብዙሕ ዘይጥቀሱ መሰላት እውን ኣለዉ። ንኣብነት፡ ነበርቲ ሰምበልን መጋርሕን በቶም ናይ ወጻኢ ሸርፊ  ክኸፍሉ ዝኽእሉ ኣብ ወጻኢ ዝቕመጡ ኤርትራውያን ስለዝተዓደገ መሬቶም ስኢኖም። ከምኡ እውን ኣብ ከበሳ፡ ጐላጉል ሽመጃናን ዓላን ጽልማን ሳቡርን ምራራን ሰለሙናን ብመንግስቲ ተመንዚዑ ናብ ሕርሻዊ ፕሮጀክትታት ሰራዊት ተቐዪሩ ኣሎ። ሎሚ፡ ኣብ ጥቓ ዓበይቲ መንጭታት ማያት ዝተደኰኑ ቦታታት ወተሃደራዊ መዓስከራት ኮይኖም ኣለዉ። ናይቲ ከባቢ ተቃወምቲ፡ ብፍላይ ድማ ንመንግስቲ ኢትዮጵያ ዝቃወሙ ውድባት ዓስኪሮምሉ ዘለዉ መሬት ካብ ዓድታት ገጠር ኤርትራ ዝተመንጠለ እዩ።  ደንካልያ መሬታ ደረቕ ብምዃኑ እታ ኣዝያ ዝተሃሰየት እያ። ዝበዝሕ ካብቲ ዝርካቡ መንጭታት ማያ ብሰራዊት ተወሲዱ ኣሎ። እቲ መስኪን ህዝቢ ከጥርዮ ዝይክእል ዘመናዊ መግፈፍ ዓሳ ብምትእትታው እቲ ሰራዊት ኣብ ጸጋታት ባሕሪ ከይተረፈ እውን  ምስቶም ልምዳውያን ገፋፎ ዓሳ ክወዳደር ይረአ ኣሎ። ንጓሶት መጋህጫ ኮይኑ ዝነብር ዝነበረ ስቡሕ ጐላጉል ባርካ ናብ ዓበይቲ መዓስከራት ሰራዊት ተቐዪሩ ኣሎ። ሳዋ ኣብቲ ልሙድ ናይ መጓሰ ቦት እያ ትርከብ። ዶባት ኤርትራን ኢትዮያን ጸጥታ ስለዘይብሎም፡ ጓሶት ከም ዘድሊ ክንቀሳቐሱ ኣይክእሉን እዮም። እቲ ዝውንንዎ ዝነበሩ መሬት ሕጂ ብሰራዊት ናብ ዝውነን ዘመናዊ (ዝተመኽየነ/ mechanized) ሕርሻታት ተቐዪሩ። ምምንዛዕ መሬት ዓድ ዑመር፡ ነዞም ደቀባት ካብ ዘጋጥሙ ዘለዉ ኢፍትሓውያን ተግባራት ሓደ ጽቡቕ ኣብነት እዩ።

ጣልያን ንኤርትራ ጎቢጦም ሒዞምሉ ኣብ ዝነበሩሉ እዋን፡ ንኩሉ’ቲ ስቡሕ መሬት ከበሳ ብሓይሊ ወሪሶሞ ነይሮም። ዜጋታት ነቲ ጎበጣ ተቓዊሞም ምስ ሓረኑ፡ ብፈረሰኛታት ሰራዊት ኢጣልያ ተረጋጊጾም ሃሊቖም። ኢጣልያውያን ነቲ ብሓይሊ ዝመንዘዕዎ መሬት “ ተራ ዶማኒያለ” ኢሎም ጸዊዖሞ። ኣብ ባርካ፡ ብዋጋ ሓቀኛ ደቂ መሬት፡ ከም ተክረሬትን ዓሊ ግድርን ዝኣመሰሉ ኮንሰስዮነታት መስሪቶም። ሎሚ ካብኡ ዝኸፍአ ኮይኑ ኣሎ። ኣብ ኤርትራ ኣላ ትበሃል  ቃጽዖ ብዘይ ዝኾነ ካሕሳ ብሓይሊ ተወሲዳ ብመንግስቲ ተወኒና ኣላ። መንግስቲ ኤርትራ ገዛእቲ ዝተኸተልዎ ፖሊሲታት ብምቕጻል፡ ካብቲ ገዛእቲ ዝመንዝዕዎ መሬት ንላዕሊ ብምጕባት ህዝቢ ክብረት ዘለዎ ነብራ ከይመርሕ ሓሪምዎ ኣሎ። እቲ ዘሕዝን ከኣ፡ ታሪኽን ንውሓት ግዜን ኣብተን ዞባታት/ ኣውራጃታት ዘፈላለ ይኹን እምበር ምልእቲ ኤርትራ ትሳቐ ምህላዋ እዩ።

እዞም (ኣብ ላዕሊ ዝተጠቕሱ) ጉዳያት እዚኦም ኩሉ ግዜ ጉዳያተይ ኮይኖም ጸኒሖም እዮም። ጉዳያተይ ኮይኖም ከኣ ክቕጽሉ እዮም። ከምዚኦም ዝኣመሰሉ ዓበይቲ ሃገራውያን ጉዳያት ናይ ቀዳምነት-ቀዳምነታትና ክኾኑ ኣለዎም። ንመስረትቲ ማሕበር ኤርትራውያን ደቂ-መታሕት ኣልዒለ ስለዘለኹ ግን፡ ኣተኩሮይ ናብቲ ንሶም ኣልዒሎሞ ዘለዉ ጥርዓናት ዝተወሰነ ክኸውን እዩ።

ንነበርቲ መታሕትን ካልኦት ብሄራውያን/ ኡማውያን (Nationalist Eritreans)ዝምልከቱ ጉዳያት ኣርበዓተ እዮም። ንሶም ድማ፡- 1. መሬት 2. ስደተኛታት( ኤርትራውያን)  3. ባህልን ቋንቋን 4. ምምቕራሕ ስልጣንን ጸጋታትን ምዕብልናን ይኾኑ። እዚኦም ብጋህዲ ክተሓዙን ክዝረበሎምን ዘለዎም ጉዳያት እዮም ኢለ ይኣምን። ናይ ደቂ-መታሕት ጉዳያት ጥራይ ኮይኖም ኣይረኣዩንን እዮም። ቀንዲ ልብን ነፍስን ኤርትራዊ ፖለቲካ እዮም።

እንታይ እዩ እቲ ደራኺ ድሕረ-ባይታ ናይዚ ኣረኣያይ?

ስነኣእምሮኣዊ ኣቃውማይ፡ ልክዕ ከም ዝኾነ ወዲ ከረን (ዘርእዮ ጠባያትን ኣረዳድኣን) እዩ። ንኤርትራውያን ዘሕጉስ የሕጉሰኒ እዩ። ዘሕዝኖም ድማ የሕዝነኒ። በቶም ሓጺናዊ ዊንታን ዘይጸዓድ ተወፋይነትን ዓጢቖም ምስ ኣዝዩ ገዚፍ ጸላኢ ዝተፋጠጡ ጀመርቲ ቃልሲ እንዳተሓበንኩን እንዳኣድነቕኩን እየ ዓብየ። ከም ዳርጋ ኩሉ ኤርትራዊ፡ ነቶም እግሪ እቲ ንቀዳማይ ማዕበል ቀዳሞት ተጋደልቲ“ ካባኹም፡ ንወገኑ (ዓዱ/ኣውራጅኡ) ወይ እንድኡ ከርብሕ ወይ ውልቃዊ ሕነኡ ንምፍዳይ ዝመጸ እንተሎ ብረቱ ኣውሪዱ ይመለስ። ኣብዚ (ቃልሲ) ኩላትና ምእንቲ ሓርነትን ሓድነትን ኤርትራ ኢና ተበጊስና ዘለና” ዝበለ ጅግና እድሪስ ሓምድ  ዓዋተ ዝሰዓቡ የኽብር።

ኣቀዲሙ፡ ቅድሚ ብዙሕ ዓመታት፡ ካልእ ምስሊ ሓርነት ዝኾነ ኤርትራዊ ጅግና፡ ኢብራሂም ሱልጣን፡ ነቶም ብትግረ ዝፍለጡ ዝነበሩ (ብግብርነት ተሞቚሖም ዝነበሩ) ሓራ ድሕሪ ምውጽኡ ናብቲ ዝቅጽል ራእይ ማለት ናብ ምምስራት ናጻ ኤርትራ  ኣቕኒዑ። ንምምቕቓል ኤርትራ ብምቅዋም፡ ካብ ሓይልታት ፖለቲካ ናይቲ ግዜ’ቲ ዝቐረበሉ ዘወናውን ህያባትን ጉቦታትን ነጸጎ። ንናይ ሃይለስላሴ ናይ ምሕብሓብ ፈተነታት ብምንጻግ፡ ምስ ካልኦት ጀጋኑ ኤርትራ ምትእስሳር ፈጢሩ።   ምስ ቀዳማይ ስዉእ ኤርትራ፡ ዓብዱልቓድር ከቢረን ምስቲ ለባምን መስተውዓልን ራስ ተሰመ ኣስበሮምን፣ ከምኡ እውን ምስቲ ዓቢ ደራስን ፖለቲከኛን ወልደኣብ ወልደማርያም ዝገበሮ ዝምድና ኣብነት እዩ። እዞም ዓበይቲ ወረጃታት እዚኦም ንቀጽሪ ናጽነት መስሪቶም። ቀጽሪ ናጽነት ኣበጋሲት ናይቲ መሓመድ ስዒድ ናውድ ዝመስረታ ሓረካ (ማሕበር ሸውዓተ) እያ ነይራ። ሓረካ ድማ እቲ ናጽነት ኤርትራን ኤርትራውያንን ከረጋግጽ ብዓዋተ ዝተጀመረ እምቢታዊ ቃልሲ ወለደ። ጠቕሊልካ ክትርእዮ ከለኻ፡ እዞም ሰባት እዚኦም ነታ ቀኒእና እንሕልዋን እንፈትዋን ኤርትራ ዘማእዝኑና ሓበርቲ ምልክታት ኣንቢሮም እዮም።

ብታሪኻዊ ዓይኒ ክረአ ከሎ፡ ኣብተን ቀዳሞት ዓመታት ናይቲ ቃልሲ ዝተራእዩ ገለገለ ሃሰይትን ኣሕዘንትን ተመክሮታት ገዲፍካ፡ ብሓፈሽኡ ፖለቲከኛታት ደቂ-መታሕት፡ ንነገራት ብጸቢ ዝርእዩን ንካልኦት ዝውግኑን ጸበብቲ ብሄርተኛታት ኣይነበሩን። ወትሩ፡ ዓይኖም ኣብ ምልእቲ ኤርትራ ምስ ዓለበትን ወትሩ ድማ ዕድል ኤርትራውያን ሓደን ዘይፈላለ ምሉእን እዩ ኢሎም ምስ ኣመኑን እዮም። ትርጉም ሓቀኛ ሓድነት ተገንዚቦሞ ነይሮም። ንሱ እንተዘይግንዘቡ፡ ክርስትያን ደቂ ከበሳ ኣብ መሳርዖም ክስለፉ ኣይመፍቀዱን። ኤርትራ ንኩሎም ኤርትራውያን፤ “ ፍትሕን ሓርነትን ንኩሎም ዜጋታት ዝዓሰላ ሓንትን ዘይትቑርመምን” ዝብል ተረድኦ ወይ ኪዳን ኣብ መንጎ ኩሎም ኤርትራውያን ሰፊኑ ነይሩ። ንሓደ ክፋል ኤርትራ ዘሕምም ንካልእ ክፋል እውን የሕምሞ እዩ። ምእንቲ “ሓንቲ ኤርትራ” እዮም እቶም ኣብቲ ነዊሕ ቃልስና፡ ካብ ደብር ኣዳል ጀሚሮም ኣብ ናቕፋን ኣስመራን ሂወቶም ዝበጀዉ። ንሕና ድማ ነቲ ኤርትራውያን ከም ንኸውን ዝገብረናን ንሓድነትናን ብፍላጥ ይኹን ብዘይ ፍላጥ ከይንፍሕቖን ከይነድክሞን ክንጥንቀቕ ሓላፍነትና እዩ። ብመንጸር ጥሙሓትና፡ ብዙሕ ኣይሰጎምናን። ግን ንጌጋ ብጌጋ ኣይእረምን።

እቲ ናይ ደቂ-መታሕት ጥርዓናትን ጠለባትን ሓቀኛን (ክዉን) ሃገራዊ ባህሪ ዘለዎን እዩ ኢለ ይኣምን። ስለ’ዚ፡ ኣብ ሃገራዊ መድረኽ ክረኣዩን ክፍትሑን ይግበኦም። ኤርትራውያን፡ ነዚ በቲ ንኤርትራ ዝገዝእ ዘሎ ዘይሕጋዊ መንግስቲ ተሓሪምዎም ዘሎ ሃገራዊ መድረኽ ክፈጥሩ ክቃለሱ ጸኒሖም። ማኦን ስታሊንን ለኒንን ብዛዕባ መሰል ርእሰ-ውሳነ ዝበልዎ ንጎኒ ገዲፍና፡ ኩላቶም ኤርትራውያን ዝኾነ ይኹን ኣካል ወገኖም ንዝስመዖ ቅሬታን ጥርዓናትን ከልዕሉን ክዛረቡሉን ፍታሕ ከናድዩሉን ሓላፍነት ይስከሙ።  ናባኻ ስለዘይተፈጸመ፡ ንናይ ካልኦት ወጽዓ ጎሲኻ ምኻድ ዘይሓርበኛውን ዘይሓላፍነታውን እዩ። ከምኡ ምግባር፡ ንማሕበራዊ ህውከት ምዕዳም እዩ።

ብስቓይ ካልኦት ደቂ ሃገሩ ዘይግደስ ሰብ ብጭርሖታት “ሃገራዊ ሓድነት” ከጽምመና የብሉን። በዚ መሰረት፡ ከም ጎይታ ኮይኖም ዝዓዩን ንኩሉ ክቆጻጸሩ መለኮታዊ ግዴታ ወይ ትእዛዝ ከምዘለዎም ብዘርኢ ኣገባብ ዝዋስኡን ውሑዳት ምሁራት ደቂ ከበሳን ጠባያቶምን ቅጭ ዘምጽእ እዩ። እቲ ዘሕዝን ከኣ ብዙሓት ካብ ከበሳ ይኹን መታሕት፡ ንሓርነርት ወዲሰብ ዝግደሱ (liberals) ኣብቲ’ቶም ውሑዳት ትምክሕተኛታት ዝፍንውዎ ጫውጫው ህልም ኢሎም ኣለዉ። ይኹን እምበር፡ ነገራት እንዳተመሓየሹ ይመጹ ኣለዉ። እቲ ኩነታት ካብቲ ዝነበሮ ዝሓሸ እዩ።  የግዳስ፡ ብዙሕ ምምሕያሻት ኣመላኻኽታ ከድሊ እዩ። በዚ ከኣ እየ ነቲ ተዓቢጡ ዝነበረ ናይ ደቂ መታሕት ጸረ-ትምክሕተኛነት ዘተባብዕ፡ ወላ ቅሩብ ይኹን፡ ዝኾነ ምንቅስቃስ መርሓባ ዘይብል።

ብወገን ደቂ-መታሕት፡ ብዙሓት ነታ “ ሓበሽ” እትብል ቃል ብኣናሻዊ መልክዕ ከየቃለሕዋን ንብዙሓት ደቂ ከበሳ ከም መሻርኽቲ ኢሰያስ ከይከሰሱን ሓንቲ መዓልቲ ‘ኳ ዘይተሓልፎም ከምዘለዉ እፈልጥ እየ። ኣክንዲ ኣብ ናይ ሓባር ስራሕን ርግኣትን ምትኳር፡ ነቲ ናይ ዘመን ጥንቲ ናይ ዶባት ሕማቕ ዝኽርታት ብምልዕዓል፡ ነቲ ብዛዕባ ጽውጽዋይ ፕሮጀክት ሓበሻ ዘለዎም ምጥርጣራት ግቡእ ምላሽ ንምሃብ ብምንቅስቃስ ተመሳሳሊ ስግኣቶም የተንብሁ። ነቲ ኣብዘን ዝሓለፋ ክልተ ዓመታት ኣቢሉ ዝኸውን ግዜ ዝረኣናዮ ኣብ ሓበሻ ዘተኮረ ወይ ዘማእከለ (Habesha-centric) ንጹርን ዘየጋግን ልዑል ድምጽታት (high pitched) መልሰ-ግብሪ ክወሃቦ ከምዝኽእል ትጽቢት ዝግበረሉ እዩ። ገለገለ (ደቂመታሕት) ድማ እንተደኣ ገለ ባእታታት “ሓበሽ” ንኢትዮጵያ ዘለዎም ናፍቖት ብዓውታ ዝገልጹ ኮይኖም፡  ንሕና እውን በቲ ምስ ምብራቕ ሱዳን ዘለና (ናይ ደም) ምትእስሳር ክንህድዶም ኢና ብምባል ተጻራሪ ብድሆ የቕርቡ ኣለዉ። እዚ ከኣ ነቶም ትምክሕተኛታት ደቂ ከበሳ ከነድር ከሎ እቶም ትምክሕተኛታት ደቂ መታሕት ግን ሕነ ዝፈደዩ ኮይኑ ይስመዖም። ክልቲኦም ካብ ነንሕዶም ኣይሕሹን። እቶም ዝበዝሑን ኣብ ማእከል ዘለዉን ንነብሶም ከም ሊበራላውያን ዝቖጽሩን ሰባት፡ ነቲ ምሕራር ኤርትራውያን ካብ ኣርዑት ህግድፍን ንዕኡ ዝመስልን ዝብል ቀንዲ ሽቶ ክስሕቱ የብሎምን።

        ናብተን ፖለቲካውያን ውድባት ተጸንበሩ

ማሕበር ኤርትራውያን ደቂ-መታሕት ብዙሓት ፖለቲካውያን ውድባት ከምዘለዋ ዕሽሽ ዝበልዎ ሓቂ እዩ። ገለ ካብዘን ውድባት ብደቂ-መታሕት ጥራይ ዝቖማ እየን። ኣስታት ሓሙሽተ ዝኾና እስላማውያንን ካልኦት ኣብ ዘየገድስ ነኣሽቱ ነጥብታት ብምስምማዖም ጥራይ ሕቡናት ዝኾኑ ኣባላት ዘለዉወን ውድባት ኣለዋ። እዚ ስለዝኾነ ድማ እዩ ዝበዝሓ ውድባት ላቦራቶሪ ትኹላውን ጋድማውን ምምቓላት ኮይነን ዝጸንሓ። ነንሕድሕደን ዘይምቅታለን ጥራይ ከም መዓቐኒ-ደረጃ ዓወተንን መንፈዓተንን ክውሰድ ክኢሉ ኣሎ።

ደምበ ተቓውሞ ሓባራዊ ኣመራርሓ ስለዘይቀረበ ወይ ስለዘየርኣየ ህዝቢ ተደናጊሩን ፋሕ-ጭንግራሕን ኢሉ ኣሎ። እቲ ሓባራዊ ኣመራርሓ ከምጽእ ትጽቢት ዝተገብረሉ ኤርትራዊ ሃገራዊ ባይቶ ንደሞክራስያዊ ለውጢ ከይተረፈ፡ ኣንነቶም ዛሳሓዮም ሰባት፡ ኣብ ትርፊ ግዚኦም ወይ ጥሮተኛታት ኣብ ዝኾኑሉ እዋን ወይ ድማ ናይ ዕርፍቲ ፍቓድ ኣብ ዝረኽቡሉ ግዜ፡ ክእለቶም ዝፍትኑሉ ባይታ ኮይኑ ኣሎ። ኣብ ወጻኢ ዘሎ ኤርትራዊ እሞ ከኣ ንፖለቲካ ኤርትራ ኣብ ትርፊ ግዚኡ ካብ ምዕራብ ከካይዶ ብምሕሳቡ ኣዝዩ ድንግርግር ኢልዎ ኣሎ። ነቶም ኣብ ኤርትራ ዘለዉ ኤርትራውያንን ነቶም ቀንዲ እዚ ጉዳይ’ዚ ዝምልከቶም ስደተኛታትን ንክእዝዝዎምን ገልታዕታዕ ከብልዎምን ከም ንዕኦም ዝጽበዩ ዘለዉ ሓይልታት ሚሊሻ ጌሮም ይሓስብዎም። ኣባላት ማሕበር ኤርትራውያን ደቂ-መታሕት፡ ንዕላማታቶም ኣክንዲ ብደረጃ ክልል ብደረጃ ሃገር ወዲቦሞ ነይሮም እንተዝኾኑ፡ ምኽኑያት ምኾኑ ኢለ ይኣምን። ምኽንያቱ፡ ብቅልል ዝበለ፡ ሓድጊ ወይ ታሪኽ መታሕት ወትሩ ሃገራዊ እዩ ነይሩ። እዚ ሓድጊ እድሪስ ሓምድ ዓዋተን ሓድጊ እቶም “ኤርትራ” እንዳበሉ ናይ መወዳእታ ዘስተንፈሱ ሰዓብቱን እዩ።

ከምቲ ቀሪቡ ዘሎ እንተኮይኑ ግን፡ ብጾተይ ንሓድግን ተመክሮን ናይቲ ጽኑዕ ዝኾነ ህዝቢ መታሕት ብሕሱር ዝሸጥዎ ዘለዉ ኮይኑ ይስመዓኒ ኣሎ። ጉዳይ ናይ ሓደ ታሪኽ ዝውንን ከምኡ እውን መሪሕን ጸዋርን ቃልሲ ዝኾነ ነቕ ዘይብል ህዝቢ በብንእሽቶ ተጠቕሊሉ ብሕሱር ዋጋ ንዞባዊ ጠለብ ክቐርብ የብሉን። እቲ ኣብ 1991 ኤርትራ ናጻ ዘውጸአ ቃልሲ ዝጀመረሉን ዝተዓንገለሉን ዝተኻየደሉን ብምዃኑ፡ ብመንፈስ ደረጃ፡ ኤርትራ ብምልእታ መታሕት እያ። (ኩላትና ኤርትራውያን እውን ደቂ-መታሕት ኢና)። ንምዃኑ ሳሕል እንታይ እዩ? መታሕት ድዩ ወይስ ደጋ? ቁጠባዊ ምውስሳብ ኣውራጃታት ሰምሃርን ባርካን ካብቲ ሃገራዊ መዓቐኒታት ወይ ረቛሕታት (parameters) ወጻኢ ድዮም? ብዛዕባ ሰንሒት ከ? “ሃገራዊ መንነት” ናብ ደቂ-መትሓት ብኸመይ ኢኹም ትውዝዕዎ? ጂኦግራፍያዊ መታሕት ካብ ስነ-ህዝባዊ መታሕት (ደሞግራፍያዊ መታሕት) ወጻኢ ክግለጽ ይከኣል ድዩ? እቲ ተበግሶ (ናይ ማሕበር ኤርትራውያን ደቂ-መታሕት) ካብ ዝምልሶም፡ ዘልዕሎም ሕቶታት ይበዝሑ።

ንሕጂ፡ ብልቦና ናይ ሓደ ተዋዛያይ ዓርከይ ክኸይድ እየ። ንሱድማ ከምዚ ዝብል እዩ። ከረን ኣይ መታሕት ኣይ ደጋ እያ። ኣብ ማእከል ሃገር እያ። ዝድነቕ ኣቀራርባ እዩ።

ባርካ ብመጓሰኣዊ ኣነባብራ ይፍለጥ። ጋሽ ከኣ መጓሰን ቀዋሚ ቁጠባዊ ንጥፈታት ዝተሓዋወሶ እዩ። ናይ ሰምሃር ግን ፍልይ ዝበለ እዩ። ብታሪኽ ክረአ ከሎ፡ ሰምሃር ብቀንዱ፡ ኣብ ንግዳውን ቁጠባውን ንጥፈታት ናይታ ብዘመናውነታን ዕብየታን ብዙሕነታን ምጽውዋራን እትፍለጥ ወደባዊት ከተማ ምጽዋዕ ይምርኰስ። ኣቢሲንያውያን (ሓበሻ) ወትሩ ዓማውል ምጽዋዕን ደኸኖን ካልኦት ኣብቲ ኣከባቢ ዝርከባ ንኣሽቱ ወደባትን ከምዝነበሩ ታሪኽ ይሕብር። ወላ ኣብ ዘመነ ግዝኣት ግብጺ ከይተረፈ፡ ኣብቲ ሙዚንገር ነቲ ከም ታካ ዝፍለጥ ዝነበረ፡ ካብ ካሳላ ክሳብ ምጽዋዕ ዝዝርጋሕ ዝነበረ መሬት ኣብ ዘመሓድረሉ ዝነበረ ግዜ፡ ኣቢሲንያውያን ከበሳ ሓሊፎም ንሰምሃር እዮም ከም ኣፍደገ ባሕሪ ዝጥቀሙ ዝነበሩ።  እዚ ኣገዳሲ ቁጠባዊ ምትእስሳር እዚ  ክጉሰ ኣይከኣልን። ኣጋጣሚ ኮይኑ፡ ጀብሃ ነዚ ኣገዳሲ ምትእስሳር እዚ ዘይምግንዛባ ጠንቂ’ቲ ደማዊ ምፍላይ ናይቲ ብሳበ ዝምራሕ ዝነበረ ህዝባዊ ሓይልታት ኮይኑ። ኣብ መጀመርያ ሰብዓታት ዝተመስረተ ኪዳን ናይ ኢሰያስን ዑበልን ምስ ሓይልታት ሰምሃር፡ ኩነታት ዝደረኾ ወተሃደራዊ ልፍንቲ እዩ ነይሩ። ከይጸንሐ ድማ ፈርኰሽ ኢሉ። ድሕሪ ናጽነት እውን ካብኡ ኣይሓሸን። ንነዊሕ ክጸንሕ ዝኽእል ኣይነበረን። ኣብ እዋን ቃልሲ እቲ ቀንዲ ነቃዕ እቲ ኣብ መንጎ ሰምሃርን ባርካን ዝነበረ እዩ።

ንዘማናት፡ ሰሜናዊ ምዕራብ ሰምሃር ነቲ ካብ ኣከለጉዛይን ሓማሴንን ዝወርድ ህዝቢ ናይ መጋሃጫን ማሕረስን መሬት ኮይኑ ነበረ። ኣብቲ ካልእ ሸነኽ ናይቲ ካብ ከበሳ ዝወርድ ኣጻድፍ ደቡባዊ ምዕራብ፡ ደምበላስ ምስ ባርካ ላዓል ዝኣስር ሓውሲ እትው ዝበለ መታሕት መሬት እዩ። ግን ብፖለቲካ ዓይኒ ከም መታሕት ተራእዩ ኣይፈልጥን እዩ። ኤርትራ ከም ሃገር ክትቀውም ከላ፡ ኣብ መንጎ ባርካ ለዓልን ሰራየን ፍልልይ ኣይነበረን። ክልቲኦም ብፖለራ ዝበሃል ኢጣልያዊ ገዛኢ ከም ሓደ ኣሃዱ ኮይኖም ይመሓደሩ ነይሮም።

ብሓጺሩ፡ ማሕበር ኤርትራውያን ደቂ-መታሕት ንሓደ ኣገዳስን ወሳንን (vital) ሃገራዊ ዛዕባ፡ ማዕረ ሓደ ናይ ንኡስ ጉጅለ ጠለብ ጌሩ ነኪይዎ። ቁጽሩ ክንዲ ሓደ ሲሶ ኤርትራውያን ዝኸውን ክፋል ህዝብና ከመይ ኢሉ እዩ ከም ሓጋዚ-ኣልቦ ወይ ተስፋ- ቅሩጽ (helpless) ኮይኑ ዝዋሳእ? ሕቶኦም ብርኡይን ብፍሉይን (distinction) ኣብ ቀዳምነት ሃገራዊ ዛዕባታት ክኸውን ዝግበኦ ክንሱ  ከመይ ኢሎም እዮም ብሕሱር ዝዋገይዎ? ከመይ ኢሎም እዮም ከ ካብቲ ንዓስርተታት ዓመታት ንቃልሲ ዘንቈሐን ዝጫጨሐን ዞባ ዝውለዱ ሰባት ከምዚ ዝበለ ድኹምን ልሙስን ኣሰራርሓ ዘርእዩ? ከመይ ጌሮም እዮም ነዚ ዛዕባ’ዚ ማዕረ’ቲ ሓደ ሓረስታይ ዝተሰርቓ  ኣሓኡ ንምምላስ ዝገብሮ ጠለብ (ክርክር) ዘውርድዎ? ሕመረት ጓሀይ ድማ ንሱ እዩ። እዚ ስጉምቲ’ዚ ዝፈጥሮ ሳዕቤን ማለት ነቲ ተደጕሉ ዝጸንሐ መልሰ-ግብሪ ናይ ገለገለ ትምክሕተኛታትን ናይ ምብርባር ተኽእሎኡ ንሓዘነይ ዘጋድድ እዩ። ገለገለ ወገናት ነቲ ደኩመንት ከም ሊቸንሳ ብምቍጻር ኣብቲ ወገናዊ ህውተትኦም ክዋፈሩን ክዕንድሩን ይሓስቡ ኣለዉ። ዝያዳ ድፍር ዝበሉ ኮይኑ ይስመዖም ኣሎ።

እቶም ኣበገስቲ ማሕበር ኤርትራውያን ደቂ-መታሕት ትምኒቶም ነቲ ኣብ መንጎ መታሕትን ከበሳን ዘሎ ምትእስሳር ክሰብሩ ምዃኑ ብፍጹም ኣየመልከቱን። ይኹን እምበር፡ ኣገባብ ኣቀራርባን፡ ተበግሶኦም ከም ፖለቲካዊ ጉዳይ ዝፈጠሮ ጫውጫውታን፡ እቲ ሕቶ ኣብ ክንዲ ጉዳይ ፍትሒ ዝኸውን፡ ንመታሕትን ከበሳን ከም ንምንጻል ዝግበር ተበግሶ ኣምሲልዎ ኣሎ።

ኣብ መደምደምታ፡ ንሃገራዊ ዛዕባታት ከም ክልላዊ ወይ ዞባዊ ዛዕባታት ጌርካ ምቕራቦም እቃወም። ከምኡ እውን ኩሎም ኤርትራውያን ከርትዕዎም ወይ ከዕርይዎም ግድነት ክቃለሱሎም ዝግበኦም ፍትሒ-ጠቐስ ጉዳያት ከም መሳርሒ ፖለቲካዊ ውድድር ቑመና (መን ከማይ/posturing) ምጥቃሞም እቃወም። ተበግሶኦም፡ ከም ሓደ ኩሎም ሃገራውያን ኤርትራውያን ብሓደ ድምጺ ክካትዑሉ ዝኽእሉ ሃገራዊ ዛዕባ ጌሮም ከቕርብዎ ተስፋ እገብር። ይኹን እምበር፡ ሳዕቤኑን ኣብ ቃልሲ ዘምጸኦ ጉድኣትን ብግቡእ ከይገምገሙ፡ ነቲ ደኩመንት ኣብ ቃልዕ ስለዘውጽእዎ፡ ኣብተን ንድሌቶም ዝውክላ ውድባት ክጽንበሩ የተባብዖም። በዚ ከኣ ነተን ተደኒሰን ዘለዋ ፖለቲካውያን ውድባት ሂወት ክሰዅዑለን ይኽእሉ።

እዚ፡ ናተይ ትዕዝብታትን ሓገዝ ዘይተሓተትኩሉ ምኽርታተይን እዩ። ነቶም ኣበገስቲ “ኣጆኹም” ምባል ምኽሪ ኣይኮነን።

aseye.asena@gmail.com

Review overview
107 COMMENTS
  • Truly Truly i say to you April 25, 2014

    Mighty, What is your problem you guy? i sometimes doubt when you told people you lost 3 0r 4 your family members. Do not expect me all time to explain about my stand. Many times i explained as their are Tigryans who sacrificed for Eritrean independence whom I more respected them more than any Ertrawi and still have many friends whom i respect, but my anger is at those many of as if Ertrawiians by behaving, day and night for harming and divideing Eritreans working so that we in suffer all time live wishing it is. These people definitely are not Eritreans origin. Don´t tell me these people are not most Woyane origin! As about 4 generation, i said it “at least” four generation. Reason? Because in my view if someone for more than 160 years his generation live in any country ,their is a probability to integrate and feel like origin Dekebats. If you Deki Arba as far as you believe in Eritrean independence, you have healthy mind and heart for wellbeing and success of nation and people you working and struggling there is no reason that i could accept you like any Eritrean. So since my anger is targeted at those only pretenders, why you like to challenge me, or you mean there is no woyane origin who doing that? I do not believe any real Ertrawi could wish and doing bad to harm his country, unless the person has different motive and origin background. Accept or not this identity crisis that caused problem is the corn Eritrea´s problem which hindering us not to unite and easily solve all our problems if you do not like to deny it. Otherwise since we have same origin, goal and interest for our country good, what other reason could divide us then? In my view Isyas and cliques they agonizing Eritreans i belive because they not Eritrean origins, but if in deed eritreans there is no reason that i couldn´t give them mercy for what ever they doing political wrong. Because I believe in this God word. “Wounds from sincere friend are better than many kisses from an enemy.” (Proverbs, 27, 6)

    • MightyEmbasoyra April 25, 2014

      Truly,
      As far as my Dr and me, I don’t have anything that worry me but thank you for asking.
      About my martyr brothers and sister, why would anyone would claim that because I don’t see anything good comes out of that. We are talking about martyrs – they have died. Do you want me to send you the certificate we have received from this cruel HGDF?
      AS I told you before, those generals all Eritrean but I am not sure how many generations they go back to pass your litmus paper.
      If you are referring to the Holy book, you need to stop talking about hatred. They don’t go together. Your idol is Dawit mekonen and he is the KKK of Eritrea.
      Instead of paying attention or blaming Ethiopia, solve your own problem on your own. You are mixing up many things that doesn’t help much to our current issue. I am not objecting to you but to your comments.

  • Truly Truly i say to you April 25, 2014

    Mighty, to tell a liar “liar”, a thief “thief”, a cheater “cheater” a devil “devil” is not hatter. It is honesty which pleases God. Jesus self to those pretend believers he told them. You are “liars!”, Devils! Worshipers of devil! Read (john 8; 44 )if you like for more detail knowledge read the whole chapter 8.
    Regarding Dawit Meconnen in deed he is the one at most i like and trust him , despite i know as person he has some failure, i like his direct art of speech. I do not know why for he telling you the truth Woyanes as do not like Eritreas problem to see solve you hate him, while you and alike amusing and accepting the so callled “Yogoslovo Eritrea aka SYS´s often mocking speech against Eritrean victemmes and sovereignty speaking hears ? Ok! I would like to thank you for challenging Yoseif G/Hiwot`s mocking. for that he despising our Gedli history and for that at against our martyrs brothers and sisters they sacrificed for demonyzing. But I observing you and alike much tolerating even self sometimes writing anti Eritrean sentiment, but when you hearing woyane attacking you are too sensitive and tell us your discomfort . For you the word “hatter” it pains you when you hears Woyanes criticized only or equally when insult Eritrea too? While you demonyzing the Eritrean regime and insult, do you mean you are practicing “Love”, not “hatter?” Please be honest like Dawit Meconnen. The one rightly talks his enemies failure and criticizing direct is more trustful, than someone by covering his hatter as if have love for enemies pretending. Do not mistake! We have no less love or respect to our neighbors as much as you have, since they honestly for good of both nations working there is no reason that we appreciate them, but the reality is not like you make them angels. I tell you even my father and mother would be, since they not stand with truth, it is not must to agree and follow them. The truth have to be told. Only truth sets free, and in truth only there is solution for problems.

  • Truly Truly i say to you April 25, 2014

    Listen Mighty, to tell a liar “liar”, a thief “thief”, a cheater “cheater” a devil to “devil” is not hatter. It is honesty which pleases God. Jesus self to those pretend and fake believers he told them. You are “liars!”, “Devils! Worshipers of devil! Read (john 8; 44 )if you like for more deep knowledge read the whole John chapter 8.
    Regarding Dawit Meconnen in deed he is the one at most i like and trust him , despite i know as person he has some failure like any one of us, i like his direct art of speech. I do not know why for he telling you the truth Woyanes as do not like Eritreas problem to see solve you hate him, while you and alike otherside amusing and feel comfort the so callled “Yogoslovo Eritrea aka SYS´s often mocking at Eritrean victemmes and sovereignty speaking hears staying passive? Ok! I see some good on you for instance instance for that you challenged Yoseif G/Hiwot`s mocking and despising hearing at our Gedli history and for that at against our martyrs brothers and sisters they sacrificed for reasons belittling, as well i almost astonished in your wonderful poem talent, but I observing you and alike hearing Eritrea insulted and anti Eritrean sentiment widely expanded when stay passive and feel comfirt with that, but when you hearing woyane attacking you are too sensitive and start blowing dust because you discomforted . For you the word “hatter” it pains you and give you meaning when Woyanes criticized and insulted hearing only, or it applies also when Eritrea demonized? By the way when you dailly exposing and insulting the dictator, do you think you are painting him from Love? Aren´t you have “hatter?” Please be honest and direct like Dawit Meconnen. The one rightly talks and openly critcize others sin as well is more trustful, than someone by covering his hatter as if have love for enemies pretending. Do not mistake! We have no less love or respect to our neighbors as you have, if not bigger, if we see honest sincere heart and when see working for the good of both nations interest, there is no reason that we appreciate them, but the reality is not like you make them angels. I tell you even my father and mother would be, since they not stand with truth, i never compromising . The truth have to be told. Only truth sets free, and in truth only there is always solution for problems.

    • MightyEmbasoyra April 25, 2014

      Truly,
      You are becoming emotional and you need to be reasonable. If I had to guess, I would say you live in the western world with all your family but I am not going to guess. You are assuming too much and you are mostly wrong. Let me give you a hint: I have lost my old brother on “Hid Hid wegi’e” at Emba Soira. EPLF invited TPLF for support and if my story is correct, the war to remove Jebha from Emba Soira was mostly done by TPLF. So, my brother probably was shot by TPLF (weyane). My Younger brother was at Badme, again by TPLF. The other two were in Sahel. As you can see, I have lost two brothers, fighting to weyane and you are assuming that I like weyane.
      I believe any religion is peaceful but some people twist some sentences from the Holy Books and try to use them as a waiver to kill/hate people. I believe this is wrong, at any time.
      Assuming without data to back you up usually creates more negative than positive result.

  • Suleiman Salim April 25, 2014

    ማሕሙድ ሳልሕ ሃጠው-ቀጠው ናይ ጋሕባ ናብ ትግርኛ ክትርጉም ጊዜኡ ንብላሽ ኣጥፊእዎ። ጋሕባ በዓልቲ ገዚፍ መዓኮርን ዓቢ ኣፍንጫን ገጽ ከልብን እንታይ ትሓስብ ኣገዳስነት የብሉን። ካብ መዓስ ከ ጋሕባ ብዛዕባ ኤርትራ ተገዲሳ ትፈለጥ?

  • Tsehaye April 26, 2014

    Here is what the Eritrean Low-Land “only” liberators said in their announcement of their new initiative how to fight the “kebesa chauvinists” that the highland oosub (or the useful idiot trash to be exact) does not still understand.

    “5. Language: All languages ​​ shall be considered equal by law with the adoption of Arabic as an official national language in the lowlands and nationwide”

    The ELL is not only saying the Arabic language is going to be the official language in their dream land, but they are also declaring that Arabic is going to be the only official language “nationwide”. I Love these guys because they are so courageous. Unlike the educated rascals of the highland elites, the educated Eritrean Muslims elites have a clear vision where the nation should end up: an Arabized and a sharia lead nation.

  • Ateshim April 26, 2014

    Best mr. Translater. I think The topic is not correct nay asmatin kirtsa meretin poletika. No one can understan this. On my side I say it should be nay tselemen wegen wegenka poletika. kubur Salih Gedi ke entay kon yibil

  • Ahmed April 27, 2014

    To Mr.Eyob Medhane
    First of all thank you for explaining your thinking. In your words in second line you said the Afars want to be with their Brothers in Ethiopia. As it is known we Afars love each other. But we are not ignorants. Because we the history that the same people isolated because of colonization. So nowadays it is must to accept whatever colonizers did to settle conflict. But as you said we still Brothers with whoever Afar in everywhere. But we feel that the Afar who we are the originals Eritreans more than the others and we proud of it. May be like Mahber Andinet (more of them Tigriniya)one or 2 Afar say we need to unite with Etiopian Afars. I Think their problem is today human being Thinks that how to safe his Life from super Power. so to do that you have to keep side with someone who can help you to survive. Nowadays because the situation in Eritrea is very bad Afars try to safe their Life with the help of the Ethiopian Afar Brothers. But still they proud of Eritreanization.

  • Meretse Asmelash April 28, 2014

    Dear Ato belay nega,

    Brother Mighty asks: “are you admitting that your “VINEGAR versus VINEGARY” comment was wrong?”
    Answer by brother belay:
    Not really.But, I still accept and respect brother Mereste as he is.
    ሓንሳብ ክንእረም…ሓንሳብ ክንእርም…ኣይሰኣነና

1 3 4 5

POST A COMMENT